شهوت‎رانی

والله یرید أن یتوب علیکم ویرید الذین یتبعون الشهوات أن تمیلوا میلاً عظیماً؛[1]
خدا می‎خواهد شما را ببخشد، امّا آنها که پیرو شهواتند می‎خواهند شما به کلّی منحرف شوید.

مفهوم‎شناسي

«شهوت»، کشش نفس به خواستة خود را می‎گویند[2] و دو قسم است؛ صادق و کاذب. شهوت صادق، شهوتی است که بدون آن بدن مختل می‎شود؛ مانند شهوت غذا هنگام گرسنگی . و شهوت کاذب، شهوتی است که بدن بدون آن مختل نمی‎شود.[3]
واژة شهوت بیشتر به معنای شهوت جنسی به‎کار می‎رود.

تفسیر آیه

این آیات که به دنبال بیان احکام مختلف در زمینة ازدواج و شرایط آن نازل شده، در واقع پاسخی است به این پرسش که چرا محدودیّت و قیود می‎گذارید؟
اگر مردم در ارضای غرایز جنسی آزاد باشند بهتر نیست؟ اگر هرکسی بتواند هرگونه که تمایل دارد لذّت و بهره ببرد، چه محذوری دارد؟
قرآن کریم نخست چهار حکمت را برای وضع قوانین شرعی در کنترل غرایز جنسی بیان می‎کند:
1. خدا با این مقرّرات حقایق را بر شما آشکار می‎سازد (یُرِیدُ اللهُ لِیُبَیِّنَ لَکُمْ).

2. این قوانین، هدایتی است به سوی برنامه‎ها و روش‎های صحیح گذشتگان (وَیَهْدِیَکُمْ سُنَنَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ).
3. این مقرّرات، زمینة بازگشت شما به خداست (وَیَتُوبَ عَلَیْکُمْ).
4. این احکام برای شما نوعی تخفیف و توسعه است (یُرِیدُ اللهُ أَنْ یُخَفِّفَ).
در این آیه اشاره شده است: «آنها که غرق در گناه و شهوت‎رانی هستند می‎خواهند شما را از راه حق منحرف کنند، حدود الهی را زیر پا بگذارند، پیروان شهوات تمایل دارند همة جامعه را هم‎کیش و هم‎رنگ خود سازند».[4]
در آیة دیگر می‎فرماید:
فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضَاعُوا الصَّلوةَ وَاتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ یَلْقَوْنَ غَیّاً؛[5]
امّا پس از آنان، فرزندان ناشایسته‎ای روی کار آمدند که نماز را تباه کردند و از شهوات پیروی نمودند و به زودی مجازات گمراهی خود را خواهند دید.
این آیة شریفه به آمدن گروهی ناخلف و ناصالح از بنی‎اسرائیل اشاره دارد که در مسیر گمراهی قدم نهادند و نماز را فراموش کرده، پیرو شهوت شدند. ضایع کردن نماز و پیروی از شهوات به عنوان دو عامل گمراهی، ارتباط محکمی با هم دارند؛ همان‎گونه که حفظ نماز و برپا داشتن صحیح آن در بازداشتن از فحشا و منکرات تأثیر مستقیم دارد. آنچه ذکر شد همان شهوت منفی و مذموم است؛ ولی باید دانست غریزة جنسی مانند دیگر غرایز و میل‎های طبیعی انسان است. هریک از امیال و غرایز در نهاد انسان مانند یک شاخه‎ای از درخت خوش‎بختی است البتّه لجام‎گسیختگی و طغیان غرایز، مفاسد زیادی به‎وجود می‎آورد و غرایز باید تعدیل شوند، وگرنه منجر به فساد و هلاکت انسان خواهد شد. شهوت‌رانی آثار سویی دارد که برخی از آن‌ها جبران‎ناپذیرند.

امروزه مراقبت از خواسته‎های شهوانی و رعایت عفّت مهم‎تر و ضروری‎تر است؛ زیرا از طریق وسایل ارتباط جمعی، اینترنت و موبایل، فیلم‎های مستهجن و مهیّج عشقی و تصاویر رکیک و شهوت‎زا به‎راحتی در دست‎رس همه است و اینها زمینه‎های خطرناکی برای افتادن به دام‎های شیطانی شهوات فراهم می‎کنند، به‎ویژه که برخی از بنگاه‎های تبلیغاتی و تجارتی در پشت این صحنه‎ها معرکه‎گردان هستند.

پیام‎های آیه

1. محدودیّت‎ها و قیودی که در ازدواج مطرح است، رمز لطف خدا به انسان است.
2. هوس‎بازان بی‎بند و بار به چیزی جز غرق کردن شما در شهوات قانع نمی‎شوند و می‎خواهند شما رفیق راهشان باشید.
3. در مسیر شهوت‎رانان گام ننهید و از آنان تقلید نکنید که دشمن شمایند.

آیات و عناوین مرتبط

اقسام شهوت:

شهوت جنسی: (اعراف، 189؛ نساء، 27 ـ 28)؛ شهوت عاطفی: (آل‎عمران، 14)؛ شهوت مالی: (آل‎عمران، 14).

موارد انحراف در شهوت:

 آمیزش با حیوانات: (مؤمنون، 6 ـ 7)؛ استمنا: (مؤمنون، 6 ـ 7)؛ زنا: (نساء، 15)؛ لواط: (اعراف، 80 ـ 81).

آثار پیروی از شهوات:

 انحراف: (نساء، 27)؛ تضییع نماز: (مریم، 59)؛ جهل: (یوسف، 30 و 33)؛ دوری از رحمت: (نساء، 23 ـ 24 و 27).

عوامل تحریک شهوت:

بی‎حجابی: (نور، 31)؛ چشم‎چرانی: (نور، 30 ـ 31)؛ خودآرایی: (احزاب، 33)؛ رابطة پنهانی: (یوسف، 23)؛ رفتار فتنه‎انگیز: (یوسف، 28)؛ شیطان: (اعراف، 16 ـ 17)؛ صحنه شهوانی: (نور، 58 ـ 59)؛ صدای نازک: (احزاب، 32).

راه‎های کنترل شهوت:

 آمیزش مشروع: (بقره، 187)؛ ازدواج: (نساء، 24)؛ استعاذه به خدا: (یوسف، 23 ـ 24)؛ استعانت از خدا: (یوسف، 32 ـ 34)؛ تقوا: (آل‎عمران، 14 ـ 15)؛ دعا: (یوسف، 33 ـ 34)؛ عفت: (نور، 31 و33).[6]

آثار شهوترانی

برخی از آثار شهوت‎رانی و شهوت‎پرستی که در آیات و روایات آمده به اختصار به شرح زیر است:

1. نابودی دین

امام علی(ع) فرمود: «پیروی از شهوات دین را نابود می‎کند».[7]

2. بیماری روحی

امام علی(ع) فرمود: «کسی که هم‎دم شهوت باشد جانش بیمار و خردش علیل است».[8]

3. اسارت

امام علی(ع) فرمود: «بندة شهوت، خوارتر از بندة زرخرید است».[9]

4. نابودی انسان

امام علی(ع) فرمود: «آغاز شهوت، سرمستی است و فرجامش نابودی».[10]

5. سمّ کشنده

امام علی(ع) فرمود: «شهوت‎ها زهرهایی کشنده‎اند».[11]

6. دام شیطان

امام علی(ع) فرمود: «شهوت‎ها دام‎های شیطان‎اند».[12]

7. دوری از رحمت

شهوت‎رانی، مایة دوری از رحمت خداست.[13]

8. گمراهی

پیروی از شهوت، موجب گمراهی و ضلالت انسان است.[14]

9. تضییع نماز

پیروی از شهوات، موجب تضییع نماز و بندگی خداست.[15]

عوامل کنترل و تعدیل شهوت

1. عفّت

نقطة مقابل شهوت‎پرستی، عفّت است. در اخلاق، عفّت حدّ وسط میان سستی و شهوت‎رانی است. عفّت در کاهش شهوت، اثر مهم دارد.[16]

2. حذف زمینه‎ها

یکی از راه‎های کنترل شهوت، حذف زمینه‎های شهوت است؛ مثلاً رابطه‎های کلامی، نگاه و اختلاط، زمینه‎های مهمّی برای شهوت‎رانی است. اگر این زمینه‎ها از زندگی انسان حذف شود، انسان در کنترل شهوت خود موفّق می‎شود.
از سویی دیگر، صفاتی که در این راه انسان را کمک می‎کنند باید تقویت شوند؛ مانند غیرت در مردان و خود نگه‎داری در زنان.
امام علی(ع) فرمود: «آیا شما غیرت و حیا ندارید که زنانتان به بازارها سرازیر شده، زحمت برای مردم ایجاد می‎کنند».[17]
امروزه مراقبت از خواسته‎های شهوانی و رعایت عفّت مهم‎تر و ضروری‎تر است؛ زیرا از طریق وسایل ارتباط جمعی، اینترنت و موبایل، فیلم‎های مستهجن و مهیّج عشقی و تصاویر رکیک و شهوت‎زا به‎راحتی در دست‎رس همه است و اینها زمینه‎های خطرناکی برای افتادن به دام‎های شیطانی شهوات فراهم می‎کنند، به‎ویژه که برخی از بنگاه‎های تبلیغاتی و تجارتی در پشت این صحنه‎ها معرکه‎گردان هستند.

3. ازدواج

مهم‎ترین راه کنترل شهوت جنسی، ازدواج و تشکیل خانواده است. ازدواج ضمن آرامش‎بخشی به زن و مرد، غریزة جنسی آنها را تعدیل می‎کند و از دام‎های شیطانی آنان را می‎رهاند. پیامبر اکرم(ص) می‎فرمود: «هر جوانی که در آغاز جوانی زن بگیرد، شیطان فریاد می‎زند: وای بر او، دین خود را از دست‎برد من حفظ کرد».[18]
گریز از ازدواج، بالا رفتن سن ازدواج و فرار از تشکیل خانواده، زمینه‎ساز روابط نامشروع و فحشا در جامعه می‎شود. اگر ازدواج به عنوان یک پناهگاه مشروع جنسی مورد توجّه قرار گیرد، افرادی متعهّد شوند همان‎طور که مجالس مذهبی برگزار می‎کنند، مدرسه می‎سازند، نذر می‎کنند، زیارت می‎روند، به امر ازدواج جوانان نیز بپردازند؛ ضمن دریافت اجر معنوی، ضریب امنیّت و استحکام اخلاقی جامعه را فراهم می‎سازند. ازدواج، احساس مسئولیّت افراد را بالا برده، استقلال اقتصادی و شخصیّتی به آنان می‎دهد.
امام صادق(ع) فرمود:
أربَعَةُ یَنظُرُ اللهُ إلَیهِم یَومَ القِیامَةِ؛ مَنْ أقالَ نادِماً أو أغاثَ لَهفاناً أو أعتَقَ نَسَمَةً أو زَوَّجَ عَزَباً؛
خداوند به چهار گروه روز قیامت نظر رحمت می‎افکند؛ 1. کسی که از پشیمانی درگذرد؛ 2. کسی که به فریاد بی‎چاره‎ای برسد؛ 3. کسی که بنده‎ای آزاد کند؛ 4. کسی که جوانی را زن بدهد.
افرادی که به گمان فقر و نداری ازدواج را ترک می‎کنند، به خدا سوءظنّ دارند و این، حرام است؛ خدا در قرآن وعده داده است: «اگر فقیر باشید، شما را بی‎نیاز می‎کنیم».[19]
امام صادق(ع) فرمود:
مَن تَرَکَ التَّزویجَ مَخافَةَ الفَقرِ فَقَد أساءَ الظَّنَ بِاللهِ؛[20]
کسی که ازدواج را از ترس فقر ترک کند به خدا گمان بد ورزیده است.
باید مراکز و مؤسّسه‎هایی ایجاد شوند تا ازدواج را در جامعه نهادینه کنند. شکل سنّتی همسریابی برای پاسخ‎گویی به نیازها کافی نیست؛ حتّی باید مراکزی باشند برای افرادی که همسر از دست داده‎اند یا جدا شده‎اند، تا نسبت به ازدواج مجدّد آنها اقدام کنند.
امیر مؤمنان(ع) می‎فرماید: «بالاترین شفاعت‎ها آن است که زمینة ازدواج دو نفر فراهم شود تا جدّیت و تلاش آنها ثمره بدهد».[21]

4. پر کردن اوقات فراغت

بی‎کاری، فراغت و سرگردانی، زمینة ول‎گردی و انحرافات جنسی را فراهم می‎سازد. جوان از انرژی زیادی برخوردار است، آمادگی برای فعّالیّت‎های مختلف دارد، اگر انرژی جوانان درست مدیریّت و مهار نشود، برای جامعه فاجعه‎آفرین خواهد بود.
قرآن کریم به پیامبر اکرم(ص) می‎فرماید: «فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ»؛[22] از هر کاری فارغ شدی به کار مهم دیگری بپرداز.
امام کاظم(ع)می‎فرماید: «إنَّ اللهَ لَیُبغِضُ العَبدَ الفارِغَ»؛[23] خدا بندة بی‎کار و فارغ را مبغوض می‎دارد.
باید برای اوقات فراغت نوجوان و جوانان برنامه‎ریزی شود تا بتوانند استعداد خود را به خلاّقیّت تبدیل و آشکار کنند. اوقات فراغت نباید به اوقات بطالت، سرگرمی، خوش‎گذرانی، بیهوده‎گویی، شهوت‎رانی و اعتیاد منجر شود. از این‎رو، پیشنهاد می‎شود:
1. مراکز ورزشی، تفریحی تأسیس شود و ارزان در اختیار جوانان قرار گیرد.
2. برنامه‎های فوق برنامه در مساجد برگزار گردد.
3. اردوهای آموزشی و سفرهای زیارتی، تفریحی علمی برگزار گردد.
4. مدارس در تابستان، کار تربیتی را تعطیل نکنند.
5. بنگاه‎های خیریّه‎ای تشکیل شود تا کارهای کوتاه‎مدّت برای جوانان ایجاد کنند.

اگر ازدواج به عنوان یک پناهگاه مشروع جنسی مورد توجّه قرار گیرد، افرادی متعهّد شوند همان‎طور که مجالس مذهبی برگزار می‎کنند، مدرسه می‎سازند، نذر می‎کنند، زیارت می‎روند، به امر ازدواج جوانان نیز بپردازند؛ ضمن دریافت اجر معنوی، ضریب امنیّت و استحکام اخلاقی جامعه را فراهم می‎سازند.

حکایت

1. شهوت‎رانی و جنایت

زنی از بنی‎عامر در بازار عکاظ نشسته بود. جوانی از بنی‎کنانه به او نزدیک شد، چند قدمی گِردش چرخید و سپس از زن درخواست کرد که خود را به وی بنمایاند تا از تماشای او لذّت ببرد. زن از انجام تمنّای جوان خودداری کرد. جوان که در ارضای شهوت جنسی خود شکست خورده بود به فکر انتقام افتاد، بدون آن‎که زن متوجّه شود پشت سر او نشست و با تیغ تیزی درز پشت پیراهن وی را شکافت. موقعی که زن از جا حرکت کرد، بدن و ران او از شکاف پیراهن ظاهر شد، کسانی که ناظر این ماجرا بودند، خندیدند، زن که از این اهانت خشمگین شده بود با صدای بلند فریاد زد و بنی‎عامر را به یاری خود طلبید. افراد قبیله با شمشیرهای برهنه به یاری او شتافتند و به جوان متجاوز حمله کردند، جوان نیز قبیلة بنی‎کنانه را به کمک خود خواست، دو قبیله به‎جان هم افتادند و عدّه‎ای در این واقعه کشته شدند![24]
نتیجة شهوت‎رانی و هوس‎بازی، از بین رفتن جان‎های افرادی شد.

2. حجاب زن

امام علی(ع) می‎فرماید: در روزی ابری و بارانی با پیامبر اکرم(ص) در بقیع نشسته بودیم که زنی رد شد در حالی که بر چارپایی سوار بود، پای مرکب او داخل گودالی رفت و زن نقش بر زمین شد، رسول خدا(ص) صورتش را برگرداند تا نگاهش به اندام زن نیفتد. گفتند: ای رسول خدا(ص) ! این زن شلوار بر تن دارد. پیامبر اکرم(ص) سه بار فرمود:
أللّهُمَّ إغفِر لِلمَسرُولاتِ، أیُّهَا النّاسُ! اتَّخِذُوا السَّراویلاتِ، فَإنَّها مِن أستَرِ ثِیابِکُم وَحَقِّنُوا بِها نِسائَکُم إذا خَرَجنَ؛[25]
پروردگارا! زنانی را که شلوار می‎پوشند مورد مغفرتت قرار ده، شلوار را برای زنان برگزینید که بهترین پوشش است و زنانتان را موقع بیرون رفتن از خانه در امنیّت قرار می‎دهد.

3. گناه‎سوزی عابد

عابدی در بنی‎اسرائیل زندگی می‎کرد. زنی شبانه در خانة عابد را زد و گفت: مرا میهمان خود گردان. عابد گفت: بودن زن و مرد نامحرم در یک محل صحیح نیست. زن گفت: می‎ترسم که درندگان به من زیان رسانند. عابد متأثّر شد و زن را به منزل خود راه داد و چراغ را خاموش کرد. زن گفت: تو مرا در تاریکی وارد ساخته‎ای.! عابد چراغ را روشن کرد مقدار کمی که نشست شهوت بر او غالب شد و چون بر نفس خویش ترسید، انگشت کوچک خود را به سوی آتش گرفت و آن را سوزاند و هر وقت شهوت بر او غلبه می‎کرد یکی از انگشتان خود را می‎سوزاند تا این‎که هر پنج انگشت خود را سوزاند. هنگامی که صبح شد به زن گفت: بیرون برو که میهمان بدی برای من بودی.[26]

شعر

آن یکی با شمع برمی‎گشت روز
کرد بازاری دلش پر عشق و سوز
بوالفضولی گفت او را: کان فلان!
هین چه می‎جویی به سوی هر دکان؟
گفت: می‎جویم به هر سو آدمی
که بود حیّ از حیات آن دمی
هست مردی؟ گفت: این بازار پر
مرد مانند آخر ای دانای حر
گفت: خواهم کرد بر جاده دو ره
در ره خشم و به هنگام شده
وقت خشم و وقت شهوت مرد کو؟
طالب مردی چنینم کو؟ بگو[27]
این نه مردانند اینها صورتند
مردة نانند و کشته شهوتند[28]
* * *
تن آدمی شریف است به جان آدمیّت
نه همین لباس زیباست نشان آدمیّت
طیران مرغ دیدی تو ز پای بند شهوت
به درآی تا ببینی طیران آدمیّت
رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند
بنگر که تا چه حدّ است مکان آدمیّت[29]

---------------------------------------------------------------

پي نوشت

1. نساء، 27.
2. راغب، مفردات، ص 468.
3. همان، ص 469.
4. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج 3، ص 353، با اقتباس.
5. مریم، 59.
6. رفسنجانی، فرهنگ قرآن، ج 18، ص 95 ـ 96، 99 و 102.
7. آمدی، غرر الحکم، ص 402، ش 5989.
8. ری شهری، ترجمة میزان الحکمه، ج 14، ص 6697، ش 21411.
9. همان، ش 21416.
10. همان، ش 21409.
11. همان، ش 21380.
12. همان، ش 21381.
13. نساء، 23 ـ 24 و 27.
14. مریم، 59.
15. همان.
16. آمدی، غرر الحکم، ص 89، ش 2148.
17. عاملی، وسائل الشیعه، ج 5، ص 174.
18. همان، ج 14، ص 37.
19. نور، 32.
20. حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج 3، ص 597.
21. مجلسی، بحارالانوار، ج 103، ص 222.
22. انشراح، 7.
23. طوسی. من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 169.
24. فلسفی، جوان، ج 1، ص 318.
25. نوری، مستدرک الوسائل، ج 3، ص 244.
26. مجلسی، بحارالانوار، ج 70، ص 401.
27. امینیان، مبانی اخلاق اسلامی، ص 76، به نقل از: مثنوی، دفتر پنجم، ابیات 2886 ـ 2893.
28. همان.
29. ­امینیان، مبانی اخلاق اسلامی، ص 82، به نقل از: سعدی، بوستان، ص 790.