آیه تبلیغ از منظر شیعه و سنی
در بین علمای شیعه اتفاق نظر وجود دارد که این آیه در مورد واقعه غدیرخم و جانشینی حضرت علی ( علیه السلام) نازل شده است.
و در بین علمای اهل سنت هم بسیاری از آنها این اعتقاد را در کتب خود آورده اند.[1] از جمله:
حافظ ابو نعیم اصفهانی در کتاب ما نزل من القرآن فی علی ص ۸۶.
ابو الحسن واحدی نیشابوریدر کتاب اسباب النزول ص ۱۵.
حافظ ابو سعید سجستانی در کتاب الولایه لابن عقده ص ۱۵۵ الی ۲۵۴.
ابن عساکر شافعی در کتاب ترجمه امام علی بن ابیطالب (ع)، از تاریخ دمشق، ج ۲، ص ۸۶.
فخر رازی در کتاب تفسیر کبیر ج۳، ص ۶۳۶، ج ۱۱، ص ۴۹ ذیل آیه ۶۷ مائده.
ابن صباغ مالکی در کتاب فصول المهمه ص ۲۷.
قاضی شوکانی در کتاب فتح الغدیر ج ۳، ص ۵۷.
شهاب الدین آلوسی شافعی در کتاب روح المعانی ج۶، ص ۱۷۲.
شیخ محمد عبده مصری در کتاب تفسیر المنار ج ۶، ص ۴۶۳.
حاکم حسکانی در کتاب شواهد التنزیل ج ۱، ص ۱۹۱، حدیث ۲۴۸.
جلال الدین سیوطی در کتاب در المنثور ج ۲، ص ۲۹۸.
ابو اسحاق حموینی در کتاب فرائد المسمطین.
حافظ ابن مردویه ( متوفای ۴۱۶) به نقل سیوطی در کتاب درالمنثور.
در این جا برای روشن شدن مطلب به قسمتی از نظرات مطرح شده توسط علمای شیعه و سنی نسبت به این آیه می پردازیم:
۱. مرحوم ثقة الاسلام کلینی(ره) در کتاب شریف « کافی» به سند صحیح از امام صادق (علیه السلام) آورده است:
فَلَمّا رَجَعَ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم مِن حَجَّهِ الوَداعِ نَزَلَ عَلَیهِ جَبرَئیلُ علیه السلام فقال: « یا اَیُّها الرَّسول بَلِّغ ما اُنزِلَ اِلیکَ مِن رَبِّکَ وَ اِن لَم تَفعَل فَما بَلَّغتَ رِسالَتَهُ وَ اللهُ یَعصِمُکَ مِن النّاس اِنّ اللهَ لایَهدی القَومَ الکافرین » فَنادَی النّاسَ فَاجتَمِعُوا وَ أَمَرَ بِسَمُراتٍ فَقُم شَوکُهُنَّ، ثُمَّ قال صلی الله علیه و آله و سلم: [یا] اَیُّها النّاسُ! مَن وَلِیُّکُم وَ أولی بِکُم مِن أنفُسِکُم؟ فقالوا: اللهُ وَ رَسولُهُ، فقال (ص): مَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلیٌّ مَولاه، اَللهمَّ وال مَن والاه و عادِ مَن عاداهُ ـ ثَلاثَ مَراتٍ ـ .[2]
ترجمه: چون رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) از حجه الوداع برگشت جبرئیل بر او نازل شد و گفت ( آیه ۶۷ سورة مائده): « ای رسول تبلیغ کن آنچه ازپروردگارت به تو نازل شده و اگر نکنی، تبلیغ رسالت نکردی، خدا تو را از مردم نگه می دارد، به راستی خدا هدایت نکند کفار را » پیغمبر مردم را دعوت کرد و گرد آمدند و دستور داد زیر سایه ی درختان خار را جاروب کردند و خارهای آن را بر گرفتند، سپس فرمود: ای مردم کیست ولی و پیشوای شما و اولی به شما از خودتان؟ همه گفتند: خدا و رسولش، فرمود: هر که را من مولا و آقا هستم علی مولا و آقا است، بار خدایا دوستش را دوست بدار و دشمنش را دشمن بدار ـ تا ۳ بار ـ .
۲. و مرحوم شیخ صدوق در کتاب أمالی خود به سند صحیح از ابن عباس روایت می کند : ...فانزل الله تبارک و تعالی علیه ( یا اَیُّها الرَّسول بَلِّغ ... ) فقال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم ) تهدید بعد وعید لامضین امر الله عزوجل فان یتهمونی و یکذبونی فهو اهون علی من ان یعاقبنی العقوبه الموجعه فی الدنیا و الاخره. قال و سلم جبرئیل علی علی(ع) بامرة المؤمنین فقال علی ( علیه السلام ) یا رسول الله اسمع الکلام و لا احس الرویة فقال یا علی هذا جبرئیل اتانی من قبل ربی بتصدیق ما وعدنی. ثم أمر رسول الله (ص) رجلا فرجلا من اصحابه حتی سلموا علیه بامرة المؤمنین ثم قال یا بلال ناد فی الناس ان لایبقی غداً احد الا علیل الاخرج الی غدیر خم ...[3]
پس چون خداوند این آیه را نازل کرد ( ۶۷ مائده ـ یا اَیُّها الرَّسول بَلِّغ ... ) رسول خدا فرمود: تهدیدی است بعد از وعده عذاب، باید دستور خدا را اجرا کنم و اتهام و تکذیب مردم آسان تر از عذاب و عقوبت خداست. و جبرئیل با عنوان امیر المؤمنین به علی (علیه السلام) سلام کرد پس پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمان داد همه، یکی یکی آمدند و با عنوان « امیرالمؤمنین » بر او سلام کردند. آن گاه به بلال امر کرد: اعلان کن که فردا همه ـ جز افراد بیمار ـ در غدیرخم جمع شوند ...
۳. عیاشی در کتاب تفسیر خود از ابن عباس و جابر بن عبدالله انصاری روایت می آورد:
عن ابی صالح عن ابن عباس و جابر بن عبدالله (انصاری) قالا: أمر الله تعالی نبیّه محمداً (ص) أن ینصب علیاً (ع) علماً للناس لیخبرهم بولایته. فتخوّف رسول الله (ص) أن یقولو حامی ابن عمّه و اَن تطغوا فی ذلک علیه فأوحی الله الیه (یا اَیُّها الرَّسول بَلِّغ ما اُنزِلَ اِلیکَ مِن رَبِّکَ وَ اِن لَم تَفعَل فَما بَلَّغتَ رِسالَتَهُ وَ اللهُ یَعصِمُکَ مِن النّاس ) فقام رسول الله (ص) بولایته یوم غدیر خم.[4]
ترجمه : ابن عباس و جابر بن عبدالله انصاری روایت کردند: خداوند متعال امر کرد به پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم) که علی ( علیه السلام) را به امامت مردم نصب کند و مردم را از ولایت او باخبر کند. پس پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم) خوف کرد که مردم بگویند پسر عمویش را جانشین خود کرده و از این دستور پیروی نکنند که خداوند بر پیامبر وحی نازل کرد (یا اَیُّها الرَّسول بَلِّغ ...) پس رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم) ولایت علی (علیه السلام) را اعلام کرد در روز غدیرخم.
مرحوم طبرسی در تفسیر مجمع البیان بعد از نقل این حدیث می گوید:
و هذا الخبر بعینه قد حدثناه السید ابو محمد، عن الحاکم ابی القاسم الحسکانی باسناده عن ابی ابی عمیر فی کتاب شواهد التنزیل لقواعد التفضیل و التأویل.[5]
۴. فخر رازی که در میان مفسران اهل سنت بی نظیر است و تفسیر قوی و مشروحی دارد و انسانی هوشیار و عالم است پس از بیان احتمالاتی در تفسیر آیة فوق، ولایت امیر مؤمنان علی ( علیه السلام) را به عنوان احتمالی مطرح می سازد و می گوید:
نزلت الآیه فی فضل علی بن ابیطالب(علیه السلام) و لما نزلت هذه الآیه اخذ بیده و قال « مَن کنتُ مَولاه فَعَلی مَولاه اللهم وال مَن والاه و عاد مَن عاداه » فلقیه عمر رضی الله عنه فقال: هنیئاً لک یا ابن ابی طالب! اصبحت مولای و مولای کل مؤمن و مؤمنهٍ ... [6]
ترجمه: این آیه در مورد علی ابن ابیطالب ( علیه السلام) نازل شده است. هنگامی که این آیه ی شریفه نازل شد پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) دست علی را گرفت ( و بلند کرد) و فرمود: « هر کس که من مولای او هستم پس علی هم مولای او هست. پروردگارا کسانی را که ولایت علی را پذیرفته اند، دوست بدار و کسانی که با او به دشمنی برخاسته اند دشمن بدار» سپس عمر با علی (علیه السلام) ملاقات کرد و به آن حضرت عرض کرد: « ای فرزند ابوطالب! این فضیلت و مقام بر تو مبارک باشد تو از امروز مولا و رهبر من و همه مردان و زنان مسلمان شدی!».
۵. حاکم حسکانی از علمای بزرگ اهل سنت در کتاب معروف خود بنام شواهد التنزیل لقواعد التفضیل و التأویل اینگونه آورده است:
أخبرنا عمرو بن محمد بن احمد العدل بقراءتی علی من اصل سماع شیخه زاهد بن احمد، [ أخبرنا] ابوبکر محمد بن یحیی الصولی [أخبرنا] المغیره بن محمد [ أخبرنا] علی بن محمد بن سلیمان النوفلی قال: حدثنی ابی قال:
سمعت زیاد بن منذر یقول: کنت عند أبی جعفر محمد بن علی و هو یحدث الناس اذ قام الیه رجل من اهل البصره یقال له: عثمان الأعشی ـ کان یروی عن الحسن البصری ـ فقال له: یابن رسول الله جعلنی الله فداک، ان الحسن یخبرنا ان هذه الآیه نزلت بسبب رجل و لایخبرنا من الرجل « یا اَیُّها الرَّسول بَلِّغ ما اُنزِلَ اِلیکَ مِن ربِّک». فقال: لو أراد أن یخبر به لأخبر به، ولکنّه یخاف، ... فأنزل الله تعالی: « یا اَیُّها الرَّسول بَلِّغ ما اُنزِلَ اِلیکَ مِن رَبِّکَ وَ اِن لَم تَفعَل فَما بَلَّغتَ رِسالَتَهُ ـ یرید فما بلغتها تامه ـ وَ اللهُ یَعصِمُکَ مِن النّاس» فلما ضمن الله له بالعصمه و خوفه؛ اخذ بید علی بن ابیطالب، ثم قال: یا ایها الناس من کنت مولاه فعلی مولاه اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و انصر من نصره و احب من أحبه و ابغض من ابغضه.[7]
ترجمه : ... زیاد بن منذر می گوید: نزدم امام باقر ( علیه السلام) بودم در حالی که آن حضرت در گفتگو با مردم بود. شخصی از اهل بصره به نام « عثمان الاعشی» برخاست و گفت: ای فرزند رسول خدا جانم به فدایت باد از حسن بصری پرسیدم که این آیه ی « یا اَیُّها الرّسول بَلِّغ ما اُنزِلَ اِلیک مِن ربِّک » در مورد چه کسی نازل شده است؟ حسن بصری گفت: در مورد مردی، ولی نام او را مشخص نکرد. ( لطفاً شما نام او را مشخص کنید.) امام (علیه السلام) فرمود: اگر می خواست بگوید می توانست نام او را بیان کند ولی از ترس نگفته است (اما من می گویم) ... این آیه نازل شد ( آیه ۶۷ مائده) و چون که خداوند جان پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) را در مقابل خطرات احتمالی تضمین کرد، آن حضرت دست علی بن ابیطالب را بلند کرد و فرمود:
( ای مردم هر کس من مولای او سرپرست او هستم پس علی هم مولی و سرپرست او هست. خداوندا دوست دار علی (علیه السلام) را دوست بدار و دشمن او را دشمن بدار و یاری دهنده علی را یاری بنما .... و علی (علیه السلام) را به عنوان جانشین و خلیفة خود معرفی کرد.)
پی نوشت:
[۱] تفسیر نمونه، ج ۵، ص ۵.
[2]. اصول کافی ـ کتاب الحجه ـ باب الاشاره و النص علی أمیرالمؤمنین (ع) ـ حدیث ۳.
[3] .امالی شیخ صدوق ـ مجلس ۵۶ ، حدیث ۱۰.
[4] .تفسیر عیاشی، ج ۱، ص ۳۶۰، حدیث ۱۵۲ از سوره مائده.
[5] مجمع البیان فی تفسیر القرآن، آیه ۶۷ سوره مائده ص ۳۸۲.
[6]. التفسیر الکبیر ، ج ۱۱، ص ۴۹، ذیل آیه ۶۷ مائده.
[7]. شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج ۱، ص ۱۹۱ حدیث ۲۴۸.
افزودن دیدگاه جدید