فلسفه بعثت پیامبر اسلام صلى اللَّه عليه و آله در خطبه فدکیه

متن خطبه: «اِبْتَعَثَهُ اللَّهُ اِتْماماً لِاَمْرِهِ، وَ عَزيمَةً عَلى اِمْضاءِ حُكْمِهِ، وَ اِنْفاذاً لِمَقاديرِ رَحْمَتِهِ، فَرَأَى الْاُمَمَ فِرَقاً في اَدْيانِها، عُكَّفاً عَلي نيرانِها، عابِدَةً لِاَوْثانِها، مُنْكِرَةً لِلَّهِ مَعَ عِرْفانِها فَاَنارَ اللَّهُ بِاَبي‏مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ و الِهِ ظُلَمَها، وَ كَشَفَ عَنِ الْقُلُوبِ بُهَمَها، وَ جَلى عَنِ الْاَبْصارِ غُمَمَها، وَ قامَ فِي النَّاسِ بِالْهِدايَةِ، فَاَنْقَذَهُمْ مِنَ الْغِوايَةِ، وَ بَصَّرَهُمْ مِنَ الْعِمايَةِ، وَ هَداهُمْ اِلَى الدّينِ الْقَويمِ، وَ دَعاهُمْ اِلَى الطَّريقِ الْمُسْتَقيمِ. ثُمَّ قَبَضَهُ اللَّهُ اِلَيْهِ قَبْضَ رَأْفَةٍ وَ اخْتِيارٍ، وَ رَغْبَةٍ وَ ايثارٍ، فَمُحَمَّدٌ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ و الِهِ مِنْ تَعَبِ هذِهِ الدَّارِ في راحَةٍ، قَدْ حُفَّ بِالْمَلائِكَةِ الْاَبْرارِ وَ رِضْوانِ الرَّبِّ الْغَفَّارِ، وَ مُجاوَرَةِ الْمَلِكِ الْجَبَّارِ، صَلَّى اللَّهُ عَلي أَبي نَبِيِّهِ وَ اَمينِهِ وَ خِيَرَتِهِ مِنَ الْخَلْقِ وَ صَفِيِّهِ، وَ السَّلامُ عَلَيْهِ وَ رَحْمَةُاللَّهِ وَ بَرَكاتُه»
ترجمه متن: «او را برانگيخت تا امرش را كامل و حكم قطعی‌اش را امضا و مقدّراتش را اجرا نمايد، و آن حضرت امّت‌ها را ديد كه در آيینه‌اى مختلفى قرار داشته، و در پيشگاه آتش‌هاى افروخته معتكف و بت‏‌هاى تراشيده شده را پرستنده، و خداوندى كه شناخت آن در فطرت‌شان قرار دارد را منكر هستند. پس خداى بزرگ بوسيله پدرم محمد صلى اللَّه عليه و آله تاريكىی‌هاى آن را روشن، و مشكلات قلب‌ها را برطرف، و موانع رؤيت ديده‏‌ها را از ميان برداشت، و با هدايت در ميان مردم قيام كرده و آنان را از گمراهى رهانيد و بينايشان كرده و ايشان را به دين استوار و محكم رهنمون شده، و به راه راست دعوت نمود تا هنگامى كه خداوند او را بسوى خود فراخواند، فراخواندنى از روى مهربانى و آزادى و رغبت و ميل، پس آن حضرت از رنج اين دنيا در آسايش بوده، و فرشتگان نيكوكار در گرداگرد او قرار داشته و خشنودى پروردگار آمرزنده او را فراگرفته و در جوار رحمت او قرار دارد، پس درود خدا بر پدرم، پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و امينش و بهترين خلق و برگزيده‏اش باد و سلام و رحمت و بركات الهى براو باد».

در این فراز از خطبه فدکیه سه پیام و درس از بعثت نبی گرامی اسلام صلى اللَّه عليه و آله برای مخاطبین دارد:
پیام اول: رسول گرامی اسلام صلى اللَّه عليه و آله در محیطی مبعوث شد که:
اولا: مردم ازنظر اعتقادی آن‌چنان به انحراف کشیده شده  و از دین حنیف توحیدی ابراهیمی فاصله گرفته و دسته دسته شده بودند که دسته ای آتش می‌پرستیدند و دسته دیگر بت را عبادت می کردند: «فرالامم فرقا فی ادیانها  عکفاعلی نیرانها، عابده لاوثانها».
ثانیا: با اینکه در فطرت و سرشت آن‌ها میل به وجود خدا وجود داشت ولی آن‌ها به این ندای پاک باطنی خود پاسخ نمی دادند بلکه بت می پرستیدند: «منکره لله مع عرفانها».
پیام دوم: رسول گرامی اسلام صلى اللَّه عليه و آله در مدت بیست وسه سال از بعثت توانست با نقش بی بدیل خود مردم جزیره العرب را که درانحراف فکری و فساد اخلاقی، فرهنگی بسر می بردند:
اولا: بت پرستی را به خدا پرستی و ظلم و نابرابری را به عدالت و مساوات تبدیل کند:« فانار الله بابی محمد ظلمها».
ثانیا: به همه پرسش های بی پاسخ پیرامون مرگ و زندگی، حشر و نشرکه مردم جزیره العرب داشتند و همین ابهام آنها را متحیر و سرگردان کرده بود پاسخ دادند و این ابهام را از ذهن و چشمشان بر داشت: « وکشف عن القلوب بهمها وجلی عن الابصار غممها».
ثالثا: پیامبر صلى اللَّه عليه و آله به دلیل  مدیریت فرهنگی و تربیتی توانست با تحمل همه سختی راه و سبک درست زیستن و اندیشیدن  و نیز با بالابردن سطح آگاهی، راه عبور از تاریکی های فرهنگی  و خارج شدن ازموقعیت بد فرهنگی را در پیشروی آنان قرار داد: «وقام فی الناس باالهدایه،وانقذهم من الغوایه، وبصرهم من العما یه، وهداهم الی الدین القویم  ،ودعاهم الی الصراط المستقیم».
پیام سوم: درعظمت و بزرگی رسول گرامی همین بس که آن حضرت از ویژگی هایی بر خوردار بوده است که اولیاء الهی دیگر  برخوردار نبوده اند وآن این‌که:
اولا: قبض روح وی به امر الهی توسط عزراییل به هنگام مرگ پس از اجازه خود پیامبر گرامی صلى اللَّه عليه و آله آن‌هم با مهربانی انجام گرفت: «ثم قبضه الله الیه قبض رافه واختیار».
ثانیا: برخلاف بسیاری از انسان‌ها که رفتنشان از این دنیا به آخرت به دلیل تعلق خاطری که دارند به سختی انجام می گیرد رسول گرامی صلى اللَّه عليه و آله آن‌چنان خود را آماده منزل آخرت کرده بود که با رضایت خاطر آماده رفتن جهان آخرت شد: «ورغبه وایثار بمحمد(ص) عن تعب هذه الدار فی راحه».
ثالثا: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله درحالی رهسپار آخرت شد که از یک طرف ملائکه در گرداگرد وی بودند واز طرف دیگر رضایت حق تعالی را نیز با خود به همراه داشت: «قد حف بالملائکه الابرار، ورضوان الرب الغفار، ومجاوره الملک الجبار».