بایسته ها، محورها و الزامات وحدت اسلامی
پایگاه اطلاع رسانی بلاغ| به بهانه میلاد رسول اکرم (ص) و هفته وحدت
بایسته ها، محورها و الزامات وحدت اسلامی
وحدت امت اسلامی، یکی از مهم‌ترین ضرورت‌های تاریخی، اجتماعی و سیاسی مسلمانان و از مهم‌ترین عوامل عزت و پیروزی آنها در همه صحنه‌هاست. در مقابل، اختلاف و تفرقه جز ذلت و پراکندگی ، به هدر رفتن نیروهای فکری و سرمایه‌های انسانی امت اسلامی و سلطه دشمنان ثمری نخواهد داشت.
شکی نیست که وحدت، هم به حکم عقل و هم به حکم قطعی شرع، ضرورت دارد. مسلمانان هرگز نباید این نکته را فراموش نمایند که یکی از اقدامات اساسی پیامبر اکرم(ص) ، ایجاد وحدت و الفت و اخوت بین مسلمانان بوده است. همچنان که خداوند در آیه 103 آل عمران خطاب به مسلمانان می فرمایند: "...و نعمت خدا را برخود یاد کنید که چگونه دشمنان یکدیگر بودید، پس او میان دلهای شما الفت ایجاد کرد تا به لطف او برادران هم شدید..."
امروزه از مهم‌ترین معضلات جهان اسلام، اختلاف میان مذاهب و جوامع اسلامی است که از یک سو موجب عقب ماندگی کشورهای مسلمان و از سوی دیگر عامل نفوذ و تسلط بیگانگان بر سرنوشت آنان شده است. اشغال کشورهای اسلامی مانند فلسطین و افغانستان به وسیله دشمنان و اختلافات قومی در بسیاری از کشورهای اسلامی، در اثر غفلت مسلمین جهان از اصل وحدت است. مذاهب اسلامی جدا از همه ی اختلاف نظری که در جزئیات دینی خود دارند، در ارکان دینی خود چون خدا ، قرآن ، رسول (ص) و بسیاری از مناسک دینی یکی هستند.
آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در این خصوص می فرمایند :
"منظور ما از وحدت ، هماهنگی و یک نواختی و هم صدایی است، تا برادران دینی در مقابل هم قرار نگیرند و لوله های تفنگ دشمن به دوست منصرف نشود. حرف ما به عنوان پیام وحدت این است که مسلمانان بیایند با هم متحد بشوند و با یک دیگر دشمنی نکنند و محور هم، کتاب خدا و سنت نبی اکرم (ص) و شریعت اسلامی باشد. این حرفی است که هر عاقل بی غرض و منصفی آن را قبول خواهد کرد "
هم گرایی مسلمانان یکی از دغدغه های فکری اندیشمندان مسلمان در چند قرن اخیر بوده است. و در میان گونه های هم گرایی، هم سونگری اعتقادی با توجه به مبانی مشترک ، از اساسی ترین راهکار ایجاد وحدت اسلامی است.
بنابراین اتحاد و انسجام امت اسلامی یک ضرورت و دستور قرآنی و تفرقه یک عمل زیان بار شیطانی از نظر دین و عقل است. خداوند در سوره انفال آیه 46 نتیجه تفرقه را چنین توصیف می کند: "... و نزاع و کشمکش مکنید تا سست نشوید و قدرت (وشوکت) شما ازمیان نرود...".
قرآن کریم به عنوان یک قانون کلی و عمومی درآیه 10 سوره حجرات مومنان را برادر یکدیگر می خواند. براساس این اصل مهم اسلامی، مسلمانان از هر نژاد و قبیله و ملت، با یکدیگر احساس عمیق برادری می کنند.
بنابر این، قرآن کریم به عنوان کتاب آسمانی مشترک مسلمانان که همواره آنان را به انسجام و همدلی دعوت می کند، خود محور مهمی برای تحقق وحدت اسلامی است.
بی تردید رسیدن به این هم گرایی، نیازمند توجه به عرصه ها و محورهای مشترک ذیل است:
1. ایمان و اطاعت از خداوند
قرآن کریم می فرماید: ای کسانی که ایمان آورده اید. اطاعت کنید خدا و پیامبر و أولِی الأمْر را و هرگاه در چیزی نزاع داشتید، آن را به خدا و پیامبر واگذارید (و از آنها داوری بطلبید)؛ اگر به خدا و قیامت اعتقاد و ایمان دارید.
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَطِیعُواْ اللّهَ وَأَطِیعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِی الأَمْرِ مِنکُمْ فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَی اللّهِ وَالرَّسُولِ إِن کُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ ذَلِکَ خَیْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِیل (. نساء: 59).
ای اهل ایمان، فرمان خدا و رسول و فرمانداران (از طرف خدا و رسول) که از خود شما هستند اطاعت کنید، پس اگر در چیزی کار به نزاع کشد آن را به حکم خدا و رسول بازگردانید اگر به خدا و روز قیامت ایمان دارید. این کار برای شما بهتر و خوش‌عاقبت‌تر خواهد بود.
2-قرآن و رسول اکرم (ص)
یکی از اساسی ترین عرصه های وفاق مذاهب، قرآن کریم است. همه مذاهب اسلامی، افکار و اندیشه های اعتقادی خود را بر گرفته از قرآن کریم می دانند و بر آن اصرار داشته و قرآن را منشاء و خواستگاه اندیشه های خود معرفی می کنند.
از منظر قرآن، اندیشه توحیدی، رشته محکمی است که همه موحدان را هم چون دانه تسبیح در خود جای داده است و امتی واحد و نیرومند بوجود می آورد.
ان هذه امتکم امه واحده وانا ربکم واعبدون (انبیاء،92)
این طریقه شما آیین یگانه (و پاک اسلام) است و من یکتا پروردگار و آفریننده شما هستم، پس تنها مرا پرستش کنید
وان هذه امتکم امه واحده وانا ربکم فاتقون(مومنون52)
و این مردم همه یک دین و متفق الکلمه یک امت شمایند و من یگانه خدای شما هستم، پس از من بترسید.
واعتصمو بحبل الله جمیعا ولا تفرقوا واذکروا نعمت الله اذکنتم اعداء فالف بین قلوبکم واصبحتم بنعمته اخوانا(آل عمران/103)
و همگی به رشته (دین) خدا چنگ زده و به راههای متفرّق نروید، و به یاد آرید این نعمت بزرگ خدا را که شما با هم دشمن بودید، خدا در دلهای شما الفت و مهربانی انداخت و به لطف و نعمت خدا همه برادر دینی یکدیگر شدید، و در پرتگاه آتش بودید، خدا شما را نجات داد. بدین گونه خدا آیاتش را برای (راهنمایی) شما بیان می‌کند، باشد که هدایت شوید.
پیروان قرآن می توانند به قرآن بعنوان حبل الله تمسک جویند و با هم تعامل کنند. مفسران باتفاق، یکی از معانی حبل الله را قرآن کریم دانسته اند و امام علی (ع) در نهج البلاغه، قرآن کریم را بعنوان حبل الله یاد کرده است:
فانه حبل الله المتین ، بدرستیکه قرآن حبل المتین است.(خ176)
در نکوهش اهل اختلاف در دین همین بس که خداوند به پیامبر اکرم صل الله علیه و آله وسلم می فرماید: تو هیچ رابطه ای با اینها نداری.
إِنَّ الَّذِینَ فَرَّقُواْ دِینَهُمْ وَکَانُواْ شِیَعًا لَّسْتَ مِنْهُمْ فِی شَیْء. (توبه/ 107).
کسانی که آیین خود را پراکنده ساختند، و به دسته ها (و مذاهب مختلف) تقسیم شدند، تو هیچ گونه رابطه ای با آنها نداری.
و موضوع تفرقه انگیزی را شیوه و راه و رسم طاغوتیان معرفی می کند.
إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلَا فِی الْأَرْضِ وَجَعَلَ أَهْلَهَا شِیَع. (قصص/4).
همانا فرعون در زمین طغیان نمود و اهل آن را به گروه های مختلفی تقسیم نمود».
جایگاه پیامبر در قرآن
از جمله عوامل جاودانگی یک مکتب و وحدت یک جامعه، ارائه الگوهای عینی، یقینی، قولی در کنار الگوهای رفتاری است. مکتب اسلام، تنها مکتبی است که با ارائه الگوهای کامل در کنار دستورالعمل‌ها و تعالیم ممتاز، قول و فعل را ملازم هم‌دیگر ساخته و آهنگ جاودانگی و هم‌گرایی گرفته و پیامبر اکرم(ص) را الگوی انسانیت معرفی کرده است؛
«وَ ما ینْطِقُ عَنِ الْهَوى * إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْی یوحى؛ و هرگز از روی هوس سخن نمی‌گوید. آنچه می‌گوید جز وحی نیست (نجم/۳ـ۴)
«وَ ما آتاکمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا؛
و هر دستوری که رسول به شما داد بگیرید و از هر گناهی نهی تان کرد آن را ترک کنید و از خدا بترسید که خدا عقابی سخت دارد» (حشر/۷).
قرآن کریم به عنوان آخرین کتاب آسمانی، در آیات فوق الذکر در صدد تبیین نقش و موقعیت رسول گرامی اسلام در ابعاد مختلف برای یکایک مسلمانان و انتظارات خداوند از مسلمانان در قبال هدایت‌گری و رهبری ایشان است. قرآن به طور صریح و روشن بیان کرده است، سخن پیامبر وحی بوده و گرایش‌های شخصی و پیش‌فرض‌های فکری ـ اجتماعی در آن اثرگذار نیست و انتظارات خداوند از فرد فرد مسلمانان این است که در برابر آنچه وی به آنها دستور داده، سر تعظیم فرود آورند و آنچه را که از آنها منع نموده، انجام ندهند.
یکی از اموری که پیامبر به آن اهتمام فراوان داشته و برای تحقق آن رنج‌ها کشیده، وحدت اسلامی، هم‌گرایی مسلمانان و نکوهش جدایی و تفرقه در جهان اسلام است؛
«لَقَدْ کانَ لَکمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ کانَ یرْجُوا اللَّهَ وَ الْیوْمَ الآْخِرَ وَ ذَکرَ اللَّهَ کثِیراً؛
در حالی که شما می‌توانستید به رسول خدا به خوبی تأسی کنید، و این وظیفه هر کسی است که امید به خدا و روز جزا دارد، و بسیار یاد خدا می‌کند (احزاب/۲۱).
در این آیه خداوند، پیامبر را الگوی مطلق معرفی می‌کند؛ یعنی نمونه در اعتقاد، سرمشق در اخلاق، الگوی اجتماع و اسوه در هر آنچه زمینه‌ساز تکامل بشر است. از این رو، یکی از مهم‌ترین بخش‌های زندگی آن حضرت، توجه، تأکید و تلاش مداوم برای تحقق وحدت و برقرار نمودن اخوت دینی بین مسلمانان است؛
یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الأَْمْرِ مِنْکمْ فَإِنْ تَنازَعْتُمْ فِی شَیءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَ الرَّسُولِ إِنْ کنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیوْمِ الآْخِرِ ذلِک خَیرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْوِیلاً؛
ای کسانی که ایمان آورده‌اید، خدا را اطاعت کنید، و رسول و کارداران خود را ـ که خدا و رسول علامت و معیار ولایت آنان را معین کرده‌اند ـ فرمان ببرید، و هرگاه در امری دچار اختلاف شدید، برای حل آن به خدا و رسول مراجعه کنید، اگر به خدا و روز جزا ایمان دارید. این برایتان بهتر، و سرانجامش نیکوتر است» (نساء/۵۹).
وجود مقدس پیامبر اعظم(ص) نیز محور اساسی وحدت مسلمانان است؛ چرا که همه مسلمین ایشان را به عنوان آخرین فرستاده خداوند و بنیان گذار نهضت اسلامی می شناسند و از رهنمودهایشان پیروی می‌کنند. سیره پیامبر اکرم(ص)، نقش عمده‌ای در وحدت جامعه اسلامی دارد.
از اولین اقدامات رسول مکرم اسلام (ص) بعد از تشکیل حکومت اسلامی در مدینه، ایجاد روحیه ی وحدت و برادری بین مسلمانان بود . لذا پیامبر (ص) در این برهه از زمان با ایجاد پیمان برادری بین مسلمانان به این مهم اقدام نمود .
پیامبر(ص) بر اساس معیارهای قرآنی و الهی، در جهت تحقق "امت واحد" کوشیدند. رسول اکرم(ص) تمام زمینه‌های فکری، اجتماعی و تاریخی اختلاف و نفاق را با بهره‌گیری از تعالیم آسمانی اسلام از بین برد.
هم اکنون نیز حضرت محمد (ص) به عنوان سفیر اتحاد و برادری، می تواند محور یکپارچگی امت اسلامی قرار گیرد، چنانکه در جریان اهانت به ساحت مقدس ایشان ، مسلمانان به اتفاق اعتراض و خشم خود را نشان داده اند.
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا ضَرَبْتُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ فَتَبَيَّنُواْ وَلاَ تَقُولُواْ لِمَنْ أَلْقَى إِلَيْكُمُ السَّلاَمَ لَسْتَ مُؤْمِنًا تَبْتَغُونَ عَرَضَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا فَعِندَ اللّهِ مَغَانِمُ كَثِيرَةٌ كَذَلِكَ كُنتُم مِّن قَبْلُ فَمَنَّ اللّهُ عَلَيْكُمْ فَتَبَيَّنُواْ إِنَّ اللّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا ﴿94نساء﴾
اى كسانى كه ايمان آوردهايد چون در راه خدا سفر مى كنيد [خوب] رسيدگى كنيد و به كسى كه نزد شما [اظهار] اسلام مىكند مگوييد تو مؤمن نيستى [تا بدين بهانه] متاع زندگى دنيا را بجوييد چرا كه غنيمت هاى فراوان نزد خداست قبلا خودتان [نيز] همين گونه بوديد و خدا بر شما منت نهاد پس خوب رسيدگى كنيد كه خدا همواره به آنچه انجام مى دهيد آگاه است.
در کنار مباحث یاد شده شیوه برخورد با مخالفان فکری و اعتقادی در میان جامعه اسلامی است، برخورد با انديشه هاى مخالف و خارج از چهار چوب شريعت مقدس اسلام يكى از مسائلى بود كه در صدر اسلام توسط پيامبر گرامى اسلام(صلی-الله وعلیه وآله) و پس از ايشان توسط ائمه معصومين (علیهم السلام) توجه جدى بدان شده است. آنان همواره سعى مى كردند تا در برخورد با مخالفان خويش، انديشه ها و عقايد آنها هيچگاه از حالت اعتدال خارج نشوند. اما در تاریخ اسلام ما شاهد افراد دیگری هستیم که از روى نادانى، و لجاجت، عناد، جهالت و تعصّب هاى بيجا، تنگ نظرى ها، خود محورى ها و يا تحركات بيگانگان، تمامى آنچه را كه خود بدان اعتقاد داشتند جزء اصول اعتقادى اسلام پنداشته و ملاك كفر و اسلام ديگران قرار می دادند. در نتيجه، با آراء مخالف اعتقادات خود، به حربه ى تكفير روى آورده و كوچك ترين مخالفت با عقايد خويش را با نیت تعصّب در دين و حمايت با آن، با حربه تکفیر پاسخ می گفتند، در چنين فضایی نصايح پيامبرگرامى اسلام صلی الله وعلیه وآله فراموشی سپرده شد؛ جنگ هاى خانمانسوز و خونين به نام دفاع از دين و مذهب به راه افتاد.
رابطه ائمه شیعه با امامان مذاهب اهل سنت استمرار مسیر اعتدالی پیامبر
اهل بیت علیهم السلام هم در رفتار اجتماعی و روزمره و هم در عرصه های علمی، مدارا و فروتنی با مخالفان خود را به شکل کاملی، به نمایش گذاشتند به گونه ای که حتی فقهای اهل سنت نیز همیشه ایشان را منبع راستین علم و فضیلت می دانستند؛. ملاقات گسترده و طولانی بزرگان معتزله مثل: عمرو بن عبید، واصل بن عطاء و حفص بن سالم با امام صادق – علیه السلام – از یک سو و نیز بزرگانی چون سفیان ثُوری، مالک بن اَنَس، ابوحَنیفه، یحیی بن سعید انصاری، ابْنِ جَرِیح، محمد بن اسحاق، شُعْبَه بن حَجّاج، ایّوب سجستانی و … از سوی دیگر، همگی بیان کننده ی جلوه هایی بارز در رفتار اهل بیت علیهم السلام است.
قرآن و راهکار گفتمان بین مذاهب اسلامی
الف: طرح گفتگوی منطقی وعالمانه
قرآن غنی ترین منبع احتجاج و مناظره دینی، دین خرد و رزی و عقل محوری است. قران کریم به منظور تحقق وحدت به امت اسلامی بهترین راهکار را در عرصه گفتمان بین مسلمین ارائه کرده است. این گفتمان شامل سه بخش استدلات عقلی، بحث های عاطفی ومناظره های قرآنی ، خردمندانه، دلسوزانه است.
ادع الی سبیل ربک بالحکمه والموعظه الحسنه وجادلهم بالتی هی احسن (نحل /125)
شکی نیست که در این آیه سه قید حکمت ، موعظه و مجادله احسن، مربوط به طرز سخن گفتن است و رسول گرامی مامور شد به یکی از این سه طریق مخصوص دعوت کند.
ما اتاکم الرسول فخذوه و ما نهاکم عنه فانتهوا(حشر،7)
در آیات فراوان سخن ودستور پیامبر بعنوان الگو معرفی شده که هوای نفس در آن نفی شده است.
ب: طرح گفتگوی مودبانه و اخلاق محور
از منظرقرآن،گفتگو بستر اساسی تبادل افکار و آرای بشر و تنها راه دعوت و تبلیغ اسلامی است.
فبشر عبادی الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه اولئک الذین هداهم الله و اولئک هم اولواالباب (زمر،17)
در قرآن بعد از لفظ الله،واژه قول ومشتقات آن در رتبه بعدی قرار گرفته است .
1.طرح مشترکات دینی
قرآن مسلمانان را در صورت اختلاف، به اصل توحید و رسالت پیامبر(ص) ارجاع داده است و با صراحت اعلام کرده است که با گروه یاغی ومتجاوز باید پیکار جدی شود.
قل یا اهل الکتاب تعالوا الی کلمه سواء بیننا و بینکم الانعبد الا الله و لا نشرک به شیئا.....(آل عمران،64)
بگو: اى اهل کتاب! به سوى سخنى بیایید که میان ما و شما مشترک است. جز آنکه خداوند را نپرستیم وچیزى را شریک او قرار ندهیم ....
وان طائفتان من المومنین اقتتلوا فاصلحوا بینهما فان بغت احداهما علی الاخری فقاتلوا التی تبغی حتی تفئ الی امرالله ...(حجرات،9)
و اگر دو طایفه از اهل ایمان با هم به قتال و دشمنی برخیزند البته شما مؤمنان بین آنها صلح برقرار دارید و اگر یک قوم بر دیگری ظلم کرد با آن طایفه ظالم قتال کنید تا به فرمان خدا باز آید.....
یاایهالذین امنوا اطیعوا الله و اطیعوا الرسول واولی الامر منکم فان تنازعتم فی شئی فردوه الی الله والرسول ...(نساء،59)
ای اهل ایمان، فرمان خدا و رسول و فرمانداران (از طرف خدا و رسول) که از خود شما هستند اطاعت کنید، پس اگر در چیزی کار به نزاع کشد آن را به حکم خدا و رسول بازگردانید اگر به خدا و روز قیامت ایمان دارید. این کار برای شما بهتر و خوش‌عاقبت‌تر خواهد بود.
2.حضور در مسجد و جماعت
قرآن کریم می فرماید: وَأَقِیمُواْ الصَّلاَةَ وَآتُواْ الزَّکَاةَ وَارْکَعُواْ مَعَ الرَّاکِعِینَ(بقره: 43)
و نماز را به پا دارید؛ و زکات را بپردازید، و همراه رکوع کنندگان رکوع کنید.
حضور مسلمین مذاهب اسلامی در نماز جماعت یکدیگر (با آداب، ارکان و اهمیتی که برای آن ذکر شده) تیر خلاصی بر نقشه های شوم دشمنان امت اسلامی در ایجاد دشمنی و اختلاف و نیز در جهت تقویت وحدت، انسجام و هماهنگی مسلمانان بسیار موثر خواهد بود.
3.مدیریت اختلاف ها
اختلاف در بین مذاهب اسلامی در موضوعات مختلف کلامی، فقهی، تفسیری، تاریخی از مسائل انکار ناپذیر بوده، و از همان سده اولیه اسلام تاکنون وجود داشته است و اساسا این اختلافات نه از بین رفتنی است و نه معتقدان به وحدت وتقریب اسلامی بدنبال از میان برداشتن آن و یک پارچه سازی مذاهب اسلامی اند. بلکه آنچه که جزء اهداف اصولی و بنیادی اندیشمندان تقریبی است، اولا، مدیریت این اختلافات به گونه ایکه ضمن پذیرش تمامی اختلافات نظری و تئوریک و فتاوا در حوزه های مختلف، همچنان در حوزه اندیشه و گفتمان باقی بماند و بسمت تنازع، تخاصم، دشمنی، تفرقه و طرد هم دیگر کشیده نشود. ثانیا، در عرصه گفتگو و کلام، به معتقدات و مقدسات یکدیگر از هر گونه توهین، دشنام، تحقیر و بداخلاقی پرهیز جدی شود، همانگونه که سیره معصومین علیهم السلام و علما و دانشمندان سلف همچون شیخ مفید، شیخ طوسی، سیدمرتضی، شهیدین خواجه نصیر، علامه حلی، آیت الله بروجردی، حضرت امام، مقام معظم رهبری، آیت الله بهجت، آیت الله معرفت، علامه عسکری و... و علما و بزرگان اهل سنت، بویژه ائمه مداهب چهارگانه انان اینگونه بوده و هیچگاه از مرز اخلاق وادب و شریعت در مباحثات و مناظرات تجاوز نمی نمودند.
شیوه ایی که قرآن کریم منادی آن و سیره حضرت رسول (ص)و ائمه اطهار و علمای اسلامی در گفتار و عمل به عنوان یک گنجینه گراسنگ در دسترس مسلمین قرار داده شده است و غفلت و یا روی گردانی متعمدانه از این روش و سیره، نتیجه ایی جزء ضعف عمومی جهان اسلام، سیطره بیش از پیش استکبار و صهیونیزم و یافتن زمینه جولان جریان ها واندیشه های اقلیت افراطی تخریبی، تکفیری بر اکثریت خردمندان و اندیشمندان تقریبی جهان اسلام و به مسلخ رفتن میراث گرانقدر پیامبراعظم و ائمه اطهار علیهم السلام خواهد بود.
در این راستا وظیفه دولت مردان نظام جمهوری اسلامی به عنوان ام القرای اسلام در عرصه تعاملات و موضع گیری های سیاسی در ارتباط با دولت های اسلامی بسیار حائز اهمیت است، مدیریت تریبون های رسمی وغیر رسمی کشور باید در دستور کار جدی قرار گیرد، علاوه بر آن یادمان باشد که نقشه استعمار پیر در به زانو در آوردن و شکستن اقتدار امت اسلامی ترویج اختلاف در میان انان است.
نگارنده: حجت الاسلام و المسلمین یحیی کمال
افزودن دیدگاه جدید