راههای تقویت وفاداری در خانواده از منظر آیات و روایات
پایگاه اطلاع رسانی بلاغ| ره توشه ماه رمضان۱۴۴۳(ویژه خانواده)، راههای تقویت وفاداری در خانواده از منظر آیات و روایات.
کاری از گروه تولید محتوای معاونت فرهنگی وتبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
ساجده سادات موسوی*
مقدمه
اصل وفاداری بین زن و مرد از اموری است که با طبیعت بشری سازگاری دارد. اسلام دین فطرت است و به این امر با روشنترین حالت تأکید کرده است. درواقع تولید نسل از مقاصد طبیعت است که خداوند آن را در قالب ازدواج ریخته و همراه با تعهد قرار داده است.[1] در این صورت اگر زوجین متعهدانه و مسئولانه در عرصه زندگی ظاهر شوند، قطعاً زندگی به سمت و سوی شیرینی و وفاداری خواهد رفت. خداوند متعال میفرماید: «بَلى مَنْ أَوْفى بِعَهْدِهِ وَ اتَّقى فَإِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقينَ...؛[2] آری، کسی که به پیمان خود وفا کند و پرهیزگاری پیشه نماید، (خدا او را دوست میدارد؛ زیرا) خداوند پرهیزگاران را دوست دارد.» ازدواج عهد و پیمانی مقدس است که وفای به آن نشان از تقوای فرد دارد. در آیه دیگر آمده است: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ».[3] عقود در این آیه به مطلق عقود اشاره دارد و شامل هر عقدی از بیع و نکاح میشود.[4] در قرآن از ازدواج به عنوان میثاق «غلیظ» یاد شده که به تعهدات آن باید پایبند بود:« وَ كَيْفَ تَأْخُذُونَهُ وَ قَدْ أَفْضى بَعْضُكُمْ إِلى بَعْضٍ وَ أَخَذْنَ مِنْكُمْ ميثاقاً غَليظاً؛[5] چگونه آن را باز پس مىگیرید، در حالى که شما با یکدیگر تماس و آمیزش کامل داشتهاید؟ و [از این گذشته] آنها [هنگام ازدواج] از شما پیمان محکمى گرفتهاند».
اسلام به عنوان دین کامل وفاداری را امری تکامل بخش و ضروری به حساب میآورد و این تعهد تنها در لحظات سختی به بوته آزمون گذاشته میشود. دختر علامه طباطبائی میگوید:
در اتاقی که کرایه کرده بودیم، در طرفی، پدرم برای طلاب تدریس میکرد و ما در پشت پرده زندگی میکردیم؛ ولی با تمام این مشکلات، زندگی بسیار شادی داشتیم. مادرم مشکلات را از پدرم پنهان میکرد و معتقد بود حتی یک ساعت اشتغال ذهن پدرم به مسائل زندگی، برای مادر گناه محسوب خواهد شد و تمامی مشکلات زندگی را از پدر پنهان میکردند تا ایشان با خیال آسوده به تحصیل و تدریس بپردازند.[6]
برای اینکه همسران به این مرحله از وفاداری برسند باید در زندگی نکاتی را مد نظر قرار دهند که در این جا به مواردی اشاره میشود:
1. ایمان و تقوا
زندگی برمحور آرامش زن و مرد شکل میگیرد و ادامه مییابد. آرامش حقیقی در بینیازی مادی و لذت بردن جسمی خلاصه نمیشود. روح و شاکله ذهنی انسان باید آرام باشد تا هر یک از زوجین بتواند دیگری را به آرامش برساند و این آرامش از مسیر معرفت و شناخت معنوی میگذرد؛ یعنی اگر مبنا و محور خانواده خدایی باشد اعضای خانواده در مشکلات تنها به خود و منافع خود توجه نمیکنند و مراقب منافع کل خانواده خواهند بود و از آسیب آن جلوگیری میکنند.
ائمه اطهار: در عین توجه به رشد و تکامل معنوی، به دنبال دنیاگریزی و رهبانیّت نبودند و به مردم تأکید میکردند که ازدواج نه تنها با معنویّت تعارضی ندارد، بلکه در رشد آن بسیار مؤثّر است:
دَخَلَتِ امْرَأَةٌ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) فَقَالَتْ أَصْلَحَكَ اللَّهُ إِنِّي امْرَأَةٌ مُتَبَتِّلَةٌ فَقَالَ وَ مَا التَّبَتُّلُ عِنْدَكِ؟ قَالَتْ لَا أَتَزَوَّجُ. قَالَ وَ لِمَ؟ قَالَتْ أَلْتَمِسُ بِذَلِكَ الْفَضْلَ. فَقَالَ انْصَرِفِي فَلَوْ كَانَ ذَلِكِ فَضْلًا لَكَانَتْ فَاطِمَةُ(سلام الله علیها) أَحَقَّ بِهِ مِنْك؛[7] زنی خدمت امام صادق(علیه السلام) آمد و گفت: من رها هستم. حضرت فرمود: رهایی نزد تو چیست؟ عرض کرد: ازدواج نمیکنم! امام فرمود: چرا؟ زن گفت: بهواسطه آن در پی فضل و برتری هستم. حضرت فرمود: منصرف شو؛ زیرا اگر در ترک ازدواج، فضل و برتری وجود داشت، حضرت زهرا(سلام الله علیها) به آن از تو سزاوارتر بود [در حالیکه احدی بر حضرت زهرا(سلام الله علیها) در فضیلت، سبقت نمیگیرد].
درحقیقت اگر رهبانیّت و دوری از ازدواج در معنویّت تأثیر مثبت داشت، شخصیّتی مانند حضرت فاطمه(سلام الله علیها) در این جهت پیش گام بود.[8]
ازدواج روح انسان را در برابر گناه قوی میکند؛ زیرا بسیاری از نیازهای او در محیط خانواده پاسخ داده میشود. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) در این مورد میفرماید: «مَنْ أَحَبَ أَنْ يَلْقَى اللَّهَ تَعَالَى طَاهِراً مُطَهَّراً فَلْيَلْقَاهُ بِزَوْجَتِه؛[9] هر کس دوست دارد که خدا را پاک و طاهر ملاقات کند؛ پس با به همراه داشتن همسری او را ملاقات کند». ازدواجی که از مسیر رضایت الهی بگذرد سبب دوری از گناه میشود. وقتی خانواده با هدف اطاعت از اوامر الهی شکل بگیرد و به خداوند و رضای او در همه لحظات زندگی توجه شود، قطعاً هم به نیاز جسمی خود پاسخ داده و هم در طول زندگی رضایت همسر را همسو با رضایت الهی میداند و این ارتباط باعث ایجاد محبت و عاملی برای وفاداری در زندگی خواهد بود.
2. نیاز جنسی
یکی از نشانههای قدرت الهی خلق زوجی است که درکنار یکدیگر به آرامش میرسند. درواقع نوع خلقت آنان به صورتی است که به هم محتاج هستند تا به کمال و رشد مطلوب دست یابند:[10] «هُوَ الَّذي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ جَعَلَ مِنْها زَوْجَها لِيَسْكُنَ إِلَيْها؛[11] او خدایى است که [همه] شما را از یک فرد آفرید و همسرش را نیز از جنس او قرار داد، تا در کنار او بیاساید».
مولوی میگوید:
چون پی یسکن الیهاش آفرید کــی تواند آدم از حــوا بــرید؟
رستم زال ار بود وز حمزه بیش هست در فرمان اسیر زالخویش
آن که عالم مست گفتارش بُدی کـَـلِّمـینی یا حــمیرا مـــیزدی[12]
روابط زناشویی جزء مهمترین و اساسیترین عواملی است که موجب تقویت وفاداری همسران است. از این رو باید با دقت از این مسئله مراقبت کنند؛ حتما همسرانی که توافق جنسی دارند اگر با نظرهای یکدیگر مخالف باشند بدون اینکه اختلاف بین آنها به شکل حاد درآید برای حل مشکلات قدم برمیدارند و زندگیشان دوام بیشتری دارد.[13] ولی در مقابل اگر به هر دلیلی مانند عدم توانایی ابراز نیاز جنسی از سوی زوجین یا مسئله کمتوجهی به نیاز طرف مقابل و گاهی هم عواملی چون عدم توجه به ظاهر، کمرنگ شدن عشوهگریهای زنانه و... نیازها به طور صحیح مرتفع نشود وفاداری کمرنگ شده و برخی اوقات اختلافات ساده نیز قابل حل شدن نیست. براین اساس به نقش روابط جنسی در وفاداری همسران باید نگاه ویژه داشت و در صورت نیاز، آموزش چگونگی ابراز نیازهای جنسی و عاطفی با توجه به اخلاق همسر و دانستن خواستهها و سلایق او ضروری است. به طور خلاصه زوجین باید به مواردی توجه کنند که به برخی از آنها اشاره میکنیم:
الف) اهتمام داشتن به سلامت جسمی: نشاط و سرزندگی زوجین برای داشتن روابط جنسی مطلوب ضروری است. اگر شخص سلامت جسمی خوبی نداشته باشد، توانایی همراهی کردن همسر را در همبستری و... ندارد و این امر عاملی میشود برای کم رنگ شدن حس زندگی و به تدریج وفاداری را کاهش میدهد. پس باید خانواده به تغذیه و سلامت جسمی خود اهمیت دهد و برنامه غذایی و ورزشی مناسب را در طول روز داشته باشند.
ب) شرایط محیطی مناسب: زوجین باید شرایط محیطی خود را در راستای خواسته خود آماده و از لحاظ ظاهری محیط را زیبا سازند تا انگیزه ارتباطی، آرامش بخش را در خود ایجاد کنند؛ مرتب بودن اتاق خواب یکی از عوامل مؤثّر در تحریک انگیزه جنسی و تقویت وفاداری است.[14]
ج) کنارگذاشتن حیا در زمان همبستری: حیا و عفت برای زنان پسندیده است ولی نه در زمان همبستری. امام صادق(علیه السلام) بهترین زنان را اینگونه معرفی میکند: «خَيْرُ نِسَائِكُمُ الَّتِي إِذَا خَلَتْ مَعَ زَوْجِهَا خَلَعَتْ لَهُ دِرْعَ الْحَيَاءِ وَ إِذَا لَبِسَتْ لَبِسَتْ مَعَهُ دِرْعَ الْحَيَاءِ؛[15]برترین زنان بانویی است که چون با شوهر خلوت کند، لباس حیا را از خود دور کند و چون لباس بپوشد لباس حیا را هم بپوشد». دلیل تأکید حضرت بر این مطلب بر نداشتن حیا به دلیل نیاز همسر بر همراهی صحیح در همبستری است که گرما بخش زندگی و از عوامل تقویت وفاداری محسوب میشود.
د) تنوع جنسی: ایجاد تنوع جنسی همانند تغییر در لباس، رنگ یا نور اتاق و عطر مورد استفاده... میتواند در تقویت انگیزه جنسی و نیز لذت بردن از آن مؤثّر باشد. باید اشاره کرد که مردان بیش از زنان تنوع طلب هستند؛[16] امام علی(علیه السلام) در کلام حکیمانهای به تنوع طلبی مردان اشاره و راهکاری برای جلوگیری از گناه ارائه میکند؛ آن جا که میفرماید: «إِذَا رَأَى أَحَدُكُمُ امْرَأَةً تُعْجِبُهُ فَلْيَأْتِ أَهْلَهُ فَإِنَّ عِنْدَ أَهْلِهِ مِثْلَ مَا رَأَى وَ لَا يَجْعَلَنَّ لِلشَّيْطَانِ إِلَى قَلْبِهِ سَبِيلًا وَ لْيَصْرِفْ بَصَرَهُ عَنْهَا؛[17] هرگاه فردی از شما زنی [زیبا] را دید که او را به شگفتی واداشت، به نزد همسر خود برود؛ چرا که همسر او نیز مثل همین خصوصیات را داراست؛ پس اجازه نفوذ شیطان را به قلب خویش ندهد تا چشم خود را از آن زن برگرداند».
3. تقویت روابط عاطفی
درک متقابل عواطف برای تقویت وفاداری ضروری است. عواطف خانمها با آقایان متفاوت است و باید با آگاهی از این شناخت زندگی را آغاز کرد. خانمها نیاز به شنیده شدن و شنیدن حرفهایی دارند که بوی محبت را برایشان زنده میکند؛ حتی اگر بیان احساسات با خریدن شاخه گلی باشد. آقایان نیاز به دیده شدن و دیدن نیازهایشان را دارند؛ حتی اگر با یک تشکر ساده از باب قدردانی باشد. درواقع همان اثری که شاخه گل روی عواطف خانمها دارد تشکر و قدردانی روی عواطف آقایان خواهد داشت. پس باید این اتفاق همیشه وجود داشته باشد تا زندگی طراوت خود را حفظ کند. نشان دادن وفاداری زمانی عملی و از باب تربیتی و گاه زبانی است. فرزند آیتالله بهجت; میگوید: «همیشه ایشان به طرفداری از مادر بلند میشد و در مسائلی که پیش میآمد همیشه از مادر خانواده حمایت میکرد تا احترام مادر همیشه در خانه حفظ شود و حتی بهشوخی هم میگفت که رئیس ایشان (مادر) است».[18]
امام صادق(علیه السلام) به نقل از جد بزرگوارشان روایتی را نقل میکند که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود : «قَوْلُ الرَّجُلِ لِلْمَرْأَةِ إِنِّي أُحِبُّكِ لَا يَذْهَبُ مِنْ قَلْبِهَا أَبَداً.»[19] از آنجا که زنان عاطفیتر و با محبتترند، در روایات به مردان سفارش شده که اظهار محبت کنند. رسولخدا(صلی الله علیه و آله) میفرماید: «سخن مرد به همسرش که "من تو را دوست دارم" هیچگاه از قلبش بیرون نمیرود». این جمله از لحاظ علمی دقیقترین جملهای برای عمق بخشدن به وفاداری همسران است.
4.احترام متقابل
برای جلب محبت همسر، نیازی به خریدن اشیای گران قیمت یا درستکردن غذای بینهایت خوشمزه یا رسیدگی به ظاهر نیست. نگه داشتن احترام همسر در خانه و بیرون خانه از مهمترین وظایف همسران است. بیان دلچسب و محبتآمیز، سختترین شرایط را برای انسان قابل تحمل میکند. دقت کنیم صمیمیت زیادی منجر به از بین رفتن احترام همسرمان نشود.
بهترین الگو در رعایت چنین خصوصیتی زندگی حضرت امیر(علیه السلام) و حضرت زهرا(سلام الله علیها) است. امیرالمومنین(علیه السلام) میفرماید :
فَوَ اللَّهِ مَا أَغْضَبْتُهَا وَ لَا أَكْرَهْتُهَا عَلَى أَمْرٍ حَتَّى قَبَضَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِ وَ لَا أَغْضَبَتْنِي وَ لَا عَصَتْ لِي أَمْراً وَ لَقَدْ كُنْتُ أَنْظُرُ إِلَيْهَا فَتَنْكَشِفُ عَنِّي الْهُمُومُ وَ الْأَحْزَان؛[20]به خدا سوگند که هرگز بر فاطمه غضب نکردم و او را به کاری مجبور نساختم تا آن که خداوند عزوجل او را به نزد خویش برد و او نیز مرا خشمگین نساخت و هرگز برخلاف خواست من عمل نکرد و من هرگاه به او نگاه میکردم، غصهها و اندوهم برطرف میشد.
این فرهنگ در نهایت سادگی پر از حرفهایی است که باید یاد گرفت و تمرین کرد. غضب نکردن، مجبور نکردن و در مقابل، کاری برخلاف میل همسر انجام ندادن زمانی که عشق و احترام معیار رفتار و گفتار و منیتی درقلبها نباشد، هرکدام مراقب دیگری خواهد بود و به تبع زندگی به تعادل میرسد. امام باقر(علیه السلام) میفرماید: «اِنَّ اَكْرَمَكُمْ عِنْدَاللّهِ اَشَدُّكُمْ اِكْراما لِحَلائِـلِهِمْ؛[21] گرامىترین شما نزد خداوند، کسى است که بیشتر به همسر خود احترام بگذارد».
احترام گذاشتن به تنهایی زندگی را بانشاط و عشق را تمدید نمیکند؛ باید علاقه را بیان کرد و آن زمان است که نسیم محبت در زندگی حس خواهد شد. امام صادق(علیه السلام) در این باره میفرماید: «إِذَا أَحْبَبْتَ رَجُلًا فَأَخْبِرْهُ بِذَلِكَ فَإِنَّهُ أَثْبَتُ لِلْمَوَدَّةِ بَيْنَكُمَا؛[22]وقتی کسی را دوست داری، او را از این دوستی خبر بده که این کار دوستی بین شما را تثبیت میکند».
5.عفو و گذشت
هیچ یک از انسانها معصوم از گناه و اشتباه نیستند و گذشت زمانی معنا مییابد که هر یک از همسران مرتکب اشتباهی شده باشد. همانطور که خداوند از خطاهای ما میگذرد، ما هم بایستی از خطاهای یکدیگر بگذریم: «وَ لْيَعْفُوا وَ لْيَصْفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحيم».[23]
پشتیبانی کردن در روزهای سخت، گذشتن از بدیهای یکدیگر و به هم فرصت جبران دادن به معنای وفاداری است: «وَ أَنْ تَعْفُوا أَقْرَبُ لِلتَّقْوى وَ لا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَيْنَكُمْ إِنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصيرٌ؛[24] و گذشت کردن شما به پرهیزکارى نزدیکتر است، و گذشت و نیکوکارى را در میان خود فراموش نکنید که خداوند به آنچه انجام مىدهید، بیناست». در زمانی که همه کارها بروفق مراد است، همه میتوانند خوب باشند.
6.رعایت حجاب
هریک از مسلمانان وظایفی را در مقابل دیگران به عهده دارند تا جامعه سالم بماند؛ البته وظایف خانمها شاید از جهاتی سختتر باشد. در فضای امروز که انواع وسوسههای جذاب برای زیباتر شدن وجود دارد، انتخاب راه درست برای اصلاح جامعه بسیار مهم است. حجاب نمادی از عدم جلوهگری در عرصه اجتماعی، عاملی برای وفاداری مرد به زن به شمار میرود. اسلام مشکلی با فعالیت زنان در عرصه اجتماعی ندارد بلکه برای ورود زنان در عرصه اجتماعی قوانینی را وضع کرده است که در عین حفظ جایگاه اجتماعی زنان از طریق حجاب عواطف و تمایلات جنسی مردها را معطوف و منحصر به روابط زناشویی میکند.[25] همین مسئله در بین زوجین عشق و محبت بیشتری ایجاد میکند؛ زیرا منحصر بودن همسر بدون مقایسه، انگیزه و تمایلات جنسی را به همسر افزایش میدهد.[26]
نتیجه گیری
با توجه به مطالب گفته شده، برای رسیدن به تحکیم بنیان خانواده و وفاداری، همسران باید سبک زندگی خود را اصلاح کنند، خدا را شاهد و ناظر اعمالشان بدانند، با شناخت و اراده متقابل به خواستههای همسر خود توجه کنند، بخشش و صبر را بیاموزند، قدردان زحمات همسر خود باشند، در برابر هر سختی مقاومت لازم را داشته باشند و منافع خانوادگی را به مسائل شخصی ترجیح دهند. همه اینها منجر به روابط گرم و وفادارانه در زندگی خواهد شد و مایه آرامش هر دو طرف در دنیا و آخرت خواهد بود.
فهرست منابع
قرآن کریم
ابراهیمی پور، قاسم، راهبردهای تحکیم خانواده از منظر متون دینی، قم: انتشارات موسسه امام خمینی;، 1395ش.
ابن اشعث، محمد بن محمد، الجعفریات( الأشعثیات)، تهران: مکتبة النینوى الحدیثة، [بیتا].
ابن بابویه، محمد بن على، الخصال، تحقیق على اکبر، غفارى، قم:جامعه مدرسین، 1362ش.
من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،1413ق.
اربلى، على بن عیسى،کشف الغمة فی معرفة الأئمة( ط- القدیمة)؛ تحقیق سید هاشم، رسولى محلاتى، تبریز: انتشارات بنى هاشمى، 1381ق.
تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، تحقیق سید مهدى رجائى، قم: دار الکتاب الإسلامی، 1410ق.
راد، سید مسعود، معماری عشق پایدار در زندگی زناشویی، تهران: نشر تهران، 1389ش.
طباطبائى، محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، مترجم محمد باقر موسوى، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1374ش.
کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی( ط- الإسلامیة)؛ تصحیح علی اکبر، غفارى و محمد، آخوندى، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
لیثى واسطى، على بن محمد، عیون الحکم و المواعظ( للیثی)، تحقیق حسین حسنى بیرجندى، چاپ اول، قم: دار الحدیث، 1376ش.
مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، قم: دار الکتاب الإسلامی، 1424ق.
نیلی پور،مهدی، فرهنگ فاطمیه، اصفهان: انتشارات فرهنگی شهید مدرس،1382ش.
مجلات
سوزنچی، چیستی، چرایی و پاسخ شبهات: پیرامون حجاب، مجله حوراء، شماره 23.
عنایت الله شریفی و مهرعلی لطفی، مقاله «سبک زندگی خانوادگی در قرآن و سنّت پیشوایان معصوم:»، دوره 4، شماره 14 پاییز 1392.
سایت
* کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث.
[1]. محمدحسین طباطبایى،ترجمه تفسیر المیزان، ج4، ص 285.
[2]. آلعمران: 76
[3]. مائده:1 «اى کسانى که ایمان آوردهاید! به پیمانها [و قراردادها] وفا کنید».
[4]. محمدحسین طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ج5، ص 258.
[5]. نساء: 21.
[6]. خانم نجمهسادات طباطبائی، به نقل از: پایگاه اینترنتی بلاغ، نشانی:
http://www.balagh.ir/content/3829
[7]. محمد بن یعقوب، کلینى، الکافی،ج5، ص 509.
[8]. عنایت الله شریفی و مهرعلی لطفی، مقاله «سبک زندگی خانوادگی در قرآن و سنّت پیشوایان معصوم:»، دوره 4، شماره 14 پاییز 1392.
[9]. ابن اشعث محمد بن محمد، الجعفریات (الأشعثیات)، ص89.
[10]. محمدحسین طباطبائی، ترجمه تفسیر المیزان، ج 2 ص 418.
[11]. اعراف: 189.
[12]. جلال الدین محمد بلخی، مثنوی معنوی، دفتر اول، بیت 2426 - 2428.
[13]. سید مسعود راد، معماری عشق پایدار در زندگی زناشویی، ص 86و 87.
[14]. همان، ص 98.
[15]. محمد بن یعقوب کلینى، الکافی، ج5، ص324.
[16]. سید مسعود راد، معماری عشق پایدار در زندگی زناشویی، ص104.
[17]. محمد بن على ابن بابویه، الخصال، ج2، ص 637.
[18]. https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/02/27/2011263
[19]. محمد بن یعقوب کلینى، الکافی، ج5، ص569.
[20]. على بن عیسى اربلى، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج1، ص: 363.
[21]. محمد بن على ابن بابویه، من لا یحضره الفقیه، ج3، ص: 506.
[22]. محمد بن یعقوب کلینى، الکافی، ج2، ص 644.
[23]. نور: 22.
[24]. بقره: 237.
[25].سوزنچی، «چیستی، چرایی و پاسخ شبهات پیرامون حجاب»، مجله حوراء، شماره 23 (به نقل از: قاسم ابراهیمی پور، راهبردهای تحکیم خانواده از منظر متون دینی، ص 107).
[26]. سید مسعود راد، معماری عشق پایدار در زندگی زناشویی، ص 97.
افزودن دیدگاه جدید