چرا به هجرت نمی‌اندیشیم

قرآن كریم می‌فرماید:

«فلولا نفر من كلّ فرقة منهم طائفة لیتفقّهوا فی الدین وَ لینذروا قومهم اذا رجعوا الیهم لعلّهم یحذرون» (1)

به نظر می‌رسد كه مستفاد از این كلام وحی، این است كه حوزه‌های علمیه دو رسالت مهم بر دوش دارند:

الف) تفقه در دین

ب) انذار مردم

اگر این گونه باشد، تبلیغ، آن هم تبلیغ تخصّصی یعنی با ابزار لازم و متناسب با شرایط مخاطب و نیاز روز، چنانچه درست انجام شود باید جامعه را به سمت «حذر»، رهنمون سازد. آیا پاسخِ بخشی از مشكلات دینی ـ فرهنگی عموم جامعه و به خصوص نسل جوان در این نیست كه: اولاً حوزه به رسالت دوم خود یعنی انذار و تبلیغ، به صورت كارشناسانه نیندیشیده و بیشترِ سرمایه گذاری خود را برای تفقّه در دین صرف نموده است، غافل از این كه فریاد «نَفْر» در وَحی الهی برای، تفقه‌ای است كه به دنبالش انذار و حذر صورت پذیرد.

اما چگونه انذاری؟ آنچه به عنوان یك سنّت پسندیدۀ حوزه‌های علمیه بوده و در حال حاضر هم هست، هجرت سفیران هدایت در مناسبت‌های ویژه، به خصوص ماه محرم الحرام و ماه مبارك رمضان و در برخی موارد اعیاد و وفیات، می‌باشد، كه باید دید آیا با بروز پدیدۀ مقدس انقلاب اسلامی ایران به رهبری حوزه و روحانیت، و با توجه به جنگِ احزابی كه دشمنان دین و معنویت به راه انداخته اند، نباید در كمیت و كیفیت این كار تحولی صورت پذیرد؟ در حالی كه نیازهای داخلی و بین المللی روز به روز در حال تحول و افزایش است.

روزگاری پاسخ گوئی به مسائل دینی و ارزشی، تنها و تنها بر دوش حوزه و حوزویان بود ولی امروزه كه نظام مقدس اسلامی بر این كشور حكومت می‌كند، متولیان این پاسخ گوئی متكثّر شده اند و چنانچه حوزه در این رقابت نتواند همراهی درست را داشته باشد، ناچار از ترك میدان خواهد بود كه توجه به همین تهدید و خطر، كفایت می‌كند تا دلسوزان دین و انقلاب را به تكاپو برای برنامه‌ریزی دقیق‌تر و واقع بینانه‌تر وادارد، تا هنوز دیر نشده، چاره‌ای بیندیشید.

آنچه تجربۀ تبلیغ دیگر مكاتب نشان می‌دهد، این است كه «هجرت تبلیغی» باید در سه محور كوتاه مدت و مقطعی، میان مدت، و بلندمدت با یك سازماندهی دقیق و پویا انجام پذیرد.

هجرت‌های كوتاه‌مدت و مقطعی

همان است كه از قبل بوده و به حمد الهی به بركت انقلاب اسلامی، از كم و كیف والاتر برخوردار شده، و در ماه‌های رمضان، محرم و مناسبت‌های دینی و انقلابی صورت می‌پذیرد و از جایگاه ویژه‌ای هم برخوردار است و باید در جهت استحكام، تنوع، تعمیق و پویایی آن تلاش بیشتری صورت پذیرد.

هجرت‌های میان‌مدت

هجرت‌های یك ساله یا دو ساله‌ای است كه برای تصدّی امور فرهنگی در شهرها و روستاها صورت می‌پذیرد و عمده‌ترین مجری و درخواست كنندۀ آن نهادهای انقلابی هستند و طبیعی است كه براساس ویژگی‌های كاری خود، فراخوانی را به صورت عمومی و یا خصوصی داشته و از میان نیروهای حوزوی، متناسب با كار خود، دست به انتخاب زنند. و بنابر ضرورت، حوزه باید برای این گونه هجرت‌ها ابتكار عمل را به دست گیرد.

هجرت‌های بلند‌مدت

هجرت كم رنگی است كه برای تصدی امر حوزه‌های علمیۀ شهرستان‌ها، امور فرهنگی در شهرها و نهادها و تصدی جایگاه امامت جمعه و جماعات صورت می‌پذیرد و بیش از آن كه تحت یك برنامۀ تعریف شده و مشخص باشد براساس سلایق و ویژگی‌های شخصی و توانمندی‌های بالقوه، با آن برخورد می‌شود، لذا روند رو به رشدی را از خود نشان نداده است.

مشكلات هجرت

اگر بخواهیم در قالب دسته بندی، مشكلات هجرت را در عناوینی جامع بیان كرده باشیم، به نظر می‌رسد عناوین ذیل بتوانند پوشش دهندۀ همۀ مشكلات باشند:

الف) فقدان جایـگاه درست بـرای طلاب مهاجر در ساختار فرهنگی

بدیهی است وقتی جایگاهی و تعریفی نباشد، انسان به موجودی سرگردان تبدیل می‌شود.

ب) فقدان سیـستــم پشتیـبانی آموزشی حوزوی

همۀ دستگاه‌ها برای ارتقای سطح علمی نیروهای خود، اعم از مدیران و غیره، سیستم آموزشِ ضمن خدمت را برای رشد دانش و بینش نیروها، طرّاحی می‌كنند. ولی به نظر می‌رسد كه احساس انقطاع از حوزه و درس و بحث، از جمله موانع جدّی بر سر راه هجرت طلاّب می‌باشد؛ ضمن این كه فقدان آموزش، پویایی را از تبلیغ گرفته و آن را دچار دوز مرِّگی می‌كند.

ج) فقدان سیستم پشتیبانی كنندۀ مالی و تداركاتی

رهبر معظم انقلاب اسلامی، بارها تأكید كرده اند كه كارهای فرهنگی را نباید با توجیه اقتصادی دنبال كرد و بدیهی است كه چنانچه فضلای مهاجر بخواهند در محل مأموریت خود كارهای فرهنگی مفید داشته باشند نیاز به پشتیبانی جدّی دارند كه چون جایگاه آن‌ها تعریف شده نیست، پشتیبانی‌های درستی هم برای این برنامه‌ها وجود ندارد و موفقیت‌های موردی و مقطعی هم به خاطر پیگیری‌های شخصی و شرایط خاص و ویژه بوده است. همین مشكل و احساس ناكارآمدی، این گونه كارهای فرهنگی را ابتر می‌كند و انگیزۀ مشتاقان آن را تضعیف می‌نماید. علاوه بر این كه همۀ كارشناسان، ردیف‌های حقوقی ویژه و تشویق‌های ویژه دارند بجز كارشناسان فرهنگی كه گاهی خوف این می‌رود كه این هجرت باعث قطع اندك مزایای مادی حوزه نیز بشود.

د) مشكل سكونت و محل استقرار در مكان‌های مأموریت

طبیعی است كه اگر به مهاجرین به عنوان كارشناسان فرهنگی نظر شود باید حداقل امكانات مورد توجه قرار گیرد.

راهكارها

الف) تبیین جایگاه فرهنگی برای هجرت و طلاب مهاجر

نظامی كه براساس ارزش‌های اسلامی بنا شده است باید برای امور فرهنگی خود، جایگاه‌های تعریف شده‌ای داشته باشد تا افراد با طی مراحل مختلف آموزشی و تجربی و كسب شرایط احراز آن جایگاه‌ها، در جایگاه مناسب قرار گیرند.

باید ضمن توجه به اختیارات و امكاناتی كه وجود دارد، برای رسیدن به اهداف، برنامه‌ریزی دقیق كرد و وظایف درستی را طراحی نمود و این مهم را باید متولّیان امور فرهنگی كشور از جمله شورای عالی مدیریت حوزۀ علمیۀ قم انجام دهند.

ب) ضرورت برنامه‌ریزی آموزشی برای روحانیون مهاجر و تقویت انگیزۀ هجرت به عنوان یكی از رسالت‌های اصلی حوزویان، از سوی مراجع و بزرگان حوزه

بدیهی است در این راستا همراهی اساتید و آیات عظام حدّاقل در هجرت‌های كوتاه مدت، از طرفی موجبات بهره مندی مردم از فیوضات آن استوانه‌های علم و تقوی را فراهم می‌سازد و از سوی دیگر هجرت، از جایگاه والایی برخوردار خواهد شد.

ج) طراحی سیستم تداوم آموزش

طلاب مهاجر چنانچه در دوران هجرت به صورت غیر حضوری و مكاتبه‌ای تحت برنامۀ آموزشی قرار گیرند اولاً: خود را جدای از حوزه احساس نمی‌كنند و ثانیا: ارتقاء سطح علمی ایشان در بهره وری تبلیغ نیز تأثیر غیرقابل انكاری خواهد داشت.

ضمن این كه این تعمیق علمی مانع برخوردهای احساسی با پدیده‌های مختلف می‌شود.

د) پشتیبانی جدّی مالی ـ تداركاتی

هم حوزۀ علمیه باید خود را موظّف به پشتیبانی‌های لازم اعم از تثبیت شهریه و اعطای هزینۀ مأموریت بداند و هم مسئولین كشوری و محلّی باید پشتیبانی امور فرهنگی را برای خود افتخار بدانند و بر این باور باشند كه توسعۀ سیاسی و اقتصادی وقتی می‌تواند در جهت اهداف اسلام و انقلاب قرار گیرد كه همگام، و یا بهتر بگوییم اقتدای به توسعۀ فرهنگی كرده باشد.

تهدیدها و فرصت ها

در صورت عدم اهتمام جدّی به هجرت سفیران نور، تهدیدهای زیادی اسلام و انقلاب و مردم را مورد هدف قرار خواهد داد، در حالی كه توجه درست و جدی به هجرت، فرصت‌های زیادی را برای تحكیم و تعمیق اعتقادات و ارزش‌ها به وجود خواهد آورد. امید آن كه حوزه‌های علمیه و متولّیان امور فرهنگی بتوانند زمینه‌های تعمیق و توسعۀ ارزش‌های اسلام و انقلاب را فراهم آورند.

· پاورقــــــــــــــــــــی

1 ـ توبه/ 122.