«تحلیل پیام های نامه های نقش آفرین وماندگار حضرت امام حسن عسکری علیه السلام»

پایگاه اطلاع رسانی بلاغ، «تحلیل پیام های نامه های نقش آفرین وماندگار حضرت امام حسن عسکری علیه السلام»

نگارنده: «مبلغ نخبه و استاد حوزه های علمیه حجت الاسلام و المسلمین سید محمدتقی قادری»

*******

هشتم ربيع الثانی، مصادف است با خجسته میلاد امام یازدهم حضرت امام حسن عسکری علیه السلام، فرصت مناسب و مبارکی است که با توسل به آن حضرت به تحلیل پیام ها و درس های دو نامه از بین شش نامه امام علیه السلام پرداخته شود، از همین رو دراین یادداشت با بیان نکاتی به تحلیل پیام ها و درس های نقش آفرین و ماندگارهمیشه تاریخ این دو نامه به قصد درس آموزی می پردازیم.

*******

1-«ارسال نامه ها در شرایط بسیار سخت و استثنایی»

نخستین نکته ای که بایست با دقت به آن توجه نمود تا به عظمت تلاش فرهنگی، اعتقادی امام حسن عسکری علیه نسبت به همین «213یا 480» احادیث و روایت به ویژه نامه ها پی برد آنست که همین احادیث، با همین تعداد در موقعیت بسیارسخت سیاسی و امنیتی از امام علیه السلام صادرشد که در زمان ائمه پیشین چنین دشواری وجود نداشت، چرا که امام باقر و امام صادق علیهما السلام هرچند با دوره سخت و پرخشونت نسل اول حاکمیت بنی العباس روبرو بودند ولی امکان ارتباط شیعیان با ائمه معصومین علیهم السلام وجود داشت، ازهمین رو می بینیم از امام صادق علیه السلام در 34 ساله از دوره امامتش 35 هزار حدیث روایت شده، ولی امام حسن عسکری علیه السلام به دلیل کوتاه بودن دوره امامت آنهم شش سال، و همه این سال ها امام علیه السلام در قرارگاه نظامی و پادگان تحت نظر کامل امنیتی بودند این تعداد احادیث و نامه نقل شده است، تعداد روایاتی که انتقالش به بیرون از پادگان به قیمت و هزینه جان و به سختی انجام می گرفت، چرا که: «داود بن اسودمی گوید امام علیه السلام چوب مدور شکلی به من داد تابه«عثمان بن سعید»برسانم،دربین راه باقاطری برخورد کردم که راهبندان کرده بودم،باهمین عصا به آن قاطر زدم وعصا شکست،وقتی نگاه کردم چشمم به نامه های افتادکه امام علیه السلام درآن جاسازی کرده بود:مناقب آل آبی طالب،ج4، ص427»

*******

2-«پیام ها و درس های نامه امام حسن عسکری»

دومین نکته‌؛ قابل تامل و درنگ این است، در بین این 213 روایت منقول از امام حسن عسکری علیه السلام شش نامه وجودارد، دو نامه خطاب به شیعیان است ولی شخص مخاطب شناخته نیست، و چهار نامه دیگر مخاطبش مشخص است که دو نامه از این نامه به «ابن بابویه قمی، اسحاق بن اسماعیل»وکلای امام در نیشابور و قم نوشته شده است که به تحلیل محتوایی این دو نامه می پردازیم.

نخستین پیام و درس نامه های امام علیه السلام محتوای «معرفتی و اعتقادی» داشته و امام علیه السلام دراین بخش از احادیث د رمقام تثبیت و پشتیبانی و باور کردن اعتقادات ولایی شیعیان هستند، ازهمین رو در فرازهایی از نامه امام علیه السلام به وکیل خود اسحاق بن اسماعیل نیشابوری‌ در مقام بیان فلسفه وجود امامت برآمده و در ویژگی امام می نویسند:

«وَ أَیُّ آیَةٍ یَا إِسْحَاقُ أَعْظَمُ مِنْ حُجَّةِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى خَلْقِهِ وَ أَمِینِهِ فِی بِلاَدِهِ وَ شَاهِدِهِ عَلَى عِبَادِهِ مِنْ بَعْدِ مَا سَلَفَ مِنْ آبَائِهِ اَلْأَوَّلِینَ مِنَ اَلنَّبِیِّینَ وَ آبَائِهِ اَلْآخِرِینَ مِنَ اَلْوَصِیِّینَ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ رَحْمَةُ اَللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ: کدام آیه (و نشانه خدایی) بزرگتر از حجت خدا بر خلق و امین او در شهرها، و گواه وی در بندگانش پس از پیامبران و نیاکان و اوصیا(پدران باز پسینش ) سلام الله علیهم اجمعین و رحمه الله و برکاته؟(پس نشناختن امام وقت به عنوان بزرگترین نشانه ی حق، سبب کوری در قیامت است)»

و در ادامه تنها راه معرفت به اسرار و فلسفه تشریع فرائض و احکام را به معرفت و باورمند بودن به ولایت و امامت دانسته ومی فرمایند: «إِنَّ اَللَّهَ بِفَضْلِهِ وَ مَنِّهِ لَمَّا فَرَضَ عَلَیْکُمُ اَلْفَرَائِضَ لَمْ یَفْرِضْ ذَلِکَ عَلَیْکُمْ لِحَاجَةٍ مِنْهُ إِلَیْکُمْ بَلْ رَحْمَةً مِنْهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ عَلَیْکُمْ لِیَمِیزَ اَللّٰهُ اَلْخَبِیثَ مِنَ اَلطَّیِّبِ وَ لِیَبْتَلِیَ مٰا فِی صُدُورِکُمْ وَ لِیُمَحِّصَ مٰا فِی قُلُوبِکُمْ وَ لِتَأْلَفُوا إِلَى رَحْمَتِهِ وَ لِتَتَفَاضَلَ مَنَازِلُکُمْ فَفَرَضَ عَلَیْکُمُ اَلْحَجَّ وَ اَلْعُمْرَةَ وَ إِقَامَ اَلصَّلاَةِ وَ إِیتَاءَ اَلزَّکَاةِ وَ اَلصَّوْمَ وَ اَلْوَلاَیَةَ وَ کَفَى بِهِمْ لَکُمْ بَاباً لِیَفْتَحُوا أَبْوَابَ اَلْفَرَائِضِ وَ مِفْتَاحاً إِلَى سَبِیلِهِ وَ لَوْ لاَ مُحَمَّدٌ ص وَ اَلْأَوْصِیَاءُ مِنْ بَعْدِهِ لَکُنْتُمْ حَیَارَى کَالْبَهَائِمِ لاَ تَعْرِفُونَ فَرْضاً مِنَ اَلْفَرَائِضِ وَ هَلْ یُدْخَلُ قَرْیَةٌ إِلاَّ مِنْ بَابِهَا ؟: حج، عمره، نماز، زکات،روزه و ولایت را واجب کرده و دری برای گشودن واجبات به رویتان باز کرده، کلیدی برای یافتن راهش به دستشان سپرده (که همان ولایت است) اگر محمد و فرزندان جانشینش نبودند، چون چارپایان سرگردان بودید و هیچ واجبی را نمی شناختید،مگر می شود به شهری جز از دروازه راه یافت. اختیار معرفة الرجال»

دومین پیام نامه های امام حسن عسکری علیه السلام «بصیرت افزایی» و جنبه سیاسی داشته و امام علیه السلام به شیعیان می آموزند اگر اعتقاد به ولایت و تهذیب و تزکیه نفس همراه با «بصیرت»، معرفت و شناخت نباشد به انحراف از مسیر ولایت منتهی و ختم خواهد شد، از همین رو در نامه به اسحاق بن اسماعیل نیشابوری‌ می نویسند: «وَ نَحْنُ بِحَمْدِ اَللَّهِ وَ نِعْمَتِهِ أَهْلُ بَیْتٍ نَرِقُّ عَلَى مَوَالِینَا وَ نُسَرُّ بِتَتَابُعِ إِحْسَانِ اَللَّهِ إِلَیْهِمْ وَ فَضْلِهِ لَدَیْهِمْ وَ نَعْتَدُّ بِکُلِّ نِعْمَةٍ یُنْعِمُهَا اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِمْ فَأَتَمَّ اَللَّهُ عَلَیْکُمْ بِالْحَقِّ وَ مَنْ کَانَ مِثْلَکَ مِمَّنْ قَدْ رَحِمَهُ وَ بَصَّرَهُ بَصِیرَتَکَ وَ نَزَعَ عَنِ اَلْبَاطِلِوَ لَمْ یَعْمَ فِی طُغْیَانِهِ بِعَمَهٍ فَإِنَّ تَمَامَ اَلنِّعْمَةِ دُخُولُکَ اَلْجَنَّةَ وَ لَیْسَ مِنْ نِعْمَةٍ وَ إِنْ جَلَّ أَمْرُهَا وَ عَظُمَ خَطَرُهَا إِلاَّ وَ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ تَقَدَّسَتْ أَسْمَاؤُهُ عَلَیْهَا یُؤَدِّی شُکْرَهَا وَ أَنَا أَقُولُ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ مِثْلَ مَا حَمِدَ اَللَّهَ بِهِ حَامِدٌ إِلَى أَبَدِ اَلْأَبَدِ بِمَا مَنَّ بِهِ عَلَیْکَ مِنْ نِعْمَتِهِ وَ نَجَّاکَ مِنَ اَلْهَلَکَةِ وَ سَهَّلَ سَبِیلَکَ عَلَى اَلْعَقَبَةِ وَ اَیْمُ اَللَّهِ إِنَّهَا لَعَقَبَةٌ کَئُودٌ شَدِیدٌ أَمْرُهَا صَعْبٌ مَسْلَکُهَا عَظِیمٌ بَلاَؤُهَا طَوِیلٌ عَذَابُهَا قَدِیمٌ فِی اَلزُّبُرِ اَلْأُولَى ذِکْرُهَا .(علل الشرایع، ص 249): ما به شکر و نعمت الهی خانواده ای هستیم که بر دوستانمان دل سوزیم و از احسان های پیاپی و فضل خداوند در حقشان خرسندیم و هر نعمتی را که خداوند تبارک و تعالی به آن ها انعام کند به حساب می آوریم. اسحاق! خدا نعمتش را بر تو امثال تو یعنی آن ها که ترحّمشان کرده، و بصیرتشان داده، تمام کند، و اتمام نعمتش را، ورود به بهشت مقدّر فرماید. هر نعمتی هر چند ارجمند و گرانقدر باشد شکرش حمد و سپاس خداوند «تقدست اسماؤه» است، و من می گویم: بالاترین سپاس سپاسگزاران تا ابد، خدای را بر نعمتی که از رحمتش به تو داده، و از هلاک شدن نجاتت بخشیده، راهت را در عبور از "گردنه " هموار ساخته، و به خدا این گردنه ای است دشوار، سخت، صعب العبور، و پرمشقت، که در کتب آسمانی پیشین ذکری کهن دارد»

و همچنین در ادامه نامه می نویسند:«وَ اِعْلَمْ یَقِیناًیَا إِسْحَاقُ أَنَّ مَنْ خَرَجَ مِنْ هَذِهِ اَلْحَیَاةِ اَلدُّنْیَا أَعْمىٰ فَهُوَ فِی اَلْآخِرَةِ أَعْمىٰ وَ أَضَلُّ سَبِیلاً إِنَّهَا یَا اِبْنَ إِسْمَاعِیلَ لَیْسَ تَعْمَى اَلْأَبْصَارُ وَ لٰکِنْ تَعْمَى اَلْقُلُوبُ اَلَّتِی فِی اَلصُّدُورِ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی مُحْکَمِ کِتَابِهِ لِلظَّالِمِ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی أَعْمىٰ وَ قَدْ کُنْتُ بَصِیراً قٰالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ کَذٰلِکَ أَتَتْکَ آیٰاتُنٰا فَنَسِیتَهٰا وَ کَذٰلِکَ اَلْیَوْمَ تُنْسىٰ:اسحاق! یقین بدان که هر که در دنیا کور باشد؛ در آخرت کور و گمراه تر است. اسحاق! این نه چشم سر است که نابینا می شود، بلکه چشم دل است که در سینه ها است، چنان که خداوند در آیه محکم کتابش درباره ظالم که روز قیامت عرض می کند:

«پروردگارا، چرا مرا کور محشور کردی؟ با این که در دنیا بینا بودم؟!» خطاب می شود: «همچنان که آیات ما بر تو عرضه شد و فراموش کردی و چشم دل نگشودی)؛ همان سان امروز فراموش می شوی.» کدام آیه (و نشانه خدایی) بزرگتر از حجت خدا بر خلق و امین او در شهرها، و گواه وی در بندگانش پس از پیامبران و نیاکان و اوصیا (پدران باز پسینش ) سلام الله علیهم اجمعین و رحمه الله و برکاته؟ (پس نشناختن امام وقت به عنوان بزرگترین نشانه ی حق، سبب کوری در قیامت است)

سومین پیام نامه ها «تربیتی واخلاقی» است، امام حسن عسکری علیه السلام با بیان و صدور نامه ها در مقام تهذیب و تربیت اخلاقی باورمندان به مقام ولایت و شیعیان هستند، از همین روست که در نامه به ابن بابویه قمی پدر شیخ صدوق می نویسد: «امّا بعد اوصیک یا شیخی و معتمدی و فقیهی ابا الحسن علی بن الحسین بن بابویه القمی- وفّقک اللَّه لمرضاته و جعل من صلبک اولادا صالحین برحمته- بتقوی اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ وَ إِیتاءِ الزَّکاةِ فانّه لا تقبل الصّلاة من مانع الزّکاة و اوصیک بمغفرة الذّنب و کظم الغیظ و صلة الرّحم و مواساة الاخوان و السّعی فی حوائجهم فی العسر و الیسر و الحلم و التّفقّه فی الدّین و التّثبّت فی الامر و التّعاهد للقرآن و حسن الخلق و الامر بالمعروف و النّهی عن المنکر، فانّ اللَّه عزّ و جلّ قال: لا خَیرَ فِی کثِیرٍ مِنْ نَجْواهُمْ إِلَّا مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلاحٍ بَینَ النَّاسِ و اجتناب الفواحش کلّها: ای فقیه مورد اعتماد من، علی بن الحسین بن بابویه القمی، خداوند تو را به کارهای مورد رضایتش توفیق دهد و از نسل تو، اولاد صالح بیافریند. تو را به رعایت تقوی و برپا داشتن نماز و ادای زکات وصیت می کنم، به رعایت تقوی و بر پا داشتن نماز و ادای زکات زیرا کسی که زکات نپردازد، نمازش قبول نخواهد شد. و نیز تو را سفارش می کنم به بخشایش گناه دیگران، و خویشتن داری به هنگام خشم و غضب، ارتباط با خویشاوندان، تعاون و همکاری با برادران دینی و کوشش در رفع نیازهای آنها در تنگدستی و گشاده دستی، بردباری و کسب آگاهی و معرفت در دین. در کارها ثابت قدم و با قرآن هم پیمان باش، اخلاق خود را نیکو گردان و دیگران را به کارهای شایسته امر کن و از پلیدی ها باز دار، زیرا خداوند فرموده است: «در بسیاری از سخنان آهسته و در گوشی آنها، هیچ خیری نیست مگر اینکه ضمن آن، به صدقه یا کار نیک و یا اصلاح بین مردم امر نمایند» [و بطور کلّی ] تو را سفارش می کنم به خودداری از تمام معاصی و گناهان.»

چهارمین پیام و درس نامه های امام حسن عسکری علیه السلام توصیه به «معنویت گرایی» و کسب روحیه «عارفانه و عاشقانه» است، ازهمین رو در نامه به ابن بابویه با تاکید می نویسند: «و علیک بصلاة اللّیل فانّ النّبی صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم اوصی علیا علیه السّلام فقال: یا علی علیک بصلاة اللّیل علیک بصلاة اللّیل علیک بصلاة اللّیل و من استخفّ بصلاة اللّیل فلیس منّا، فاعمل بوصیتی و أمر شیعتی حتّی یعملوا علیه:نماز شب را ترک مکن، زیرا پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم در وصیت خود به علی علیه السّلام، سه مرتبه فرمود: «بر نماز شب مواظبت نما. و [آگاه باش ] هر کس نسبت به نماز شب بی اعتنا باشد، از ما نیست» پس ای علی بن الحسین، تو خود به سفارشات من عمل کن و شیعیان مرا نیز دستور ده تا عمل کنند.)

پنجمین پیام نامه امام حسن عسکری علیه السلام زمینه سازی «انتظار فرج امام عصر علیه السلام» است. از همین رو در پایان نامه به ابن بابویه قمی می نویسند: 
«و علیک بالصّبر و انتظار الفرج فانّ النّبی صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم قال: افضل اعمال امّتی انتظار الفرج، و لا تزال شیعتنا فی حزن حتّی یظهر ولدی الّذی بشّر به النّبی صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم بملاء الارض قسط و عدلا کما ملئت ظلما و جورا. فاصبر یا شیخی یا ابا الحسن علی و أمر جمیع شیعتی بالصّبر فانّ الْأَرْضَ لِلَّهِ یورِثُها مَنْ یشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ و السّلام علیک و علی جمیع شیعتنا و رحمة اللَّه و برکاته و صلّی اللَّه علی محمّد و آله :نیز تو را به صبر و پایداری و انتظار فرج توصیه می کنم، زیرا پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم فرمود: «بهترین کارهای امت من، انتظار فرج است». شیعیان ما همواره در غم و اندوه به سر می برند تا فرزندم ظهور کند، همان کسی که پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلّم بشارت آمدنش را داده است. او زمین را از عدل و داد پر می کند، همان گونه که از ظلم و ستم پر شده است،، پس بار دیگر ای علی بن بابویه، تو را به صبر و استقامت توصیه می کنم و تو نیز به همه شیعیان و پیروان مرا به صبر و استقامت فرمان بده. «به راستی زمین از آن خداست و آن را به هر کس از بندگانش که بخواهد به ارث می دهد و عاقبت از آن پرهیزگاران است». سلام و رحمت و برکت حقّ بر تو و بر همه شیعیان ما، و درود خداوند بر محمّد صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم و آل او.«لؤلؤة البحرین»، ص 384، - محقّق خوانساری در« روضات الجنّات»، ج 4، ص 273، - علامه مجلسی در« بحار الانوار»، ج 50، ص 317 و 318، - محدّث نوری در« مستدرک الوسائل»، ج 3، ص 527، - قاضی نور اللَّه شوشتری در« مجالس المؤمنین»، ج 1، ص 453، - محدّث قمی در« فوائد الرضویة»، ص 281، - و علامه شیخ محمّد تقی تستری در« قاموس الرّجال»، ج 6، ص 47، معادن الحکمة فی مکاتیب الائمّة، ج ۲، ص ۲۶۵.»