تحلیل پیام های قرآنی در ماه مبارک رمضان «قسمت بیست و هشتمین»

پایگاه اطلاع رسانی بلاغ| تحلیل پیام های قرآنی درماه مبارک رمضان «قسمت بیست و هشتمین»

نگارنده: «مبلغ نخبه حجت الاسلام و المسلمین سید محمدتقی قادری»

*******

تحلیل بیست و هشتمین پیام قرآنی «ارزش و جایگاه زن در نظام هستی»

بیست و هشتمین پیام قرآن که بخشی از آیات قرآن به آن اختصاص پیدا کرده است «ارزش و جایگاه زن در نظام هستی» است، که بسیار بجا و به مورد است برای توجه دادن زنان به جایگاه و منزلتشان، به تحلیل این پیام مهم و کلیدی قرآن «جایگاه و مرتبه زن از منظر قرآن» پرداخته شود و این همه نیز درصورتی است خصیصه فضلیت های مشترک زن و مرد مورد تحلیل قرار بگیرد از همین رو چند مورد از این خصیصه مشترک زن و مرد اشاره می کنیم؛

1- «اشتراک در اصل آفرینش»

نخستین خصیصه مشترک بین زن و مرد از منظر قرآن در گوهر آفرینش و خلقت است به این معنا برخلاف بعضی از روایات مجعول که برای زن خلقت ثانویه قائل اند ولی نصّ صریح قرآن براین است که زن و مرد در اصل آفرینش از یک گوهرند از همان گلی که آدم آفریده شده است حوّا نیز از همان گل آفریده شده است. 
از همین رو در آیه یک سوره نساء آمده است: « يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءً: ۚای مردم! از [مخالفت با فرمان هایِ] پروردگارتان بپرهیزید، آنکه شما را از یک تن آفرید و جفتش را [نیز] از [جنس] او پدید آورد و از آن دو تن، مردان و زنان بسیاری را پراکنده و منتشر ساخت»

بنابراین زن و مرد در جوهر و ماهیت، یکسان و یگانه اند و تمایز و فرقی در حقیقت و ماهیت میان زن و مرد وجود ندارد. همچنین خداوند به خلقت خود ارزش و بها می دهد و به آفرینش زن و مرد یک جا و یک نواخت سوگند یاد می کند و این خلقت را حرمت می نهد: " و اللّیل اذا یغشی و النّهار اذا تجلّی و ما خلق الذّکر و الاّنثی " (سوره لیل / آیات 3 -1)، پس از سوگند به شب و روز، به آفرینش زن و مرد هم سوگند یاد می کند. چون کلمه" ما " در " و ما خلق الذکر و الانثی " مصدری است، موضوع مورد سوگند، خلقت است، نه مخلوق. خداوند نه به زن و مرد بلکه به خلقت زن و مرد که فعل اوست.

اما حدیث در خصوص آفرینش و خلقت زن و مرد از همین روست وقتی زرارة بن اعین از حضرت امام صادق(علیه السلام) سؤال کرد، نزد ما مردمی هستند که می گویند خداوند حوا را از بخش نهایی ضلع چپ آدم آفرید، امام فرمود خداوند از چنین نسبت هم منزه است و هم برتر از آن است. آیا کسی می گوید که خداوند توان آن را نداشت که همسر آدم را از غیر دنده او خلق کند تا بهانه به دست شناعت کنندگان دهد که بگوید بعضی از اجزاء آدم با بعض دیگر نکاح نمود. سپس فرمود خداوند بعد از آفرینش آدم، حواء را به طور نو ظهور پدید آورد. (صدوق، 1394 ج 3 ،ص 379)

این حدیث گرچه مفصل است و فقط بخشهایی از آن نقل شد ولی مطالب مهم و سودمندی دارد. یکی از آنها این است که خلقت حوا از ضلع و دنده چپ آدم صحیح نیست. خداوند نفرمود شما انسانها را از آدم آفریدم بلکه فرمود شما را از یک حقیقت آفریدم که آدم و حوا هم از آن حقیقت خلق شده است بیست هشتمین پیام قرآن که بخشی از آیات قرآن به ان اختصاص پیدا کرده است «ارزش و جایگاه زن در نظام هستی» است، که بسیار بجا و به مورد است برای توجه دادن زنان به جایگاه و منزلتشان، به تحلیل این پیام مهم و کلیدی قرآن «جایگاه و مرتبه زن از منظر قرآن» پرداخته شود و این همه نیز درصورتی است خصیصه فضلیت های مشترک زن و مرد مورد تحلیل قرار بگیرد. از همین رو چند مورد از این خصیصه مشترک زن و مرد اشاره می کنیم؛

این حدیث گرچه مفصل است و فقط بخشهایی از آن نقل شد ولی مطالب مهم و سودمندی دارد. یکی از آنها این است که خلقت حوا از ضلع و دنده چپ آدم صحیح نیست. خداوند نفرمود شما انسانها را از آدم آفریدم بلکه فرمود شما را از یک حقیقت آفریدم که آدم و حوا هم از آن حقیقت خلق شده است

2- کسب کمالات

دومین خصیصه مشترک زن و مرد «کسب کمالات» است‌؛به این معنا از منظر قرآن کریم همانگونه که در مرد قابلیت و ظرفیت استعداد کسب کمالات وجود دارد که می تواند از عالمی ناسوت و زمین عبور کرد به لاهوت و ملکوتی وصل شود د زن هم چنین قابلیت و ظرفیت وجود دارد. از همین روست که در آیه 35 سوره احزاب ده خصوصیت مشترک برای مرد وزن از نظر کسب کمالات ذکر می کنند و می فرمایند: «إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِينَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِينَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِينَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِينَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِينَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِينَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيرًا وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا: مسلماً خدا برای مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان با ایمان، و مردان و زنان عبادت پیشه، و مردان و زنان راستگو و مردان و زنان شکیبا، و مردان و زنان فروتن، و مردان و زنان صدقه دهنده، و مردان و زنان روزه دار، و مردان و زنان حفظ کننده خود از پلیدی های جنسی، و مردان و زنانی که بسیار یاد خدا می کنند، آمرزش و پاداشی بزرگ آماده کرده است»

3- لباس بودن زن و مرد

سومین فضلیت و خصیصه مشترک سوم زن و مرد از منظر قرآن «لباس بودن زن و مرد» نسبت به یک دیگر است. از همین رو در آیه 187 سوره بقره آمده است: «أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَىٰ نِسَائِكُمْ ۚ هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ ۗ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتَانُونَ أَنْفُسَكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ وَعَفَا عَنْكُمْ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا كَتَبَ اللَّهُ: در شبِ روزهایی که روزه دار هستید، آمیزش با زنانتان برای شما حلال شد. آنان برای شما لباسند و شما برای آنان لباسید. خدا می دانست که شما [پیش از حلال شدن این کار] به خود خیانت می کردید، پس توبه شما را پذیرفت و از شما در گذشت. اکنون [آزاد هستید که] با آنان آمیزش کنید و آنچه را خدا [در این کار] برای شما مقرّر داشته [از فضیلت، ثواب، پاکدامنی از حرام و فرزند شایسته] طلب کنید.»

در تشبيه همسر به لباس در این آیه مبارکه نكات و لطايف بسياري نهفته است؛ از جمله:

- لباس بايد در طرح و رنگ و جنس مناسب انسان باشد. همسر نيز بايد هم‌ "كفو" انسان و متناسب با فكر و شخصيت انسان باشد.

- لباس مايه زينت و آرامش است، همسر و فرزند نيز مايه زينت و آرامش خانواده هستند.

- لباس عيوب انسان را مي‌پوشاند، هر يك از زن و مرد نيز بايد عيوب و نارسايي‌هاي يكديگر را بپوشانند.

- لباس، انسان را از خطر سرما و گرما حفظ مي‌كند، وجود همسر نيز كانون خانواده را از آسيب‌ها حفظ و آن را گرم مي‌كند و زندگي را از سردي مي‌رهاند.

- لباس، حريم انسان است و دوري از لباس، مايه رسوايي. دوري از ازدواج و همسر نيز سبب انحراف و رسوايي انسان مي‌شود.

- در هواي سرد، لباس ضخيم و در هواي گرم لباس نازك استفاده مي‌شود، هر يك از زن و مرد نيز بايد اخلاق و رفتار خود را متناسب با نياز روحي طرف مقابل تنظيم كنند؛ اگر مرد عصباني است، زن با لطافت با او برخورد كند و اگر زن خسته است، مرد با او مدارا كند.

- انسان بايد لباس خود را از آلودگي حفظ كند، هر يك از زوجين نيز بايد ديگري را از آلوده شدن به گناه حفظ كنند:.كتاب دقايقي با قرآن محسن قرائتي»

4- اهل کرامت بودن زن و مرد

چهارمین فضلیت و خصیصه مشترک زن و مرد «صاحب کرامت» بودن است، به این معنا همانگونه که مرد با طی کردن مراتب سیر و سلوک می تواند قدرت تصرف در عالم هستی را پیدا کند و صاحب کرامت و خرق عادت کند زن هم می تواند این کار ها را انجام دهد. از همین روست که قرآن کریم برای مریم سلام الله علیها «کرامت» قائل می شود، چرا که: قرآن برای مادرش حضرت مریم نیز «کرامت و عمل خارق العاده» نقل می کند، چراکه پدر مریم جناب عمران، زنی‌ بسیار‌ صالح‌ و پاکیزه داشت. هنگامی که باردار شد، به گمان اینکه فرزندش پسر است؛ با خدای خویش نذر‌ کرد که پس از تولد فرزندش او را در راه خدا آزاد کند تا‌ پسرش به خدمت معبد مشغول‌ شود.‌ (آیه 35 سوره آل عمران) اما وقتی وضع حمل کرد، معلوم شد که فرزندش دختر است. غم و اندوه او را فرا گرفت (که شاید نتواند نذرش را ادا کند) با این‌حال دخترش را «مریم» -که به معنی خادمه است- نامید‌ تا او را به خدمت عبادتگاه بگمارد. (آیه 36 سوره آل عمران)

عمران (پدر مریم) پیش از ولادت دخترش از دنیا رفته بود. مادر مریم، دخترش را به معبد آورد تا به کاهنان آنجا -که زکریا‌ نیز‌ جزء آنان بود- بسپارد. کاهنان راجع به کفالت مریم با یکدیگر گفتگو و نزاع کردند. تا آنکه بنا را بر قرعه نهادند و قرعه بنام «زکریا» افتاد. (آیه 44 سوره آل عمران)

زکریا کفالت مریم را به‌ عهده‌ گرفت و او هم بـه خدمت معبد مشعغول بود تا هنگامی که به سن بلوغ رسید. آن وقت زکریا برای مریم مکانی پوشیده برپا کرد تا مریم دور از چشم‌ دیگران‌ در میان آن مشغول عبادت خداوند شود. غیر از زکریا کس دیگری به آنجا داخل نمی‌شد.

هر وقت زکریا وارد محراب مریم می‌شد، غذای آماده در محراب او می‌دید. روزی از او پرسید: ای مریم! این روزی‌ از‌ کجاست؟ مریم‌ گفت: «از نزد خدایی است که‌ بدون‌ حساب‌ به هرکس خواهد روزی بخشد:كُلَّمَا دَخَلَ عَلَيْهَا زَكَرِيَّا الْمِحْرَابَ وَجَدَ عِنْدَهَا رِزْقًا قَالَ يَا مَرْيَمُ أَنَّىٰ لَكِ هَٰذَا قَالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَرْزُقُ مَنْ يَشَاءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ(آیه 37 سوره آل عمران)

بنابراین این بانوان وزن ها هستند که بایست به ظرفیت روحی خود واقف شوند که چه قابلیت و توانی در آنان وجود دارد که با طی کردن مسیر سیر و سلوک می توانند تکرار مریم ثانی شوند، آنگونه که «سیده نفیسه» عروس امام صادق علیه السلام همسر اسحاق مؤتمن نه تنها درحال حیات بلکه پس از مرگ نیز صاحب کرامت شدند و مردم مصر با توسل به این بانو حل مشکل خود را جستجو می کنند و مضج و قبر مطهرش کانون توجه مردم این کشور است.

5-زن مظهر عفت و پاکدامنی

پنجمین خصیصه مشترک زن و مرد از منظر قرآن کریم «عفت پاکدامنی» و ملعبه مردان و زنان هوسران و هرزه نشدن است، چراکه از منظر قرآن هرچند «عفت» و «عفیف بودن» یعنی کشتن میل باطنی به جنس مخالف از راه حرام نقطه مشترک زن و مرد است، قرآن در این جهت به همان موازات زنان را دعوت به «حفظ عفت» می کند مردان را هم دعوت به «عفت» می کند و در آیه سوره نور خطاب به انان می فرماید: «قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ» [النـور: 30]. یعنی: «به مردان با ایمان بگو دیده فرو نهند و پاکدامنى ورزند...». و می‌‌فرماید: «وَ قُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ» [النور: 31] یعنی: «و به زنان با ایمان بگو دیدگان خود را [از هر نامحرمى] فرو بندند و پاکدامنى ورزند...».

ولی زنان به دلیل داشتن تناسب اندام فیزیکی که می تواند مورد توجه مردان قرار بگیرد و همین زمینه و بستر فساد را فراهم کند به صورت ویژه «حجاب» را برای انان به عنوان تکلیف مضاعف واجب کرده است و خطاب به آنان فرموده است: «وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ» [النور: 31] یعنی: «...و باید روسرى خود را بر سینه خویش [فرو] اندازند..». همچنین می‌‌فرماید: «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ذَلِكَ أَدْنَى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا» [الأحزاب: 59]. یعنی: «اى پیامبر به زنان و دخترانت و به زنان مؤمنان بگو پوشش‌هاى خود را بر خود فروتر گیرند این براى آنکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند [به احتیاط] نزدیک‌تر است و خدا آمرزنده مهربان است».
و حجاب هرگز به معنای محروم کردن زنان از حضور در صحنه اجتماع نيست بلکه به این معناست زنان بگونه ای در صحنه اجتماع حاضر شوند که شخصیت آنان دیده شود نه شخص ایشان و این «محدودیت» نیست بلکه «مصونیت» بخشیدن و حرمت دادن زنان است.