آشنايي با امام حسن عليه ‏السلام

آشنايي با امام حسن عليه ‏السلام[1]

نام: حسن
كنيه: ابامحمد
لقب: مجتبي
پدر: اميرالمؤمنين علي عليه ‏السلام
مادر: حضرت زهرا عليهاالسلام
ولادت: 15 رمضان المبارك
محل تولد: مدينه منوره
مدت عمر: 47 سال
زمان و مكان شهادت: 28 صفر سال 50 هـ . ق در مدينه
آرام‏گاه: مدينه ـ قبرستان بقيع
مدت امامت: 10 سال؛ از سال 40 هـ . ق تا50 هـ . ق

القاب:

سيد، سبط اول، امين، حجت، نقي، زكّي، ولي، طيب، رشيد، مبارك، امير، زاهد، وزير.

ولادت

ـ اولين ثمره زندگي مشترك علي عليه ‏السلام و زهرا عليهاالسلام در نيمه رمضان سال سوم هجري در مدينه، ديده به جهان گشود.

ـ وقتي خبر ولادت امام حسن عليه ‏السلام به گوش پيامبر گرامي اسلام رسيد، شادي در رخسار نيكوي آن حضرت هويدا شد.

ـ از پيامبر خواستند كه براي كودك نامي گذارد. گفت: «من بر خداي خود پيشي نخواهم گرفت.» در اين لحظه، جبرئيل امين بر پيامبر نازل شد و فرمود: «خداي بزرگ بر تو سلام مي ‏رساند و مي ‏فرمايد: علي عليه‏ السلام نسبت به تو به منزله هارون نسبت به موسي است. نام اين نوزاد را به نام پسر هارون، شُبَر بگذاريد.» پيامبر فرمود: «اما زبان من عربي است.» جبرئيل گفت: «نامش را حسن بگذار.» تا آن روز كسي از عرب چنين نامي براي فرزند خود برنگزيده بود.[2]

عقيقه

پيامبر اكرم صلي ‏الله ‏عليه‏ و‏آله در روز هفتم ولادت امام حسن مجتبي عليه ‏السلام دستور داد تا گوسفندي بياورند. سپس خود ايشان گوسفند را ذبح كرد و دعاي مربوط به عقيقه را خواند.[3]

دوران كودكي

ـ امام حسن عليه ‏السلام در محيطي سرشار از پاكي و صفا و به دور از آفت‏هاي اخلاقي رشد كرد.

ـ پيامبر اكرم صلي ‏الله ‏عليه ‏و‏آله پيوسته مي‏ كوشيد حسن عليه‏السلام  را با آموزه ‏هاي آسماني آشنا كند و اين راه‏كار را شيوه تربيتي خويش قرار داد، به گونه ‏اي كه شخصيت ملكوتي ايشان از همان آغاز شكل گرفت.

ـ او زمزمه ‏هاي عاشقانه و عارفانه مادر را در نيمه ‏شب به تماشا مي ‏نشست. او در خانه ولايت آموخت كه چگونه به مستمند، يتيم و اسير كمك كند و چنين بود كه پرورش در خانه علي و آموزش در مكتب ولايت، او را به «كريمه اهل بيت» شهره آفاق كرد.

ـ هفت سال بيشتر نداشت كه پاي موعظه رسول خدا صلي‏ الله ‏عليه ‏و‏آله حاضر مي ‏شد و آنچه را مي ‏شنيد، به ذهن مي‏ سپرد و براي مادرش، فاطمه عليهاالسلام بازگو مي ‏كرد.

ـ در همين سن با اندوه و پريشاني، پرواز ملكوتي بزرگْ آموزگار هستي را به چشم ديد كه چگونه از او و خانواده ‏اش جدا مي‏ شد و امام حسن عليه‏ السلام را با آن سن كم در غمي جان‏كاه وا مي ‏گذاشت.

ـ ديري از وفات پيامبر نگذشته بود كه زخم جان‏سوز ديگري بر دل او نشست. آري، مادرش فاطمه عليهاالسلام نيز بار سفر بسته بود.

دوران نوجواني و جواني

ـ دوره نوجواني و جواني امام حسن مجتبي عليه ‏السلام با دوران خانه ‏نشيني اميرالمؤمنين علي عليه‏ السلام هم‏زمان بود.

ـ امام حسن مجتبي عليه ‏السلام نيز در اين سال‏ها با فرمان‏برداري كامل از پدر، به آموزش قرآن و كمك به علي عليه ‏السلام در كارهاي كشاورزي مي‏ پرداخت و هرگاه از پدر مأموريتي مي ‏يافت، آن را به بهترين شكل انجام مي ‏داد. همچنين گاه از سوي پدر مأموريت مي‏ يافت تا در جنگ‏هايي كه در آن دوران در مي‏گرفت، حضور يابد.

ويژگي‏هاي اخلاقي

الف) عصمت

دوري از هرگونه گناه و اشتباه و فراموشي، برترين ويژگي جانشين پيامبر اعظم صلي ‏الله‏ عليه‏ و‏آله است و داشتن اين ويژگي براي او ضروري است؛ زيرا پس از پيامبر، او پاسدار شريعت و نگهبان قرآن و حجت بالغه خداوند در هستي است و كسي كه چنين وظيفه سنگيني بر عهده دارد، بايد از همه آلايش‏هاي مادي و معنوي پاك باشد. بنابراين، امام براي برآوردن اين هدف، نه تنها در دوران امامت، بلكه پيش از آن نيز بايد معصوم باشد.

ب) عبادت

امام حسن مجتبي عليه ‏السلام بسيار شب‏زنده ‏داري مي ‏كرد. امام صادق عليه‏ السلام در بيان حال معنوي ايشان مي ‏فرمود: «امام حسن مجتبي عليه ‏السلام، عابدترين مردم زمان خود بود. حج را به صورت پياده و گاه با پاي برهنه به جاي مي ‏آورد.»[4] هميشه او را در حال گفتن ذكر مي ‏ديدند و هرگاه آيه «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا» را مي‏شنيد، پاسخ مي‏گفت: «لبيك اللهم لبيك؛خداوندا، گوش به فرمان تواَم».[5]

ج) ترس از خدا

هرگاه امام حسن مجتبي عليه‏ السلام وضو مي ‏گرفت، تمام بدنش از ترس خدا مي ‏لرزيد و رنگ چهره ‏اش زرد مي ‏شد. وقتي از او در اين باره مي ‏پرسيدند، مي ‏فرمود: «هنگامي كه بنده و عبد خدا آماده بندگي به درگاه او مي ‏شود، بايد از ترس او رنگش تغيير كند و اعضايش بلرزد».[6]

د) بردباري

از سخت ‏ترين دوران زندگاني بابركت امام حسن مجتبي عليه ‏السلام، دوران پس از صلح با معاويه بود. ايشان سختي اين سال‏هاي ستم را با بردباري وصف‏ ناشدني ‏اش سپري مي‏ كرد. در اين سال‏ها، ايشان از غريبه و آشنا سخنان زشت و گزنده مي ‏شنيد و بسياري از دوستان به ايشان پشت كرده بودند. در حضور ايشان، زبان به هتك و دشنام علي عليه‏ السلام مي‏ گشودند و امام با بردباري و مظلوميت بسيار هتّاكي‏ها و دشنام‏ها را تحمل مي ‏كرد.

هـ) بخشندگي و برآوردن نيازهاي ديگران

مي ‏توان گفت كه برجسته ‏ترين ويژگي امام حسن مجتبي عليه‏ السلام كه بهترين سرمشق براي دوستداران اوست، بخشندگي بسيار و دستگيري از ديگران است. حضرت به بهانه ‏هاي گوناگون همه را از خوان ‏كرم خويش بهره‏ مند مي‏ ساخت و آن‏قدر بخشش مي‏ كرد تا شخص نيازمند بي ‏نياز مي‏ گشت. وي هيچ‏گاه گدا را از خود نمي‏راند و دو بار تمام اموالش را براي مستمندان خرج كرد.[7]

گفته ‏اند: روزي امام حسن عليه ‏السلام در مسجد نماز مي ‏خواند. ناگهان شنيد شخصي در كنار او مي ‏گويد: «خداوندا! ده هزار درهم مرا روزي كن.» حضرت چون به خانه رسيد، ده هزار درهم براي او فرستاد.[8]

ز) دانش و آگاهي از اسرار

آثار دانش از كودكي در امام حسن عليه‏ السلام پديدار بود. علاقه ‏مندي ايشان به علم‏ آموزي او را بر آن مي ‏داشت كه هر روز، در مسجد حاضر شود و سخنان وحي را به خاطر بسپارد و براي مادر بازگو كند.

امام مجتبي عليه ‏السلام درباره اسرار دانش امام معصوم عليهم‏السلام فرمود:
ما (امامان معصوم) هرچه كه در شب و روز اتفاق مي ‏افتد مي ‏دانيم. خداوند بزرگ حلال و حرام، تنزيل و تأويل به همه دانش‏ها را به پيامبر آموخت. آن‏گاه ايشان تمام دانش خود را به علي عليه ‏السلام آموخت.[9]

ح) سخنوري و سخنراني

امام حسن مجتبي عليه‏ السلام از كودكي به زيبايي سخن مي ‏گفت و اشعار را حفظ مي ‏كرد. عميد بن اسحاق درباره هنر سخنوري وي چنين گفته است: «حسن تنها كسي است كه وقتي سخن مي ‏گفت، آرزو مي‏ كردم گفتارش را ادامه دهد. من درباره هيچ كسي چنين احساسي نداشته ‏ام و هرگز واژه تندي از او نشنيدم».[10]

و) هم‏نشيني با قرآن

امام حسن مجتبي عليه ‏السلام در خواندن قرآن، صداي زيبايي داشت و از كودكي، علوم قرآن را به نيكي مي ‏دانست. همواره پيش از خوابيدن، سوره كهف را تلاوت مي‏ كرد و سپس مي ‏خوابيد.

امام حسن عليه ‏السلام در خانه ‏اي تربيت يافته بود كه كلام خدا پيوسته سخن آغاز و انجام بود؛ در خانه‏ اي كه پدر، نخستين گردآورنده قرآن و اهل خانواده، بهترين عمل ‏كنندگان به آيات آن بودند.

ط) فروتني

امام حسن مجتبي عليه ‏السلام با تهي‏دستان هم‏سفره مي‏شد و بدون هيچ تكبر روي زمين مي‏ نشست. همواره ديگران را نيز بر خود مقدم مي ‏داشت و پيوسته با احترام و فروتني با مردم برخورد مي‏ كرد.