کربلا در بقیع 2

ابعاد مبارزات امام سجاد علیه السلام
1. افشاگری و رسوا ساختن دستگاه خلافت
از همان آغاز امامت و دوران اسارت، امام سجاد علیه السلام با سخنرانی های بلیغ و محکم خویش، یزید و یزیدیان را رسوا می کرد. شهادت امام حسین علیه السلام افکار عمومی را متوجه وحشی گری یزید کرده بود، و امام سجاد علیه السلام با توجه به این مسئله، با یادآوری مکرّر فاجعه کربلا اجازه نمی داد ظلم و جنایت آنان به فراموشی سپرده شود. با دیدن آب، گریه می کرد و زمانی که از او پرسیده می شد: «آیا غم و اندوه شما پایانی ندارد، می فرمود: «یعقوب، دوازده پسر داشت.
وقتی یکی از آنان ناپدید شد، در مصیبت فراق او مویش سپید، کمرش خم و چشمانش نابینا شد؛ در حالی که فرزندش زنده بود. ولی من شهادت پدر، برادر و هفده تن از خاندانم را به چشم دیدم. چگونه حزن و اندوهم تمام شود و گریه ام کاهش یابد؟»
2. تبیین معارف دین با موعظه و نصیحت
امام سجاد علیه السلام در جامعه با «بحران مدنیّت» روبه رو بود و ضدارزش ها جای ارزش های دینی را گرفته بودند و از اسلام در جامعه اسلامی و حتی شهرهایی مانند مکه و مدینه تنها نامی باقی مانده بود.
از این رو، آن حضرت در تبلیغ پیامبر گونه خویش به فکر احیای احکام دین در جامعه بود، ولی خفقان شدید و قرار داشتن ایشان در زیر ذره بین حکومت، مانع از آن بود که امام علیه السلام به طور مستقیم تبلیغ کند. از این رو، بهترین روش برای سوق دادن مردم به سمت دین، روش نصیحت و موعظه و استفاده از بیانات اخلاقی بود. حضرت با این شیوه نه تنها اسلام را معرفی می کرد، بلکه گاهی نیز در قالب بیان مسائل اخلاقی و مواعظ خویش، به مسئله امامت و ولایت می پرداخت.
3. تبیین حقایق دین در قالب دعا
کارسازترین سلاحی که امام سجاد علیه السلام برای مبارزه با دستگاه ظلم و احیای فرهنگ دینی در دست گرفت، بیان معارف و حقایق دین در قالب دعا بود. در دعاهایی که از زبان امام سجاد علیه السلام می شنویم، دریایی از معارف ناب شیعی موج می زند و غواصان این دریای نورانی، هر یک به وُسع و توان خویش از این انوار الهی بهره مند می شوند. 
امام سجاد علیه السلام بسیاری از اهداف و مقاصد خویش را در قالب دعا و مناجات بیان می کردند. افزون بر اینها، پرورش روح حرّیت و آزادمنشی و مبارزه با ذلّت و خواری از مسائلی است که در دعاهای امام سجاد علیه السلام دیده می شود.
صحیفه سجادیّه، اُخت القرآن
صحیفه سجادیه کتابی مشتمل بر 54 دعا است که در موضوعات مختلف از امام سجاد علیه السلام نقل شده و فرزندان آن حضرت، یعنی امام باقر علیه السلام و زید آن را می نوشتند. پس از آن نیز، امام باقر،امام صادق علیهماالسلام ، زید و یحیی وظیفه خود دیدند آن را حفظ کنند تا به دست عمّال حکومت نیفتد. این کتاب که به «خواهر قرآن»، «زبور آل محمد صلی الله علیه و آله وسلم » و «انجیل اهل بیت علیهم السلام » معروف است از مهم ترین منابع گرانبهای معارف الهی است که تاکنون حدود هشتاد شرح بر آن نوشته شده است.
نکته ای مهم درباره صحیفه سجادیّه
صحیفه سجادیّه، تنها شامل راز و نیاز و مناجات با خداوند نیست، بلکه از قالب دعا برای بیان مسائل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و عقیدتی استفاده شده است. در بعضی از این دعاها، از نقش و موقعیّت ویژه رهبران الهی و اهل بیت علیهم السلام و ویژگی های آنان سخن به میان آمده است که به منزله مبارزه ای با حکومت اموی و به چالش کشیدن و نفی مشروعیت آن است.
به همین دلیل، فرزندان امام سجادعلیه السلام آن کتاب و دعاها را به عنوان ستون و زیربنای مبارزاتی ائمه علیهم السلام علیه خلفای ظلم، مخفی نگه می داشتند. اگر صحیفه سجادیّه تنها شامل دعا و مناجات بود، دلیلی برای مخفی نگه داشتن آن وجود نداشت. بنابراین، صحیفه افزون بر اینکه شامل دعا و مناجات است، شمشیری در برابر حکومت اموی به شمار می آید.
شخصیت علمی امام سجاد علیه السلام
تاریخ گواهی می دهد که دانشگاه امام باقر و امام صادق علیهماالسلام ، در نتیجه حرکت علمی امام سجاد علیه السلام به وجود آمده است و چه بسا ترتیب یافتگان مکتب پربار امام چهارم علیه السلام ، از اصحاب دین و دانش آن دو امام همام بوده اند. در شمار اصحاب و شاگردان امام سجاد علیه السلام با چهره هایی روبه رو می شویم که محققان و نویسندگان کتب رجال، از ایشان به عنوان «فقیه» یاد کرده اند؛ یعنی آنان در مسائل دین و احکام شریعت، صاحب نظر بوده اند.
نقش امام سجاد علیه السلام در حیات علمی
با نگاهی به زندگی اصحاب امام سجاد علیه السلام در می یابیم که آن حضرت در حیات علمی خویش، دو نقش اساسی را ایفا کرده اند:
نخست استمرار بخشیدن به حیات علمی نیروهایی که محضر پیامبر، امیرالمؤمنین، امام حسن و امام حسین علیهم السلام را درک کرده بودند، ولی برای تحکیم مبانی فکری، عقیدتی و عبادی خویش به مرجعی نیاز داشتند؛ شخصیت هایی مانند سُلیم بن قیس هلالی، ابوالاَسْوَد دُئِلی، حبیب بن ثابت، جابربن عبداللّه انصاری و بسیاری دیگر.
دوم تجدید بنای پایه های معرفت میان نسل هایی که در دوره استبداد امویان به محیط دینی و فرهنگی جامعه گام نهادند؛ جوانان و نوجوانانی که دین خویش را از عمّال خودفروخته و علمای درباری فرا گرفته بودند. امام سجاد علیه السلام می بایست این نیروها را به سوی دانش حقیقی و اسلام واقعی جذب می کرد و آنان را برای شرکت در کلاس های دانشگاه امام باقر و امام صادق علیهماالسلام آماده می ساخت؛ چهره هایی مانند اَبان بن تَغْلِب، اسماعیل بن عبدالرحمن، اَبان بن ابی عیّاش، ابوحمزه ثمالی و....
و امّا شهادت
بیشتر علما مانند کلینی رحمه الله ، سنّ امام سجاد علیه السلام را هنگام شهادت، پنجاه و هفت سال نوشته اند. از اخبار چنین برمی آید که ولید بن عبدالملک یا هشام بن عبدالملک آن حضرت را با زهر مسموم کرده، به شهادت رسانده است. آن شب امام سجاد علیه السلام وضو گرفتند، نماز خواندند و در پایان شب، شربت شهادت نوشیدند. شهر مدینه در عزای امام سجاد علیه السلام سیه پوش شد و از زمین و آسمان، آثار اندوه نمایان بود. پیکر شریف آن حضرت را در قبرستان بقیع، کنار قبر مطهر عمویش امام حسن علیه السلام به خاک سپردند.
نمونه ای از مکارم اخلاق امام سجاد علیه السلام
زمانی که تاریکی، خیمه سیاه خود را بر شهر مدینه می گسترانْد، و حاکمان و زراندوزان تا صبح به عیاشی و خوشگذرانی مشغول می شدند، صدای گام های مردی به گوش می رسد که کیسه غذایی بر دوش گرفته و به سمت خانه های فقرا پیش می رود و در حالی که صورت خود را پوشانیده است، غذاها را میان آنان تقسیم می کند. فقرا هر شب منتظر او هستند و با آمدنش به یکدیگر بشارت می دهند که صاحب اَنبان آمد.
پس از شهادت امام سجاد علیه السلام آشکار شد که صاحب اَنبان کسی جز زین العابدین و سیّدالساجدین علیه السلام نبوده است و صد خانواده از فقرا و بیچارگان مدینه به کمک آن حضرت روزگار خویش را سپری می کرد. پس از شهادت امام علیه السلام ، آثار کیسه ها بر دوش مبارک حضرت پیدا بود.
عبادت امام سجّاد علیه السلام
یکی از القاب امام چهارم علیه السلام ، زین العابدین یعنی زینت عبادت کنندگان است. آن حضرت عابدترین شخص روزگار خویش بود. زمانی که برای نماز وضو می گرفت، لرزه بر اندام شریفش می افتاد و رنگ چهره اش متغیّر می شد. چنان نماز می خواند که گویا نماز وداع می خواند و وقتی به سجده می رفت، سر برنمی داشت تا زمانی که عرق آن حضرت سرازیر می شد. در نماز به طور کلی از دنیا فارغ می شد و می فرمود: «مگر نمی دانید در پیشگاه چه خداوند عظیمی می ایستم و با چه کسی مناجات می کنم؟»
نمونه ای از اعجاز امام سجاد علیه السلام
روزی امام سجاد علیه السلام با عدّه ای از خاندان و یارانش به باغی رفتند. سفره ای گسترده شد و همه بر سر سفره حاضر شدند. در این هنگام، آهویی از سوی صحرا آمد و ناله کنان نزد امام علیه السلام رفت. اطرافیان شگفت زده پرسیدند: «یابن رسول اللّه ! آهو چه می گوید؟» حضرت فرمود: «او می گوید که سه روز است چیزی نخورده ام. دست به او نزنید تا بگویم با ما غذا بخورد». آنان پذیرفتند و حضرت آهو را صدا زد. آهو مشغول خوردن بود که یکی از یاران حضرت، بر پشت آهو دست مالید و سبب فرار آهو شد. امام فرمود: «مگر نگفتم به او دست نزنید؟» آن مرد سوگند خورد که نیّت بدی نداشته است. بدین ترتیب، آهو با دعوت امام علیه السلام بازگشت و وقتی سیر شد، صدایی کرد و رفت. از حضرت پرسیدند: «آهو چه گفت؟» فرمود: «برای شما دعا کرد».
نصیحت امام سجاد علیه السلام
امام در اندرزی به مردم فرمودند: «ای مردم! از خداوند بترسید و آگاه باشید که به سوی او باز می گردید و هر کس کردار نیک و بدش را در برابر خویش خواهد یافت؛ اگر چه دوست دارد بین او و کار ناپسندش فاصله زیادی باشد... به درستی که مرگ به سوی تو شتاب گرفته و تو را می جوید... بدان که اوّلین پرسش از تو درباره پروردگار توست که او را می پرستیدی، و از پیامبری که به سویت فرستاده شده بود، و دینی که بدان گرویده بودی، و کتابی که می خواندی و امامی که رهرو او بودی، و عمرت که در چه کار به پایان رسانیدی، و دارایی تو که از چه راهی به دست آوردی و در چه راهی خرج کردی...».
سه مصیبت
امام زین العابدین علیه السلام فرموده اند: «بیچاره فرزند آدم که در هر روزی به او سه مصیبت وارد می شود و از هیچ یک عبرت نمی گیرد که اگر عبرت بگیرد، امر دنیا بر او آسان می شود: مصیبت اوّل آنکه هر روز از عمر او یک روز کم می شود، ولی به اندازه از دست دادن دِرهمی ناراحت نمی شود. مصیبت دوّم آنکه هر روز به حساب خویش می افزاید که اگر از حلال باشد حساب دارد و اگر حرام باشد عقاب. مصیبت سوّم که از این دو بزرگ تر است آنکه هر روز یک منزل به آخرت نزدیک تر می شود، ولی نمی داند که وارد بهشت می شود یا به دوزخ می رود».
سلامی به ائمه بقیع علیهم السلام
سلام بر شما ای پیشوایان هدایت خلق! سلام بر شما ای اهل تقوای کامل! سلام بر شما ای حجت های خدا بر اهل دنیا! سلام بر شما ای قائمین به قسط! سلام بر شما ای اهل صفا و اخلاص! سلام بر شما ای خاندان پیامبر! سلام بر شما ای اهل مناجات و رازداران خداوند! شما تبلیغ دین و نصیحت خلق و صبر در راه خدا کردید و امّت، مقام و شأن شما را تکذیب کردند و به شما آزار رساندند. شما همه را بخشیدید و گواهی می دهم که شما امامان هادی و راهنمای خلق هستید و اطاعت شما واجب و سخن شما صدق و حقیقت است... من بنده ای گناهکار و خطاکارم که به گناهانم اعتراف می کنم و امیدم فقط شفاعت شماست، و خداوند به واسطه شما مرا از سقوط در مهلکه ها نجات دهد...

منبع: گلبرگ - بهمن 1384، شماره 71 - کربلا در بقیع (شهادت امام سجاد علیه السلام)