فرهنگ استفاده از رسانه‌ ها

مقدمه
عصر حاضر، عصر القای اندیشه از راه دور و رسانه‏ های جمعی[1] است. رسانه‌ ها که وسیله انتقال فرهنگ، با کاربردی دو جانبه هستند، عرصه زندگی فردی و اجتماعی را دگرگون کرده‏ اند؛ طوری که هم جریان زندگی را آسان کرده و سبب رفاه آدمی شده و هم با دسترسی گسترده و استفاده بیش از حد از آن، افراد را به‌ شدت به خود وابسته ساخته و نوع جدیدی از اعتیاد را به نام «اعتیاد رسانه‌ ای» یا «اعتیاد مدرن» پدید آورده‏ اند. در این رابطه، می‌ توان گفت رسانه‌ ها ‌به‌ راحتی، مخاطب را هدف قرار داده، افکار و عقاید او را به سبکی که خود می‌خواهند، هدایت می‌ کنند. در واقع، رسانه ‎ها بر شیوه‌ های زندگی و سلیقه‌ های عمومی در جامعه اثر گذاشته و مخاطبان خود را به‌ راحتی تحت سیطره خود قرار می‏ دهند؛ از این رو، آموزش و شناخت استفاده درست از رسانه‌ ها، بسیار حائز اهمیت است.

بایستگی شناخت رسانه‎ ها
با گسترش ارتباطات و وسایل ارتباطی، هر روز بیش از پیش به اهمیت استفاده از آن‌ ها در زندگی انسان‌ ها افزوده می‌ شود. «تا سه دهه قبل، استفاده از وسایلی چون تلفن همراه و رایانه مطرح نبود و ضرورتی برای آداب استفاده از این وسایل نیز وجود نداشت؛ ولی با نگاهی به آمار نفوذ تلفن همراه و کاربران رایانه و توجه به نقش ارتباطی که این وسایل در جامعه دارند، آموزش آداب استفاده از رسانه ‎های جمعی ضرورت می‏ یابد و به اندازه فراگیری خواندن، نوشتن و... مهم است».[2] اطلاعات بیشتر، یعنی قدرت بیشتر![3] از این رو، برای شناخت بهتر رسانه‏ های امروزی، سواد رسانه‌ ای نقش مهمی دارد. «سواد رسانه‌ ای، قدرت درک نحوه كار رسانه‌ ها و معنی‌ سازی در آن‌ هاست؛ اين كه چگونه سازماندهی می‌ شوند و چگونه از آن‌ ها استفاده می ‎‌شود.[4]
«به عبارت ديگر در عصر جديد و با ويژگی ظهور وسايل ارتباط نوين، به مراتب بيش از گذشته، ما و به‌ ويژه فرزندانمان تحت بمباران رسانه‌ ای هستيم. به نظر می‌ رسد بهترين راه ممكن برای بقا در اين شبكه اطلاعاتی، حفظ استقلال، اجتناب از انفعال، بهره‌ مندی از تفكری منتقدانه و افزايش مهارت‌ ها و توانايی‌ ها در برخورد با اين امواج فراگير است. اين امر، تنها از طريق تكامل سواد رسانه‌ ای ميسر است. سواد رسانه‌ ای، نه تنها به بزرگسالان، بلكه به كودكان هم مهارت‌ های لازم برای برقراری ارتباطی آگاهانه و متفكرانه با رسانه را می‌ آموزد.»[5] از این رو، ‏باید با شناخت درست از رسانه، بتوانیم از ورود اطلاعات و فرهنگ ناصحیح جلوگیری کرده و خود و خانواده خود را از تهاجم فرهنگی، حفظ کنیم؛ «طوری كه امروزه در كشورهايی مثل كانادا و ژاپن كه سردمدار سواد رسانه‌ ای هستند، این موضوع را جزء عناوين درسی مدارس خود قرار داده‌ اند؛ در حالی كه در ايران، حتی بیشتر دانشجويان رشته‏ ی ارتباطات، با اين مقوله آشنايی چندانی ندارند.»[6] بنابراين، با توجه به اهميت روز افزون سواد رسانه‌ ای، ضرورت بحث‌ های ارتباطی بيشتر احساس می‌ شود.[7] در اینجا شناخت برخی رسانه ‎‏ها، مضرات، آسیب‌ ها و راه‌ کارهای مقابله‌ با آن‌ ها مطرح خواهد شد.

اعتیاد اینترنتی
مفهوم اعتیاد اینترنتی،[8] نوع جدیدی از اعتیاد است که ارمغان ناخواسته عصر تکنولوژی و ارتباطات است. گسترش رایانه ‎های شخصی و افزایش اتصال به اینترنت از خانه و محل کار، به ظهور این نوع اعتیاد منجر شده است. اختلال اعتیاد اینترنتی، نوعی اختلال روان‌ شناختی ـ اجتماعی است که نشانه‌ هایی همچون: کناره‌ گیری، اختلالات عاطفی و از هم‌ گسیختگی روابط اجتماعی دارد.»[9]
نخستین‌ بار «ایوان گلدبرگ»[10] در سال 1995، این اعتیاد را یک اختلال جداگانه مطرح کرد و در سال 1996 «یانگ» مباحث آن را توسعه داد. از آن پس، مراکز درمانی در سراسر آمریکا و حتی دادگاه و سیستم قانونی این کشور، وابستگی به اینترنت را «اعتیاد مدرن» نامیدند.[11]
ایرانیان، بخش وسیعی از فضای مجازی اینترنت را شکل دادند و حجم وسیعی از وب‌ سایت‌ ها و شبکه‌ های اینترنتی به ایران، ایرانیان و مسائل مرتبط با جامعه و فرهنگ ایرانی اختصاص یافت. در حال حاضر، اجتماعات مجازی ایرانیِ گسترده ‎ای در زمینه‌ های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی شکل گرفته است و بسیاری از اجتماعات واقعی نیز از طریق اینترنت، ارتباطات خود را سامان می‏ دهند. بیشتر استفاده‌ کنندگان از فضای چت نیز، ایرانی هستند.»[12] «تحقیقات دلالت دارد که 149 میلیون نفر در سراسر دنیا با شبکه اینترنت مرتبط هستند که حدود دوازده درصد در هر ماه، افزایش پیدا می‌ کنند.»[13] از این رو فرهنگ رسانه ‎ای با برتری، فراگیرترین و مسلط‌ ترین فرهنگ اثرگذار در جامعه است.[14]

علائم اعتیاد اینترنتی
به اعتقاد کارشناسان، چنانچه فردی دو تا سه ساعت در هفته از اینترنت استفاده کند، یک کاربر معمولی و چنانچه میزان استفاده از اینترنت، روزانه به یک تا سه ساعت برسد، کاربری است که باید مورد بررسی‌ های آسیب‌ شناختی قرار گیرد.[15] علائم اختلال اعتیاد اینترنتی، عبارت‌ اند از: مشکلات هنگام کار یا مطالعه، نادیده گرفتن مسئولیت‌ های مربوط به دوستان، خانواده، کار یا مسئولیت‌ های فردی، آنلاین ماندن بیش از زمان برنامه‌ ریزی شده، دروغ گفتن یا مخفی نگه‌ داشتن زمان واقعی کار با اینترنت، کاهش فعالیت فیزیکی و...[16]
وابستگی به اینترنت، یک وابستگی واقعی همانند اعتیاد به مواد مخدر و وابستگی‌ های دیگر است. این نوع وابستگی مشکلات جسمیِ اعتیادهای شیمیایی را ندارد؛ اما مشکلات اجتماعی ناشی از آن، همانند اعتیادهای دیگر است. از دست‌ دادن کنترل رفتار، علائم ناخوش‌ آیند ناشی از ترک اینترنت، عطش ولع زیاد برای کار با آن، گوشه‌ گیری اجتماعی و افت تحصیلی و شغلی، برخی از پیامد های وابستگی به اینترنت هستند. خصوصیات دیگری نیز برای افراد وابسته به اینترنت ذکر شده است؛ مانند استفاده از اینترنت برای فرار از مشکلات یا احساس درماندگی، گناه، اضطراب و افسردگی، دروغ گفتن مکرر به اعضای خانواده و دوستان برای پنهان‌ کردن میزان درگیری با اینترنت.

آسیب ‎های جسمی و روانی اعتیاد اینترنتی
«با ورود اینترنت و رایانه به درون خانواده ‎ها، بین والدین و فرزندان جدایی فکری، عاطفی و فیزیکی رخ‌ می‏ دهد. نتیجه تحقیقات نشان می‏ دهد که درصد بالایی از نوجوانان و جوانان، از اینترنت برای فعالیت ‎های بیهوده‌ ای نظیر دوست‏ یابی، بازی و صحبت با یکدیگر استفاده می ‎کنند. محیط جذاب و به‌ ظاهر صمیمانه سایت ‎های اینترنتی، سبب می‏ شود که کاربر بی‌ آنکه گذر زمان را حس کند، در آن‌ ها فعالیت داشته باشد. از طرفی، نوجوانی که پشت میز رایانه و اینترنت نشسته است، برنامه‌ های سایت را لذت‌ بخش‌ تر از سخنان پدر و مادر دانسته و از برقراری ارتباطات عاطفی با اعضای خانواده باز می‏ ماند؛ در نتیجه در ارتباطات، رفتار و زندگی اجتماعی او اختلال ایجاد می‏ شود.»[17]
نتایج برخی از پژوهش‌ ها، حاکی از آن است که در استفاده افراطی از اینترنت، تماس اجتماعی آفلاین افراد، کاهش و افسردگی و انزوا افزایش یافته است. اینترنت، روابط ضعیف آنلاین را افزایش داده؛ اما تعاملات قوی‌ تر آفلاین را کاهش داده است. بیشتر دارندگان اینترنت خانگی، فشارهای استرس و فشارهای زمان را پس از استفاده از کامپیوتر تجربه می‎ کنند؛ از این رو اینترنت، باعث دسترسی بیشتر افراد به یکدیگر می ‎شود، خواه این‌ که دریافت‌ کننده، این را بخواهد یا نخواهد. از طرفی تماس با افراد منزوی و افسرده، ممکن است اطلاعات ناخواسته‌ ای همراه داشته باشد که به افسردگی و انزوای دریافت‌کننده منجر شود.[18] هم‌ چنین اعتیاد به اینترنت، زندگی زناشویی را نیز تحت تأثیر قرار داده، اعتیاد به فعالیت‎ هایی چون: روابط نامشروع تلفنی با فرد ملاقات‌ شد‎ه ‎ی آنلاین و روابط جنسی آنلاین، به کار های غیر قانونی چون: دیگر آزاری، خود آزاری، جماع با حیوانات، هرزه‌ بینی کودکان و نوجوانان، ارتباط نامشروع با افراد کم‌ سن و سال نیز منجر می‏ شود. این پدیده به سرعت واقع می‌ شود؛ زیرا سرعت اعتیاد در اینترنت بسیار بالاست و جستجوی متوالی تصاویر به گفتگوی متوالی افراد بدل‌ می‌ گردد که پیامدهای این امر، علاوه بر تأثیر بر کاربر، بر خانواده وی نیز مؤثر می‌ افتد و موجب بی‌ اعتمادی، ترس و عدم صمیمیت، حس بی‌ کفایتی، افسردگی و حتی خودکشی یا ضرب و جرح شریک جنسی واقعی کاربر معتاد می‌ گردد.
علاوه بر آن، روابط نامشروع اینترنتی، می‌ تواند تأثیر منفی زیادی بر دوام زناشویی داشته باشد؛ زیرا اعتیاد جنسی، ممکن است باعث افزایش ساعات درگیری فرد با اینترنت، افزایش تعدد شرکای جنسی معتاد و همچنین مشکلات خانوادگی و ارتباطی فرد گردد. انزوای فرد معتاد، ضعف عملکرد او، از دست دادن شغل و پایگاه اجتماعی و مشکلات مالی از نتایج بعدی اعتیاد جنسی اینترنت هستند؛[19] از این روست که متخصصان پیامد بسیار آسیب زای اعتیاد اینترنتی را، مشکلات خانوادگی و تأثیر آن بر روابط زناشویی و والدین و فرزندان می‌ دانند. آمارها نشان می‌ دهد که اعتیاد به اینترنت، ممکن است به طلاق عاطفی یا طلاق پنهان منجر شود و سرانجام به فروپاشی خانواده و طلاق رسمی بیانجامد.
«امروز رسانه‌ های اجتماعی عامل اصلی اختلاف میان زوج‌ ها هستند. در یک نظرسنجی که به‌ تازگی از سوی اتحادیه وکلای آمریکا انجام گرفته، مشخص شده است که عامل اصلی یک‌ پنجم طلاق‌ ها در آمریکا، فیس‌ بوک است. علاوه بر این، هشتاد درصد طلاق‌ ها نیز به دلیل استفاده افراد از رسانه‌ های اجتماعی برای برقراری ارتباط صورت می‌ گیرد و این میزان، همواره در حال افزایش است.»[20] در ضمن اینترنت یک شمشیر دو لبه است؛ یعنی هم فرصت‎ های رشد و توسعه می‏ دهد و هم می‏ تواند آسیب ‎زا باشد.

تلفن همراه
رسانه‏ های ارتباط جمعی، به دلیل نقش واسطه‌ ای آن‎ ها در انتقال و تبادل پیام و تولید و انتشار نمادها برای ایجاد دگرگونی فرهنگی، از اهمیت ویژه‏ ای برخور دارند. «بین رسانه ‎‌ها، تلفن همراه یکی از پدیده ‎های نو ظهور عصر الکترونیک است که در چند دهه اخیر به‌ عنوان یک وسیله ارتباط جمعی، جایگاه ویژه‏ ای میان مردم، به‌ ویژه جوانان پیدا کرده است.»[21] فناوری اطلاعاتی و ارتباطی تلفن همراه به‌ طور خاص، از زمان رشد سريع اش (اواخر دهه 1990)، در زندگی فردی و اجتماعی بشر، با قابلیت ‎های فراوانی چون: فیلم ‎برداری، عکاسی، بلوتوث، اتصال به اینترنت، پیام چند رسانه‌ ای، موقعیت‌ یاب و چندین قابلیت دیگر، جایگاه ویژه ‎ای نزد کودکان و نوجوانان یافته و فناوری جوانان شده است؛ اما مانند دیگر فناوری ‎ها، معایب و محاسنی دارد که والدین باید از آن ‎ها آگاهی یابند تا از بروز مشکلات، جلوگیری کنند.[22]

آسیب‎ های جسمی و روانی تلفن همراه
پژوهشگران در بررسی آسیب‌ های احتمالی تلفن همراه، در درجه اول اهمیت، متوجه ابعاد ملموس زیستی و جسمانی آن شدند و در درجه بعدی، به تبعات روانی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و عقیدتی‌ اش توجه نشان دادند. «کاربرانی که در طول روز برای ساعات طولانی از تلفن‏ های همراه استفاده می‏ کنند و وقت خود را به صحبت‌ کردن یا ارسال پیام‌ کوتاه صرف می‏ کنند، احتمالاً با اختلالات روانی مواجه خواهند شد.[23] شواهد همچنين نشان می‌ دهد كه استفاده مفرط از تلفن همراه، با الگو های رفتاری خاص مانند شب بيداری، اشتغال به تبادل پيام‌ كوتاه و همچنين وابستگی عاطفی ارتباط دارد؛ طوری كه اين افراد معتقدند بدون استفاده از تلفن همراه، قادر به زندگی نيستند. يافته‌ ها، نشان می‌ دهند كه استفاده ‎ی مداوم از تلفن همراه تأثيرات منفی زيادی بر سلامت جسمانی و روان‌ شناختی كاربران دارد.»[24] «صحبت با تلفن همراه در مكان عمومى، حاوى تضادى در فضاى اجتماعى است كه فرض مى‌ شود، مردم در آن چهره‏ ای متفاوت دارند.»[25] چت‌ کردن، استفاده از سایت‎ های نامناسب، تصاویر برهنه و مستهجن، تهیه‏ و ارسال ویروس‎ های رایانه ‎ای برای دیگران و ارسال پیام‌های کوتاه‏ طنز آمیز، سیاسی و خلاف عرف، در صدر استفاده‏ ی جوانان از امکانات پیشرفته ارتباطی قرار دارند.[26] «بررسی ‎های نظری و تجربی حکایت از آن دارند که یکی از تبعات روان ‎‏شناختی تلفن همراه، کاهش تدریجی شرم و حیا، در کاربران است. در این زمینه، «جوینسون»، درباره استفاده ‎ی هرزه‏ نگاران از فناوری‎ های ارتباطی برای اهداف و مقاصد خودشان، خاطرنشان می‏ سازد: «اصولاً هرزه‌ نگاران، در استفاده از فناوری‎ های جدید، همواره به‏ سرعت عمل کرده‏ اند؛ به این معنا که دیر زمانی از اختراع عکاسی، تلفن، سینما، فیلم‏ های هشت‌ میلی‌ متری و وی،اچ،اس[27] نگذشته بود که این فن‏اوری ‎ها، برای تولید و مصرف فرآورده‏ های هرزه‏ نگارانه، استفاده شدند. علاوه بر این، با ظهور فناوری‎ های جدیدتر، مصرف هرزه ‎نگاری به‌ طور فزاینده‏ ای به یک رفتار خصوصی بدل شده است؛ به این معنا که هزینه ‎ی تولید و توزیع فیلم‏ های سینمایی سبب شده بود تا قبل از ظهور ویدئو، مردم بیش‌ تر به‎ صورت دسته‏ جمعی به تماشای هرزه‏ نگاری بپردازند.[28] بنابراین می‌ توان با رعایت نکات زیر، ضررهای آن را به حداقل رساند.

راهکارهای نحوه استفاده از تلفن همراه
ـ زمان تماس و مکالمه با تلفن همراه را کاهش دهید. مطالعات نشان می‌ دهد که اگر بیش از دو دقیقه با تلفن همراه صحبت شود، امواج مغزی کاربران تحت تأثیر امواج تلفن همراه قرار می‌ گیرد.
ـ والدین حتی‌ المقدور سعی کنند تا هجده‌ سالگی برای فرزندشان گوشی تهیه نکنند. اگر هم تهیه کردند، باید مقرراتی برای استفاده از آن وضع کنند. بهتر است والدین گوشی‌ هایی خریداری کنند که دارای قابلیت نظارت و کنترل باشد، تا فرزندان نتوانند به هر چیزی که خواستند دست یابند و با هر کس تماس برقرار کنند. همچنین باید سعی شود، زمان مکالمه آن‎ ها محدودتر شود.[29]
ـ این به هیچ‌ وجه درست نیست که کودکان یک تلفن همراه مخصوص خودشان داشته باشند؛ چون مغز آنان در حال رشد بوده و اثر امواج تلفن همراه تأثیر فراوانی بر آن خواهد گذاشت. بهتر است کودکان جز در موارد ضروری، با تلفن همراه خود صحبت نکنند.
ـ باید شرایط لازم برای توسعه مهارت ‎ها و تخصص ‎ها بین جوانان و رشد خودباوری در آنان ایجاد شود.
ـ برای پیشگیری از یأس جوانان در تشکیل خانواده و گرایش آنان به دوست‎ یابی و تماشای صحنه‌ های مستهجن در فضاهای مجازی، زمینه ارضای صحیح غرایز را فراهم آورید و فرهنگ ازدواج را گسترش دهید.
ـ والدین باید برای اشتغال و جلوگیری از معضل بیکاری فرزندان وارد عمل شوند؛ چون فرد بیکار، بهترین طعمه برای اعتیاد به فضاهای مجازی است.
ـ ارزش ‎های اخلاقی را به شیوه‏ های مطلوب گسترش دهید.
ـ باورهای دینی را تعمیق و درونی نمایید.

ماهواره
«بعضی صاحب نظران رسانه، همچون «ملودی»،[30] دوره جديدی را در موقعيت رسانه‌ ها تحت عنوان «عصر ماهواره» مطرح کرده‌ اند. اين عده معتقدند، جامعه جديدی در حال شکل‌ گيری است که خصوصيت عمده آن حاکميت تکنولوژی ماهواره‌ ای است. آن‌ ها بر این باورند که تکنولوژی ماهواره‌ ای، با سه ويژگی فراگيری، جالب و جذاب‌ بودن و دعوت به يکسانی فرهنگی و رفتاری، تأثير فراوانی در زندگی بشر برجای خواهد گذاشت.»[31] امروزه ماهواره‌ های متعددی در سراسر جهان در حال فعاليت‌ اند كه هزاران شبکه تلويزيونی را می‌ توان از این طریق مشاهده کرد. در ایران نیز استفاده از ماهواره، شیوع فراوانی یافته و هر روز به تعداد آن افزوده می‏ شود. در واقع اگر بر بام‌ های شهر تهران نگاهی بیافکنیم، می‌ بینیم با شهری که در آن استفاده از گیرنده‌ های ماهواره‌ ای آزاد است، تفاوتی چندانی ندارد.

آسیب ‎های ماهواره
برنامه‌ های ماهواره‌ ای، زمینه‌ ساز مفاسد اخلاقی و اجتماعی است و بیشتر از آن‌ که برای نسل امروز مفید باشد، خطرناک و مضر است؛ چرا که جنبه ‎های منفی آن بسیار بیشتر از جنبه ‎های مثبتش است. می‏ توان جنبه ‎های منفی آن را بحران‌ سازی، تصویرسازی، سازش، تشویش افکار عمومی، گسترش فرهنگ غیر استدلالی، قبض و تهییج مستمر افکار عمومی، بهره ‎برداری حزبی از ارزش‌ های ملی و تحریف هنجارها و ارزش‎ ها را نام برد.[32] تفاوت آنچه از طریق رسانه ‎ها دریافت می‏ شود و آنچه در زندگی واقعی وجود دارد، خانواده را دچار تضاد می‏ کند. در واقع، با تماشای برنامه‏ های ماهواره، ارزش‎‏ های خانواده، مخدوش می‎ شود و در نتیجه، شخصیت‎ های دوگانه شکل می ‎گیرد. مهم‌ تر از همه، جایگاه زنان که ارکان اصلی خانواده هستند، متزلزل می‌ شود. در برنامه‌ های ماهواره‌ ای، عمدتاً زنان بدون در نظر گرفتن مقام و جایگاه واقعی، یا توانایی‎ های ذهنی و فکری ‎شان نشان داده می‏ شوند و صرفاً از آنان و زیبایی‎ های ظاهرشان، در اموری همچون: رقص و دیگر برنامه‏ هایی که برای جلب مخاطب تهیه می‏ شود، استفاده می‏ گردد که این خود صدمات جبران ‎‏ناپذیری بر این قشر وارد می‏ آورد.[33] «به این ترتیب، فرد در برابر خود با تنوعی از پیام‎ ها رو به ‎رو می‏ شود که عمده آن‎ ها با آنچه تاکنون به او منتقل شده، در تضاد قرار دارد و به‌ دلیل جذابیت نهفته در آن پیام‌ ها، تمایل به کسب شان نیز بین جوانان بیشتر است؛ چرا که ارزش‌ ها و هنجارهای قبلی در نهاد خانواده و آموزش، غالباً بر پایه اجبار و گاه خشونت به آن‌ ها منتقل شده است؛ ولی در این شبکه ‎ها، پیام به شکل غیر مستقیم، نا آگاهانه و در پوشش‌ های جذاب ارائه می ‎شود؛ از این روست که با ورود شبکه‌ های ماهواره ‎ای، شاهد ناهماهنگی و اخلال بین نهاد های جامعه ‎پذیر هستیم.»[34]
در واقع، تصاویر مستهجنی که از ماهواره پخش می‌ شود، ذهن مخاطبان را دچار اختلال کرده و بر اعمال آنان بدون اینکه خود بخواهند، تأثیر می‌ گذارند. نتایج تحقیقات نشان داده، این تصاویر مستهجن، آثار منفی هرزه‌ گرایانه‌ ای بر مخاطبان به‌ جای می‌ گذارد و قدرت اندیشه را از آنان گرفته، احساسات و هیجانات کاذبی را جانشین می‌ سازد.[35]
برنامه‌ های شبکه‌ های ماهواره‌ ای، به‌ گونه‌ ای است که معمولاً باعث افزایش احساس محرومیت در بینندگان، به‌ ویژه در کشورهای در حال‌ توسعه می‌ شود. برنامه‌ های مختلفی به طراحی و تزئین دکوراسیون داخلی منزل، روش‌ های تزئین و آرایش باغ منزل، تبلیغ انواع لباس‌ های شرکت‌ های معتبر دنیا، خدمات گردشگری و انعکاس زیبایی‌ های کشورها برای جذب توریست، آموزش موسیقی و تبلیغ اتومبیل ‎های جدید اختصاص دارند که در نوع خود، ظاهراً جذاب‏ اند؛ اما این‌ ها مواردی است که به‌ طور مستقیم می ‎تواند زمینه کاهش رضایت از زندگی را در بینندگان فراهم آورد.[36] از طرفی ماهواره، سعی در تضعیف اعتقادات افراد نیز داشته، در فیلم‏ ها و برنامه ‎های مختلف شبکه‎ های ماهواره ‎ای، شاهد نوشیدن مشروبات الکلی، رقص‎ های مختلف، آواز بانوان، شنای مختلط و روبوسی زن و مرد در روابط اجتماعی هستیم که امری تقریباً عادی تلقی می‏ شود و بخشی از آداب و رسوم حاکم بر آن جوامع معرفی می‌ گردد.[37]

راهکار هایی برای کاهش استفاده از ماهواره
ـ آموزش همسرداری و تربیت کودک در اسلام، با استفاده از متخصصان مجرب در برنامه‌ های سیما در ساعات پر مخاطب و ساخت سریال ‎هایی با همین مضمون به لحاظ کاهش اختلافات در خانواد‌ها و برخورداری کودکان از تربیت اولیه صحیح و بی‌ ثمر کردن تبلیغات فمینیستی در کشور و کاهش مرد سالاری در خانواده ‌‎ها.
ـ برای توليد سریال‌ های قوی، متناسب با باورهای ملی ـ مذهبی تلاش شود؛ از این رو بهتر است كه رسانه ملی، رویكرد های خويش را از پخش فيلم‌ های وارداتي، گفتگو و مسابقات سرگرم‌ كننده و پخش مفرط پيام‌ های تجاري، به توليد و تهيه فيلم‎ های مناسب، به‌ ویژه سریال‌ های پر بار تغيير دهد.
ـ برقراری رابطه عاطفی مناسب اعضای خانواده با یکدیگر، تقویت نگرش معنوی درون خود و هماهنگ‌ سازی گفتار و رفتار، می‌ تواند در دست‌ یابی فرزندان به سلامت رفتار و سعادت آنان اثرگذار باشد و مانع از گرایش فرزندان به ماهواره و شبکه‌ های مبتذل گردد.
ـ مفهوم آزادی، باید از نظر اسلام و دانشمندان و محققان داخلی و جامعه ‎شناسان کشور، در برنامه‏ های سیما تبیین و معنای واقعی آن، در سریال‌ ها و برنامه ‎های مختلف انعکاس داده شود. تفاوت ماهوی فرهنگ اسلامی و غربی نیز، باید به طرق مختلف در کشور بیان گردد.
ـ باید به خانواده‌ ها درباره خطرهایی که برنامه ‎های مبتذل ماهواره در انحراف اخلاقی و فکری فرزندان دارند، هشدار داد و آنان را با این مسائل آشنا کرد؛ مانند ساختن برنامه‌ هایی در قالب فیلم و سریال و پخش مصاحبه در محیط خانواده ‎های متزلزل که بیانگر الگو پذیری آنان از ماهواره باشد.
ـ در راستای افزايش اعتبار منابع رسانه‌ ای باید کوشید. به این صورت که امروزه با انبوه رسانه‌ ها و فعال‌ بودن مخاطبان، اگر رسانه‌ ای اعتبار خود را از دست بدهد، ديگر امكان بازيابی اعتبار از دست‌ رفته و جذب مجدد مخاطبان رویگردان و گريزان، بسيار دشوار خواهد بود؛ از اين رو ضروری است رسانه ملی دنبال حفظ و افزايش حداكثری اعتبار خود باشد.

پی نوشت ها:
----------------------------------------------------------------------------
[1].Mass  media.
[2]. علیرضا مصباحی‏ فر، آداب استفاده از تلفن همراه و رایانه، ص 7 ـ 8.
[3]. ناهید خوشنویس، سواد رسانه‌ ای؛ ساز و کار مقاومت در برابر تهاجم رسانه‌ ها، ص 13.
[4]. صالحی اميری و رجبی «پژوهش‌ نامه سواد رسانه‌ ای ـ مقاله‌ ها و خطابه ‎‌ها»، ص 19.
[5]. فرهنگی، نصیری «ارتباطات اجتماعی سالم با رسانه‌ ها از طريق سواد رسانه ‎‌ای»، ص 92.
[6]. صالحی اميری و رجبی، «پژوهش‌ نامه سواد رسانه‌ ای ـ مقاله‌ ها و خطابه ‎‌ها»، ص 30 - 29.
[7]. فرهنگی، نصیری، پیشین، ص 102.
[8]. Internet Addiction.
[9]. محمدی‌ سیف و دیگران، «آسیب‌ های اعتیاد به اینترنت در خانواده و انواع آن»، فصلنامه تخصصی رسانه و خانواده، شماره دهم و یازدهم، ص 56.
[10]. ظهور این «اعتیاد» اولین‌ بار از سوی «ایوان گلدبرگ (Ivan Goldberg)» و سپس از سوی «یانگ (Young)» به‌ طور جدی پیگیری شد. از آن پس مراکز درمانی در سراسر آمریکا به‌ وجود آمد و حتی در دادگاه و سیستم قانونی این کشور وابستگی به اینترنت در جایگاه یک «اختلال روانیِ» واقعی پذیرفته شد. پرسش‌ نامه افسردگی گلدبرگ(GDS) که معادل انگلیسی آن «oldberg’sdepressionscale» است، نیز از سوی دکتر ایوان گلدبرگ تهیه شد که دارای هجده ماده است. هر چه نمره فرد در آن زیاد باشد، نشانگر افسردگی بیشتر اوست.
[11]. محمدی‌ سیف و دیگران، همان، ص56.
[12].نیازی و کارکنان نصرآبادی، جامعه و اینترنت، ص 13.
[13]. سجادیان و نادی، «ارتباط بین افسردگی و انزوای اجتماعی کاربران اینترنت نوجوان و جوان با مدت زمان روزانه معمول کاربری اینترنت شهر اصفهان»، ص 33.
[14]. علوی و جنتی‌ فرد، اعتیاد به اینترنت، تعاریف، ابعاد، معیارهای تشخیصی و پیامد های منفی ناشی از آن، ص 4.
[15]. معیدفر و دیگران، «اعتیاد اینترنتی علل و پیامدهای آن»، سال 16، شماره 3، ص 25.
[16]. همان.
[17]. موسایی‌ فرد، فلاح، امنیت اینترنتی برای دانش ‎‌آموزان، ص 74.
[18]. نیازی و کارکنان نصرآبادی، جامعه و اینترنت، ص 102 و 103.
[19]. کوپر، اینترنت و کمین اخلاقی، نیمه پنهان قدرت، ص 53 – 50.
[20]. جعفری و دیگران، خانواده و آسیب رسانه‌ ای: رایانه و اینترنت، ص 151.
[21]. سبحانی‌ نژاد و دیگران، «چالش‌ ها و کارکردهای فرهنگی و اجتماعی تلفن همراه و راهکارهای اصلاح آن»، ص 18.
[22]. علیرضا مصباحی‌ فر، آداب استفاده از تلفن همراه و رایانه، ص 51.
[23]. سبحانی‌ نژاد و دیگران، همان، ص 23.
[24]. عطادخت و دیگران، «استفاده آسيب‌ زا و نوع كاربری تلفن همراه در دانش‌ آموزان دبيرستانی و رابطه آن با عملكرد تحصيلی و انگيزش پيشرفت»، ص 124.
[25]. پالنت و ديگران، 2001.
[26]. منطقی، تلفن همراه؛ راهنمای والدین در استفاده فرزندان از فناوری‏ های ارتباطی جدید، ص 92.
[27]. VHS .
[28]. منطقی، تلفن همراه؛ راهنمای والدین در استفاده فرزندان از فناوری‏ های ارتباطی جدید، ص 150.
[29]. علیرضا مصباحی ‎‏فر، آداب استفاده از تلفن همراه و رایانه، ص 54.
[30]. Melody: 1995.
[31]. به نقل از شهاب، «گونه‌ شناسی شبکه‌ های ماهواره‌ ای فارسی‌ زبان»، ص10.
[32]. اسماعیل بیابانگرد، فرزند من و رسانه، ص 115.
[33]. اکبری و اکبری، آسیب‌ شناسی اجتماعی، ص 164.
[34]. بیابانگرد، فرزند من و رسانه، ص123- 124.
[35]. اکبری و اکبری، آسیب‌ شناسی اجتماعی، ص166.
[36]. اسماعیل بیابانگرد، فرزند من و رسانه، ص 117.
[37]. اسماعیل بیابانگرد، فرزند من و رسانه، ص 121.