امام باقر بنیان‌گذار نهضت علمی و پایه‌گذار اجتهاد

حجت الاسلام و المسلمین علی اکبر مؤمنی رئیس گروه تأمین منابع دفتر تبلیغات اسلامی در گفتگو با خبرنگار بلاغ به تشریح شرایط عصر امام باقر(ع) پرداخت و سیره آن حضرت با توجه به اقتضائات خاص آن دوران تبیین کرد. مشروح این گفتگو در ادامه قرار می گیرد.
حجت الاسلام مؤمنی ضمن اشاره به شرایط خاص عصر امام باقر(ع) گفت: در دوره امامت امام باقر(ع) شرایط خاصی حاکم است. مثلاً فتوحات اسلام و مسلمانان باعث شد که سرزمین­های متعددی از ممالک غیراسلامی تصرف شود و بسیاری از فرهنگ‌های غیر اسلامی وارد اسلام شود. در نتیجه ما در این زمان با فرهنگ­های وارداتی مواجه می‌شویم که این فرهنگ­های وارداتی خودش می‌تواند آسیب‌هایی داشته باشد. علاوه بر آن از صدر اسلام نقل حدیث پیامبر(ص) ممنوع بوده و سنت نبوی مهجور مانده است ولی در زمان امامت امام باقر(ع) این ممنوعیت به نوعی برداشته می‌شود و از این جهت هم امام در نقل احادیث پیامبر اکرم خیلی کوشش فراوانی داشتند.
رئیس گروه تامین منابع دفتر تبلیغات، پدیدار شدن جریان ها انحرافی را یکی دیگر از شرایط عصر امام باقر(ع) برشمرد و اظهار داشت:‌ ضمن اینکه نابسامانی در فضای سیاسی حاکم بر جامعه بوده است از نظر دینی و مذهبی هم سلسله‌ای از انحرافات در جامعه بوجود آمد که با پدید آمدن و توسعه پیدا کردن مذاهبی مثل مرجئه، جبریه، قدریه، غلات و یکسری بدعت‌ها در آن دوران بوجود آمد. بنابراین امام باقر(ع) مواجه شدند با یکسری مشکلات از این قبیل.
وی ضمن بیان برخی اقدامات امام باقر(ع) گفت: اول اینکه امام نهضت علمی راه اندازی کردند و یک دانشگاه بزرگی را بنیان‌گذاری نمودند و با برقراری حوزه درس تلاش کردند که مبانی اسلامی، معارف و اصول ثابت اسلام را با استفاده از رهنمودهای قرآن و پیامبر(ص) به مردم معرفی کنند. پرورش نخبگان و فرهیختگان کار بسیار مهمی بود که در مکتب امام باقر(ع) صورت گرفت که بعدها همین افراد با رهبری امام صادق(ع) این نهضت را ادامه می‌دهند تا جایی که افراد حاضر در درس امام صادق(ع) به ۴۰۰۰ نفر می‌رسد. لذا بنیان‌گذاری نهضت دینی در زمان امام باقر(ع) بوده و در زمان امام صادق(ع) هم ادامه پیدا کرد.
حجت الاسلام مؤمنی احیای احادیث نبوی و پایه ریزی اجتهاد را از دیگر اقدامات دیگر امام باقر(ع) ذکر کرد و ادامه داد: تا زمان امامت امام باقر(ع) نقل احادیث نبوی ممنوع بوده و سنت پیامبر اسلام مهجور بود در زمان آن حضرت مانع برطرف می­شود و امام در بازگو کردن این احادیث نبوی بسیار تلاش کرد. به طوری که یکی از شاگردان حضرت به نام جابر بن یزید جعفی می‌گوید: من ۷۰ هزار حدیث را از امام باقر(ص) شنیدم که همه را از پیامبر اکرم نقل می‌کرد.
رئیس گروه تامین منابع دفتر تبلیغات اظهار داشت: یکی دیگر از اقدامات مهم امام آموزش اجتهاد به شاگردانشان بود که به نوعی می‌توان گفت امام باقر(ع) زمینه اجتهاد در فقه را ایجاد و علم اصول فقه را پایه ریزی نمودند. بر اساس روایتی که از برخی از ائمه علیهم السلام نقل شده: «علینا القاء الاصول و علیکم بالتفریع؛ برماست که اصول را ارائه کنیم و بر شماست که فروع را از آن اصول استخراج کنید.» آن حضرت تلاش نمودند نخبگان علمی و مجتهدانی را پرورش دهند که پاسخ مسایل مورد نیاز جامعه را از قرآن و روایات استخراج نمایند. اگر امام فَتوا هم می‌دادند، استدلال و دلیل آن را هم بیان می‌کردند و آن حضرت دلیل حکم فقهی مطرح می‌کرد، چون قصد داشت شیوه اجتهاد را به شاگردان بیاموزد.
حجت الاسلام مؤمنی با اشاره به تأثیر امام باقر(ع) بر پیشوایان چهارگانه اهل سنت و اقدامات امام در مواجهه با عقاید انحرافی افزود: پیشوایان چهارگانه اهل سنت به صورت مستقیم و غیر مستقیم از امام باقر(ع) استفاده کردند. مثلاً ابوحنیفه که رئیس مذهب حنفی‌ها است حدود دو سال در درس امام شرکت و شاگردی می‌کند و تأکید دارد که در همین دو سال بسیاری از مسایل را از امام آموختم. بسیاری از پیشوایان اهل سنت که متأثر از ابوحنیفه هستند، به نوعی این‌ها مدیون آن جلسات درس امام می‌باشند. مبارزه امام با جریان های انحرافی و فرقه سازی ها نیز یکی از فعالیت‌های امام در مسائل اعتقادی بود. فرقه های مرجئه، خوارج، غلات و بدعت گذاران؛ چالش­های مختلفی ایجاد می‌کردند و امام با این‌ها گفت و گو می‌کند و حتی وقتی لجاجت آن‌ها را می‌بیند در بعضی از فرمایشات این‌ها را لعن می‌کند.
رئیس گروه تامین منابع دفتر تبلیغات در پایان با تأکید بر نقش امام باقر(ع) در تربیت دانشمندان دینی اظهار داشت: امام باقر(ع) مردم را تشویق و توصیه به علم‌آموزی می‌کرد و جایگاه ممتاز دانشمند را بیان می‌نمود و بر اخلاص در علم‌آموزی تأکید داشت. همچنین آسیب‌ها و خطراتی که اهل علم را تهدید می‌کرد بیان می‌نمود تا اهل علم از آن چالش‌ها آگاه شوند.