آیه ی تبلیغ

چکیده:
در قرآن کریم آیات بسیاری پیرامون ولایت امیرالمومنین علی(علیه السلام) نازل شده است.
یکی از آیاتی که موضوع آن ولایت وخلافت امام علی بن ابیطالب(علیه السلام) می باشد آیه ی67سوره مائده است که بسیاری از صحابه گرانقدر و علما و مفسرین فریقین براین مطلب تصریح کرده اند، و بیان داشته اند که این آیه مربوط به واقعه غدیرخم می باشد.
در مقاله حاضر ضمن بررسی آیه به برخی شبهات پیرامون آن هم جواب داده شده است.
آغاز سخن:
« یا اَیُّها الرَّسول بَلِّغ ما اُنزِلَ اِلیکَ مِن رَبِّکَ وَ اِن لَم تَفعَل فَما بَلَّغتَ رِسالَتَهُ وَ اللهُ یَعصِمُکَ مِن النّاس اِنّ اللهَ لایَهدی القَومَ الکافرین.»[1]
ترجمه: ای پیامبر آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است کاملاً ( به مردم) برسان و اگر ( این کار را) نکنی، رسالت او را انجام نداده ای و خداوند تو را از ( خطرات احتمالی) مردم نگاه می دارد و خداوند جمعیت کافران ( لجوج) را هدایت نمی کند.
مقدمه:
این آیه ی شریفه که به آیه ی تبلیغ مشهور شده است، پیرامون مهمترین مسأله جهان اسلام، پس از مسأله ی نبوت و پیامبری بحث می کند و به پیامبر اسلام ( صلی الله علیه و آله و سلم ) در اواخر عمر شریفش، با اصرار فراوان، دستور می دهد که مسأله ی خلافت و جانشینی پس از خودش را با صراحت تمام با مردم در میان بگذارد و تکلیف مردم را از این جهت روشن کند.[2]
در تفسیر این آیه دانشمندان شیعه و سنی مطالب مختلفی را بیان داشته اند که ما سعی کردیم آن را به صورت بی طرفانه مورد بررسی قرار دهیم که از مجموع آن بدست می آید که نظر قاطبه علماء شیعه و سنی در مورد آیه، نصب به خلافت ( بلافصل) امام علی بن ابی طالب ( علیه السلام) در روز عید غدیر خم توسط نبی اکرم اسلام ( صلی الله علیه و آله و سلم ) از جانب خداوند متعال می باشد.
تفسیر آیه:
این آیه لحن خاصّی بخود گرفته است که آن را از آیات قبل و بعد مشخص می سازد. در این آیه روی سخن فقط به پیامبر ( صلی الله علیه و آله وسلم ) است، تنها وظیفه او را بیان می کند؛ با خطاب  ای پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) ( یا اَیُّها الرَّسول ) شروع شده و با صراحت و تأکید دستور می دهد که آنچه از طرف پروردگار بر او نازل شده است را به مردم برساند. ( بَلِّغ ما اُنزِلَ اِلیکَ مِن رَبِّکَ ).
پس برای تأکید بیشتر به او اخطار می کند که اگر از این کار خودداری کنی ( هرگز خودداری نمی کرد ) رسالت خدا را تبلیغ نکرده ای ( وَ اِن لَم تَفعَل فَما بَلَّغتَ رِسالَتَهُ )
سپس به پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) که گویا از واقعه ی خاصی اضطراب و نگرانی داشته دلداری و تأمین می دهد و به او می گوید: « از مردم در ادای این رسالت وحشتی نداشته باش، زیرا خداوند تو را از خطرات آنها نگه خواهد داشت.» ( وَ اللهُ یَعصِمُکَ مِن النّاس ) [ البته خوف آن حضرت بر حفظ اسلام و رسالتش بوده است نه خوف از جان خود.]
و در پایان آیه به عنوان یک تهدید و مجازات، به آنهایی که این رسالت مخصوص را انکار کنند و در برابر آن از روی لجاجت کفر بورزند می گوید: « خداوند کافران لجوج را هدایت نمی کند.» ( اِنّ اللهَ لا یَهدِی القومَ الکافرین).[3]
شأن نزول آیه:
آیه ی مورد بحث آیه 67 سوره ی مائده است و می دانیم که سوره ی مائده آخرین سوره[4] یا از آخرین سوره هایی است که بر پیامبر اعظم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) نازل گشته است. یعنی این آیه در سال دهم بعثت، در آخرین سال زندگی آن حضرت و بعد از 23 سال تبلیغ پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) نازل شده است.
حال اين سوال پيش مي آيد که بعد از 23 سال زحمت طاقت فرسای پیامبر ( صلی الله علیه و آله وسلم) چه مسأله ی مهمی بر زمین مانده است؟ و این چه مأموریت مهمی است که همسنگ و همطراز نبوت است؟ و چه ویژگی ای دارد که پیامبر اعظم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) از خداوند تضمین برای حفظ جان خود گرفته است؟
براي پاسخ به اين سوال ابتدا بايد گفت که عده ی زیادی از محدثان صدر اسلام معتقدند که آیة فوق در شأن امیر المؤمنین علی( علیه السلام ) نازل شده است و مسأله ی خلافت ایشان بعد از رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم ) را متذکر شده است. از جمله این دانشمندان:
1. ابن عباس: راوی، مفسر معروف و کاتب وحی که مورد قبول شیعه و اهل سنت است. ( تفسیر طبری ص 262 )
2. جابر بن عبدالله انصاری: از بزرگان صحابه و چهره ای بسیار آشنا که او نیز مورد قبول هر دو گروه است. ( شواهد التنزیل، ج 1، ص 192، ح 249 )
3. ابو سعید خدری: از بزرگان صحابه ی پیامبر (صلی الله علیه و آله) که بسیار مورد احترام می باشد. ( درالمنثور، ج 3، ص 117)
4. عبدالله بن مسعود: یکی از نویسندگان وحی و از مفسران بزرگ قرآن کریم. ( درالمنثور، ج 3، ص 117)
5. ابوهریره: از راویان پرکار مورد قبول اهل سنت. ( شواهد التنزیل، ج1، ص 187، ح 243)
6و7. حذیفه و براء بن عازب: دو تن از معاریف اصحاب پیامبر (صلی الله علیه وآله و سلم). ( الکشف و البیان، ج 4، ص 92)
و جمعی دیگر از یاران پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم) که معترفند آیه ی فوق پیرامون ولایت حضرت علی (علیه السلام) نازل شده است.
قابل توجه این که در مورد روایاتی که  بعضی از اشخاص نقل کرده اند، طرق مختلفی وجود دارد: مثلاً روایت فوق با یازده طریق از ابن عباس و جابر بن عبدالله انصاری نقل شده است.[5]

پی نوشت:
[1] .سورة مائده آیه 67.
[2] .آیات ولایت در قرآن ص 25، آیت الله مکارم شیرازی، چاپ اول، 1381، [ تحقیق: ابوالقاسم علیان نژادی].
[3] .تفسیر نمونه، ج 5، صص 2و3، مکارم شیرازی، چاپ نوزدهم، سال 1374.
[4]. المنار، ج 6، ص 116، شیخ محمد عبده (محمد رشید رضا)، ناشر: دار المعرفه.
[5]. آیات ولایت در قرآن، ص 32، مکارم شیرازی.