مصطفی علیمرادی

بررسی رهیافت های گوناگون به دین در اینترنت با نگاه ویژه به اسلام

تاریخ انتشار: 18:18 - 1395/05/16

چکیده: امروزه میدان گسترده و رو به گسترش اینترنت، مجالی را برای همه نوع فعالیت فراهم آورده است. از جمله مهم ترین كارهایی كه در اینترنت به فراوانی انجام می پذیرد، پرداختن به دین، امور معنوی و عقاید است.

در این نوشتار برآنیم تا به بررسی استفاده از اینترنت در امور دینی بپردازیم و در میان ادیان، جایگاه اسلام را مورد توجه قرار دهیم و ضرورت ها و كاستی های پایگاه های اسلامی موجود را بررسی كنیم.

امروزه میدان گسترده و رو به گسترش اینترنت، مجالی را برای همه نوع فعالیت فراهم آورده است. از جمله مهم ترین كارهایی كه در اینترنت به فراوانی انجام می پذیرد، پرداختن به دین، امور معنوی و عقاید است.

کلیدواژگان:

دین، اسلام، تبلیغ، اینترنت، دنیای مجازی، جنگ مجازی بین ادیان، تبلیغات منفی

مقدمه

بشر از همان آغاز برای عقاید و باورهای خود ارزش بسیاری قائل بود و می كوشید دیگران را نیز با خود هم رای كند. وجود تصاویری كه از دوران باستان بر غارها بر جای مانده و نیز دیگر آثار گذشتگان، می تواند مؤید این امر باشد. بر همین اساس، انسان ها با شیوه های گوناگون به ترویج و تبلیغ باورهای خود می پرداختند. گاهی ترویج یك آیین با جنگ و تهاجم علیه قلمرو یك مملكت بود و گاهی با روش های گوناگون تبلیغی.

تبلیغ بر له یا علیه هر چیز یا كسی سبب اقبال یا ادبار به آن چیز یا كس می شود. تبلیغات، ریشه در زندگی اجتماعی انسان ها دارد. این عمل در هر دوره از تاریخ بشر، با روش های گوناگونی انجام می شود و شیوه های تبلیغ با پیشرفت فنی بشر تغییر می كند؛ به گونه ای كه تا پیش از اختراع خط، از تصاویر و نقوش برای این كار استفاده می شد و پس از پیدایش كتابت، با كاربرد نوشته هایی بر روی سنگ، پوست، یا پاپیروس به تبلیغ می پرداختند.

اختراع ماشین چاپ، پیدایش رسانه های جمعی همچون: روزنامه ها، سینما، رادیو و تلوزیون، هر یك مسیری جدید در تحول در امر تبلیغات به وجود آورد.

از 1990 میلادی جهشی در امر تبلیغات رخ داد و قلمروهای جدیدی برای آن گشوده شد. در این سال بود كه اینترنت به صورت یك شبكه همگانی و جهان شمول درآمد. از همان آغاز پیدایش، اینترنت به مثابه وسیله ای در جهت تبلیغات به خدمت گرفته شد.

اینترنت و تبلیغ

تبلیغات اینترنتی به استفاده از این محیط به منزله كانال و وسیله ارتباطی برای ارسال تبلیغات در وب اشاره دارد. در واقع، تبلیغات اینترنتی نمایش نام ها و علائم تجاری، شعارها و تصاویر تبلیغاتی در پایگاه های پربیننده اینترنت است؛ به گونه ای كه به تحقق اهداف تبلیغات بینجامد. تبلیغات اینترنتی برای اولین بار به صورت بنر در 27 اكتبر سال 1994 و در پایگاه هات وایر(1) نمایش داده شد.

تبلیغ در اینترنت به اشكال گوناگون صورت می گیرد، مانند: بنرها، بنرهای دارای غنای رسانه ای، نامه های تجاری و تبلیغات مبتنی بر بازی.

مزیت های تبلیغ اینترنتی(2)

تبلیغ در اینترنت مزیت های بسیاری در مقایسه با تبلیغات سنتی دارد كه از آن میان می توان موارد زیر را نام برد:

1. ایجاد ارتباط دوطرفه: تبلیغات اینترنتی ارتباطی دوسویه بین تبلیغ كننده و مخاطب ایجاد می كند. مخاطبان نه تنها تبلیغات را دریافت می كنند، بلكه قادرند سؤالات و نظرات خود را درباره محصولات با تبلیغ كنندگان مطرح كنند.

2. ایجاد پیوندی مستقیم به فهرست محتوای تبلیغی: تبلیغات اینترنتی با پیوند مستقیم، دسترسی به اطلاعات امور مورد تبلیغ مرتبط را برای مخاطبان فراهم می سازد. این قابلیت غالباً به مبادله امور مورد تبلیغ و افزایش تعاملات تجاری می انجامد.

3. توانایی هدف گیری ایستا و پویای مخاطبان: در تبلیغات اینترنتی از روش های متنوعی برای هدف گیری مخاطبان به منظور انتخاب، ارائه و نمایش تبلیغات به صورت ایستا یا پویا استفاده می شود. این روش ها ممكن است بر اساس محتوای صفحه، اطلاعات شخصی و مبادله پویای اطلاعات باشند.

4. دسترسی جهانی و شبانه روزی: تبلیغات اینترنتی دارای دسترسی جهانی است و در تمام روزهای سال و تمام ساعت روز در دسترس است كه این سبب افزایش قابلیت مشاهده و گسترش بازار آن می شود.

5. ارسال، نگهداری و به روز رسانی آسان: تبلیغات اینترنتی دارای ویژگی نمایش، نگهداری و به روز رسانی آسان است كه این به دلیل ماهیت دیجیتالی آن است. كاهش فرایند تهیه و اجرای تبلیغات، از جمله نتایج این ویژگی تلقی می شود.

6. قابلیت اندازه گیری و ردگیری بالا: تبلیغات اینترنتی به دلیل ماهیت دیجیتالی، از قابلیت ردگیری و اندازه گیری بالایی برخوردار است. از این قابلیت برای ارزیابی عملكرد و سنجش اثربخشی تبلیغات اینترنتی استفاده می شود.

7. طراحی پیام آگهی: به دلیل قابلیت هدف قرار دادن دقیق و مشخص مخاطبان، می توان پیام ها را برای جذب نیازها و خواسته های معین مخاطبان طراحی كرد. هنگامی كه دقیقاً مخاطبان را شناسایی می كنیم، اطلاعات بهتری درباره نیازها و خواسته های آن ها به دست می آید. به این ترتیب، پیام آگهی ما بسیار جذاب تر خواهد بود.

تبلیغ ادیان در اینترنت

با توجه به مزایایی كه برای تبلیغات اینترنتی گفته شد، دنیای وب را می توان وسیله ای مناسب برای ترویج دین شمرد. این فضای مجازی، جهانی دیگر است كه ساكنان آن ویژگی خاصی دارند؛ به این معنا كه آن ها با هویتی كاملاً متفاوت از دنیای حقیقی با هم روبه رو می شوند؛ به گونه ای كه نمی توان آن ها را چنان كه در دنیای واقعی می شناسیم، شناخت. همین مخفی بودن هویت، فضایی به وجود آورده كه اشخاص كارهایی را كه در دنیای حقیقی از انجام آن شرم دارند، در اینترنت انجام دهند؛ زیرا این فضا برای آن ها همچون مكانی خلوت است كه كس را یارای دیدنشان نیست. از این رو، ملحدان و مغرضان، این فضا را برای فعالیت های ضد دینی مناسب دیده و به اشاعه افكار و اندیشه های باطل می پردازند و ذهن مردم این جهان مجازی را به شبهات می آلایند. بر این مبنا، گویی برای این ساكنان باید پیامبری فرو فرستاده شود و آیین و عقیده درست را به آن ها بنماید. از همین رو، صاحبان عقاید و ادیان گوناگون از اینترنت به منزله بستری مناسب برای ترویج آیین خود سود می جویند. فناوری اطلاعات به طور عام و اینترنت به شكل خاص، بستری بی نظیر فراهم كرده كه در آن دین پژوهی و معنویت طلبی بسیار آسان تر، بیشتر و مطلوب تر از گذشته شده است. بنا به گفته جرج بارنا(3) از هر 6 نفر كاربر اینترنت در جهان، دست كم، یك نفر در پی اطلاعات معنوی و مذهبی بوده است. در این زمینه آمارهایی وجود دارد كه كمترین میزان دین پژوهی در اینترنت را در حد 25 تا 30 درصد كل كاوش های اینترنتی اعلام كرده اند و این نشانگر بازگشت و اقبال نسل جدید جهان به دین و معنویت، و همچنین بیانگر ضرورت بهره گیری از فناوری اطلاعات و اینترنت در این زمینه است(4). همزیستی قابل توجه دین و فناوری اطلاعات تا آن جا است كه امروز مذاهب و مكاتب مختلف برای تبلیغ و تسهیل در امور و مناسك مذهبی خویش، امكان عبادت سایبر یا آن لاین(5) را میسر كرده اند و سخن از ادیان مجازی به میان آمده است؛ ادیانی كه اینترنت در شكل گیری آن ها نقش اول را داشته است.

در حال حاضر، فعالیت هزاران وب سایت دینی و مذهبی كه اطلاعات مرتبط با مذاهب را در دسترس عموم مردم دنیا قرار می دهد، شبكه ای از وبلاگ ها، فاروم ها یا تالارهای گفتگو كه سؤالات مردم را پاسخ می دهند و همچنین ظهور فناوری هایی مثل شبكه های اجتماعی مجازی، پیام رسان ها، خبرخوان های اینترنتی و كتابخانه های مجازی و الكترونیكی، سبب شده است مردم به منابع و كتب مقدس دینی دسترسی راحت تری داشته باشند.

كلیسای واتیكان در سال 1997 میلادی جایگاه خاصی در شبكه اینترنت داشت و استفاده از این فضا در آغاز برای آنان از طریق گردآوری اطلاعات و توسعه و گسترش رایزنی ها و دیدگاه های مسئولان دینی كلیسایی برای ارائه اقدامات رسمی شان صورت می گرفت. در 22 نوامبر سال 2001، پاپ ژان پل دوم، اولین نامه الكترونیكی خود را برای 50 راهب ارسال كرد. در اوایل همان سال، كلیساى ملى استرالیا در جهت جذب بیشتر مردم براى حضور در مراكز و محافل مذهبى، از ابزار نوظهورى به نام اینترنت بهره برد و افرادى كه روزهاى یكشنبه نمی توانستند به هر علتی در مراسم دعای كلیسا شركت كنند، ساعاتى را از اینترنت به طور رایگان استفاده می كردند.

چیزی نگذشت كه كلیساهاى پروتستان آمریكا نیز اقدام به راه اندازى پایگاه هایى كردند كه در آن به شكل همزمان افراد مى‏توانستند با استفاده از اینترنت در دعاهاى روز یكشنبه كلیسا شركت كنند؛ بدون آن كه نیاز به طى كردن مسافت و حضور فیزیكی در كلیسا داشته باشند. همچنین واتیكان در سال 2002 میلادی دو سند پیاپی را در باره استفاده از فضای اینترنت با عناوین «كلیسا و اینترنت» و «اخلاق و اینترنت» صادر كرد.

اسقف كن كلسى، یكى از نخستین كشیشان اینترنتى در مصاحبه‏اى با آسوشیتدپرس در اوایل سال 2003 گفت: كلیساى اینترنتى جامعه‏اى جدید و به عبارتى، خلق سرزمینى جدید است. ما در كلیساى اینترنتى تمام كارهاى جامعه دینى را انجام مى‏دهیم؛ به طور مثال، عبادت هاى روزانه، خواندن كتاب مقدس، حضور كشیش براى گفتگو و تسكین و حتى ثبت اعترافات گناهكاران در این جامعه الكترونیكى تحقق یافته است. چند ماه بعد ربكا سامرز، مسئول مركز شوراى كاتولیكى كانزاس سیتى نیز از راه اندازى جامعه اینترنتى ادیان خبر داد و گفت كه آن ها بودجه قابل توجهى براى این جامعه مجازى كه به گسترش تعالیم مسیح و حفظ مسیحیان در جهان كمك خواهد كرد، اختصاص داده‏اند.(6)

دسترسى شبانه روزى به كشیش هایى كه ساعت ها با مراجعان چت مى‏كنند، موسیقى‏هاى مذهبى كه در تمام ساعات قابل شنیدن است، استفاده از كتابخانه‏ها و مقالات و تحقیقات آكادمیك و علمى و همچنین شركت در دعاهاى دسته جمعى و خواندن كتاب مقدس، از جمله متداول‏ترین امور كلیساهاى اینترنتى است. با این دیدگاه ها بسیاری از نوشته های اعتقادی مسیحیت توسط كشیشان، راهبان و وابستگان به گروه های مختلف دینی كه حاكی از آرا، نظرات و اطلاعات شخصی خودشان بود، در این فضا پدیدار گشت.

بر این اساس، در آماری كه در سال 2004 میلادی گرفته شده، مسیحیت دارای 29506 پایگاه اطلاع رسانی در فضای سایبر بوده است.

امروزه پایگاه های متنوع و گوناگونی در اینترنت وجود دارند كه با رویكردهای مختلف به طور خاص به دین می پردازند.(7) از این دست پایگاه ها در اینترنت بسیارند و هر روز نیز بر شمار آن ها افزوده می شود.

تبلیغات منفی (quack)

برخی از پایگاه ها كه به گونه خاص به دین می پردازند، علاوه بر معرفی و تبلیغ عقیده خود، باورهای ادیان دیگر را تخریب می كنند و در واقع، به تبلیغ علیه ادیان دیگر می پردازند. این كار به شیوه های گوناگون انجام می پذیرد؛ به این گونه كه یا پایگاه تخریب كننده به عنوان و اسم پایگاه دیگری بر ضد دین دیگر تبلیغ می كند؛ یا در قالب و عنوان همان دین بر علیه ضد آن سخن می گوید. برخی دیگر از پایگاه ها نیز به صراحت به تبلیغ علیه ادیان خاص یا دین به طور كلی می پردازند.

این نمونه ها در فضای اینترنت به قدری بسیار است كه برخی كارشناسان از آن به جنگ مجازی بین ادیان تعبیر می كنند. «جان فرانسوا ماییر» در كتاب «اینترنت و دین» به پایگاه های مسیحی اشاره می كند كه افزون بر تبلیغ دین مسیح، با پایگاه های اسلامی رقابت می كنند. بر اساس آمار سال 2004 تعداد پایگاه های اسلامی 1791 مورد بوده است كه همین تعداد پایگاه، موفقیت هایی را در راه تبلیغ دین در كشورهای افریقایی و غربی كسب كرده و در نتیجه، حس رقابت را در میان پایگاه های ادیان دیگر بر انگیخته است.

البته در نمونه هایی این رقابت ها رنگ خصومت به خود می گیرد و یك پایگاه با اهداف گوناگون در پی تخریب ادیان دیگر بر می آید. فعالیت هایی نظیر: تبلیغ عقاید باطل به نام اسلام، ترویج باورهای تحریف شده و ایجاد شبهات در عقاید مردم، از جمله كارهای این دست پایگاه ها است. تحقیق انجام شده از سوی دانشگاه الازهر نشان می دهد كه بیش از ده هزار پایگاه اینترنتی سرگرم فعالیت تخریبی علیه دین مبین اسلام و مسلمانان هستند. از نمونه های این گروه ها «هاگانا»(8) است(9).

این بررسی كه به وسیله «دكتر سید مرعی» استاد دانشكده تربیت دانشگاه الازهر انجام گردیده و در مجله روزالیوسف(10) منتشر شده، میزان هزینه اختصاص یافته برای این پایگاه ها را بالغ بر یك میلیارد دلار در سال ارزیابی كرده است. برخی از سازمان های صهیونیستی، جزو نخستین نهادهایی بودند كه به اهمیت بهره گیری از اینترنت برای بسط و نشر افكار ضد اسلامی شان پی بردند. بنا بر آنچه در این بررسی آمده، رویكرد اصلی برخی از پایگاه های اینترنتی مزبور، روا داشتن جسارت و اهانت به ساحت پیامبر گرامی اسلام(ص) و خدشه دار ساختن قرآن كریم است. گردانندگان برخی از پایگاه های دیگر اقدام به نگارش سوره ها و آیاتی شبیه آیات قرآنی می كنند كه آكنده از سخنان هرزه و بی اساس و در واقع، نشانگر كینه آنان نسبت به اسلام و مسلمانان است.

در این بررسی همچنین خاطر نشان شده كه برخی از پایگاه های اینترنتی، كلمات و عبارات قرآنی مشهور را با خطوط عربی و در شكل خوك، سگ و دیگر حیوانات، در صفحه اصلی خود درج می كنند. برخی از این پایگاه ها كه در این تحقیق به عنوان «پایگاه های نژادپرستانه» توصیف شدند، مدام مسلمانان را به ارتكاب اعمال تروریستی، خونریزی و نژادپرستی متهم می كنند و در این میان، پایگاه های اینترنتی ضداخلاقی و مستهجن، اقدام به درج آیات قرآنی در حواشی صفحه اصلی خود می نمایند. در بعضی دیگر از پایگاه های اینترنتی ویژه مد، كلمات و آیات قرآنی در حواشی لباس های ارائه شده نقش بسته است.(11)

پایگاه های اسلامی موجود؛ كاستی ها و ضرورت ها

چنان كه گذشت، پایگاه های اینترنتی گوناگونی در باره اسلام وجود دارد. بعضی از این پایگاه ها فقط در برهه ای از زمان مؤثر بوده و برخی هنوز هم تاثیر فراوانی بر كاربران خود دارند. اما با پیشرفت فناوری ها در زمینه اینترنت، و به وجود آمدن راهكارهای متنوع در زمینه جذب مخاطب، گونه های مختلف ارائه محتواهای دینی هم تنوع یافته است و شاید بهتر باشد این پایگاه ها نیز به این مسائل توجه بیشتری كنند.

در زیر به برخی از مهم ترین پایگاه اسلامی اشاره می شود:

1. پایگاه حوزه www.hawzah.net

اطلاع رسانى در زمینه علوم اسلامى از جمله: قرآن، عقاید، اسلام، احكام، اخلاق، فرهنگ و تمدن، آشنایى با حوزه‏هاى علمیه و كتابخانه و مجلات.

زبان: فارسى.

2. شبكه آل البیت www.al-shia.com

قرآن، شیعه، احكام، حدیث، اهل بیت، اجتماعى، ارتباط با علماى شیعه، زندگى نامه بزرگان شیعه، بانك پرسش و پاسخ و تعداد قابل توجهى كتاب و مقاله.

زبان: فارسى، عربى، انگلیسى، اندونزیایى، تاى، روسى.

3. پایگاه الاسلام www.al-islam.org

كلیات اسلام، قرآن، چهارده معصوم، عقاید و احكام، تاریخ و كتابخانه بسیار مفصل در موضوعات مختلف اسلامى.

زبان: انگلیسى، عربى، سواحلى.

4. پایگاه رافد.www.rafed.net

كتابخانه بزرگ، مقالات اعتقادى، مجلات فرهنگى، كتابخانه صوتى، بخش حوادث و وقایع، بخش زن و كودك و معرفى شهرهاى اسلامى.

زبان: عربى، اردو، انگلیسى.

5. مؤسسه دار الحدیث www.hadith.net

پایگاه تخصصى ویژه احادیث اهل بیت، منابع حدیثى شیعه، پژوهش هاى حدیثى، دانستنی هایى از احادیث و داراى بخش پرسش و پاسخ در مورد احادیث.

زبان: فارسى، عربى، اردو، انگلیسى، فرانسوى.

6. پایگاه مجمع جهانى اهل بیت (ع) www.ahl-ul-bayt.org

معرفى مجمع جهانى اهل بیت(ع)، انتشارات مجمع، آثار هنرى (تابلو) درباره ثقلین، ارائه گزارش فعالیت هاى این مركز درباره فقه شیعى و داراى بخش مجلات وكتابخانه.

زبان: فارسى، عربى، تركى، انگلیسى، اسپانیایی.

7. پایگاه امام على(ع) www.imamalinet.net

اندیشه امام على(ع)، سیره امام على(ع)، شیعه ‏امام على(ع)، نهج البلاغه با سه ترجمه و یك شرح، الغدیر، كتابخانه، امام على(ع) در قرآن و سنت، امام على(ع) از منظر دیگران و فضایل امام على(ع).

زبان: فارسى، عربى، انگلیسى.

8. پایگاه ‏الكوثر www.alkawthar.com

كتابخانه (مجموعه‏اى از كتاب هاى اسلامى)، درباره اهل بیت(ع)، معرفى علما و بزرگان، معرفى حوزه علمیه به همراه بعضى دروس آن، مباحث فقهى به صورت موضوعى، تصاویری از علما و اماكن مقدس.

زبان: عربى.

10. پایگاه عقاید www.aqaed.com

كتابخانه صوتى، جلسات‏ عقایدى، تعداد زیادى كتب عقایدى، كتاب هایى در رد شبهات، پاسخ به پرسش هاى عقایدى، مناظرات، كتاب هایى درباره اهل بیت، شیعه در كشورهاى مختلف دنیا.

زبان: عربى.

12. شبكه بلاغ www.balagh.net

قران، اهل بیت، كلام و اعتقادات، فقه و احكام، نظام سیاسى اسلام، مقالات، كودك و نوجوان.

زبان: فارسى، انگلیسى.

13. پایگاه شیعه www.shia.org

اطلاعاتى در زمینه اسلام، چهارده معصوم(ع)، معرفى بعضى شخصیت هاى دینى، متن و ترجمه بعضى از دعاهاى روز و هفته، مقالات اسلامى و ارائه ترجمه منابع متنى اسلامى مانند: قرآن، نهج البلاغه و صحیفه سجادیه.

زبان: انگلیسى.

14. شبكه الامام http://al-imam.net

ادعیه و زیارات، مجموعه‏اى از تصاویر، تقویم اسلامى، اشعار اسلامى، اهل بیت، اشعار اسلامى، معجزات اسلامى به همراه تصاویر و سخنرانی هاى اسلامى.

زبان: عربى، انگلیسى.

17. آستان قدس رضوى www.aqrazavi.org

زندگی نامه مختصر حضرت امام رضا(ع) و معرفى مفصل حرم مطهر رضوى، و آستان قدس و كلیه اماكن وابسته به آن.

زبان: فارسى.

18. پایگاه اسلام ناب www.islam-pure.de

زندگی نامه و تالیفات و مطالب گوناگون درباره آیت الله خامنه‏اى، معرفى مراكز دیگر.

زبان: انگلیسى.

19. پایگاه فدك www.fadak.org

اهل البیت(ع)، قرآن، شبهات و رد آن ها، ادعیه و زیارات، علما و بزرگان.

زبان: عربى.

حضور پایگاه های مزبور در فضای جهانی اینترنت، در ارائه و عرضه اسلام بسیار مؤثر است؛ اما این پایگاه ها هم به لحاظ كمیت و هم ازحیث كیفیت برای مقابله با پایگاه های متخاصم و ضد دین كافی نیستند؛ هم باید بر تعداد آن ها و هم به لحاظ محتوا بر غنای آن ها افزود.

راهكارهای مقابله با هجمه تبلیغاتی در اینترنت

در بستر فناوری امروز، رسانه ها به قدری توسعه یافته اند كه به گفته الوین تافلر در كتاب موج سوم، انقلاب اطلاعاتی رخ داده و اطلاعات از هر طرف ما را احاطه كرده است. از این رو، جوامع روز به روز به سمت اطلاعاتی شدن پیش می روند. در این موج اطلاعات اگر نتوانیم تولید اطلاعات داشته باشیم، نه تنها عقب افتاده ایم، بلكه محكوم به تقلید و پیروی از دیگران می شویم. این مساله در بینش و زندگی افراد كه با توجه به فرهنگ ما بینش دینی است، تاثیر می گذارد. اگر نتوانیم تولید اطلاعات پاك برای مخاطبان رسانه ها داشته باشیم، قطعاً مخاطبان جذب اطلاعات باطلی می شوند كه به لباس پاك درآمده است.(12)

برای مقابله با این سیل تهاجم ها و تخریب ها باید به طور منطقی و هوشمندانه راهكاری اندیشید. در اینجا رهیافت هایی چند ارائه می شود:

1. ایجاد پایگاه های تخصصی در باره اسلام به همه زبان های زنده دنیا؛ به گونه ای كه در گستره های وسیع اسلام به شكل تخصصی و خاص مطلب ارائه كنند تا جویندگان مسائل دینی به پاسخ پرسش های مهم خود در زمینه اسلام دست یابند.

2. ایجاد پایگاه هایی كه تمام اصول طراحی در آن رعایت شده باشد (به اصطلاح كاربر پسند باشد)؛ به عبارت دیگر، پایگاه های اسلامی باید به مساله جذابیت های بصری در طراحی پایگاه های خود توجه داشته باشند تا بتوانند كاربران را در نگاه اول جذب كنند و آن گاه با ارائه محتوایی دلپذیرتر، آن ها را مدت زمان بیشتری در پایگاه نگهدارند.

3. كاربردپذیری را در پایگاه های اسلامی افزایش دهند تا بتوانند كاربران را كه نقش بسیار مهمی در پویایی یك پایگاه دارند، از نظر سهولت استفاده به خود جذب كنند.

4. در درج محتوای پایگاه ها بسیار دقیق باشند و بكوشند مطالب را به شكل تعاملی ارائه كنند.

5. پایگاه هایی به شكل شبكه های اجتماعی اینترنتی ایجاد كنند و بكوشند تالار گفتگویی برای همه مخاطبان - چه موافق دین و چه مخالف آن - ایجاد كنند تا در فضای گفتگو و مباحثه به پرسش ها و شبهات پاسخ مناسب و درخور داده شود؛ چنانكه خداوند در آیه: «ادْعُ إِلىَ‏ سَبِیلِ رَبِكَ بِالحِْكْمَهِ وَ الْمَوْعِظَهِ الحَْسَنَهِ وَ جَدِلْهُم بِالَتىِ هِىَ اَحْسَنُ إِنَ رَبَكَ هُوَ اَعْلَمُ بِمَن ضَلَ عَن سَبِیلِهِ وَ هُوَ اَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِین.»‏ (نحل/ 125) به این مطلب امر كرده است.

از این رو، برای این كه بتوانیم در جهان پرآشوب اینترنت كه مملو از آرای مادی گرایانه و ضد انسانی است و بشر را به سوی مسخ شدگی می راند، اندیشه ناب اسلامی را ترویج دهیم و به رسالت تبلیغ دین خود كمك كنیم، باید با آگاهی از فناوری های نوین كار در دنیای سایبر، وارد عرصه نبرد با مهاجمان به عقیده و باور مردم شویم و به دین خدا یاری رسانیم. قرآن كریم می فرماید: «یاَیهَُا الَذِینَ ءَامَنُواْ إِن تَنصُرُواْ اللَهَ ینصُرْكُمْ وَ یثَبِتْ اَقْدَامَكم.»‏ (محمد/ 7)

در این روزگار برای تبلیغ و گسترش باورهای انسان ساز اسلامی نیازی به مهاجرت های طولانی و صرف زمان نیست؛بلكه می توان بدون طی مسیر به دور افتاده ترین مناطق دنیا پیام خود را منتقل كرد. ایجاد وبلاگ ها به منزله منابر مجازی، استفاده از امكانات چندرسانه ای برای آموزش فرایض دینی، امكان تهیه كتب الكترونیكی در زمینه امور اعتقادی و عرضه آن در اینترنت، ایجاد نرم افزارهای اسلامی برای استفاده در گوشی های تلفن همراه، از جمله كارهایی است كه می توان برای مقابله با هجوم فرهنگ ها و عقاید منحرف انجام داد.

--------------------------------------

پی نوشت ها:

1. http:\\www.hotwire.com\archive.

2. این بخش با كمی تصرف و تلخیص از پایگاه http://www.mgtsolution.com/olib/476314662.aspx آورده شده، تاریخ دسترسی> 22/ 11/ 2009.

3. George Barna رئیس گروه بارنا و از محققان و متخصصان برجسته نظرسنجی است.

4. http://www.magiran.com/npview.asp?ID=1693432، 22/11/2009>تاریخ دسترسی

5. Online Worship.

6. جهانگیری سهروردی، یحیی، «مسجد مجازی، تحول و نوآوری در مسیر ایران در سال 1404»، ره آورد نور، ش 23، پیاپی 40، تابستان 1387.

7. از میان این پایگاه ها می توان به این نمونه ها اشاره كرد:

Muslim Directory http.

http.The United Reform Church

www.adherent.com