شاخصه های الگوی مقاومت
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بلاغ ، متن ره توشه ماه مبارک رمضان ۱۳۹۹؛ شاخصههای الگوی مقاومت، حجتالاسلام والمسلمین عیسی عیسی زاده*
مقدمه
فرهنگ مقاومت که امروزه پدیدهای تعیینکننده و قدرتمند در معادلات منطقه و جهان اسلام است، زمانی میتواند به یک الگوی پایدار و تأثیرگذار تبدیل شود و در دستیابی به تمدن نوین اسلامی نقشآفرین باشد که دارای شاخصهای قرآنی باشد. در این مقاله تلاش شده است تا با بهرهگیری از آیات قرآن، شاخصهای مهم الگوهای مقاومت، استخراج و مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. مراد از مقاومت در این اثر، مقاومت در مقابل دشمنان و مخاطب در این پژوهش، عموم جامعه است.
مفهومشناسی واژگان
1. شاخص
«شاخص» از نظر اهل لغت، از ریشه «ش خ ص» و به معنای برجستگی و ممتاز فرد یا چیزی است. این واژه در لغتنامههای فارسی نیز به معنای «مرتفع»، «بلند و برآمده»، «برجسته»، «ممتاز»، «نمودار» و «نماینده» آمده است. در این مقاله مراد از این واژه، مفهوم اصطلاحی آن یعنی برجستگیها و ویژگیهاست.
2. مقاومت
«مقاومت» در لغت فارسی به معنای پافشاری، ایستادگی، استقامت، و پایداری آمده است. معنای غالب در واژۀ مقاومت، ایستادگی و مقاومت کردن در برابر چیزی است که توازن و تعادل را بر هم زده است؛ خواه این عامل درونی باشد، مانند امیال نفسانی یا بیرونی، مانند بیماری یا تجاوز و اشغالگری. مراد از مقاومت در این اثر، ایستادگی و پایداری در مقابل دشمنان اسلام است که میخواهند با توطئههای گوناگون چراغ اسلام را خاموش کنند. اگر چه واژه «مقاومت» در قرآن نیامده است اما الفاظ دیگری مانند «اِستَقِم» و مشتقات آن و «اِصبِر» به معنای مقاومت آمده است.
شاخصهای مقاومت
مقاومت دارای شاخصههای متعددی است که به برخی از آنها اشاره میشود.
1. ایمان راسخ
یکی از مهمترین شاخصهای الگوی مقاومت در قرآن، ایمان راسخ به خداوند سبحان است. بر اساس وعده الهی و واقعیات تاریخی، اگر مقاومت و پایداری با نگرش توحیدی و همراه باشد، مورد تأئید و نصرت الهی قرار میگیرد؛ چنانکه خداوند در قرآن میفرماید: «همانا کسانى که گفتند پروردگار ما خداوند یگانه است سپس استقامت کردند، فرشتگان بر آنها نازل مىشوند و به آنها مىگویند نترسید و غمگین نباشید و بشارت باد شما را به آن بهشتى که به شما وعده داده شده است. ما فرشتگان، یاران و مددکاران شما در زندگى دنیا و در آخرت هستیم و براى شما هر چه بخواهید، در بهشت فراهم است و هر چه طلب کنید، به شما داده مىشود». همچنین میفرماید: «وَ لاتَهِنُوا وَ لاتَحْزَنُوا وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنينَ: و اگر مؤمن هستید، سستى نکنید و غمگین نشوید که شما برترید».
بنا بر این آیات، پایداری و مقاومت و برتری مسلمانان به وجود ایمان مشروط شده است. نیمنگاهی به تاریخ مقاومت مسلمانان از صدر اسلام تا کنون، پرده از چهره مردان مجاهدی بر میدارد که با ایمان راسخ خویش در مقاومت برابر دشمنان اسلام، تجلیبخش آیات الهی شدند که به دو نمونه از آنها اشاره میشود.
الف: مقداد
مقداد، مسلمانی پاکباخته، بصیر، هوشیار و سلحشور بود و در میدانهای جهاد، لیاقت و شهامت قابل ستایشی از خود بروز داد. وی در بیشتر جنگهای زمان پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلّم) حضوری فعال داشت. در نخستین رویارویی مسلمانان با سپاه مشرکان (جنگ بدر) پیش از شروع نبرد، گر چه عدهای روحیه خود را باخته بودند، ولی مقداد از جمله کسانی بود که با اعلام آمادگی برای نبرد، دیگران را هم دلگرم ساخت و خطاب به پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلّم) گفت: «ای رسولخدا! به فرمان خدا عمل کن که ما مطیع فرمان او و در کنار توییم. اگر فرمان دهی که در دل آتش رویم یا در بیابان پر از خار قدم نهیم، گوش به فرمانیم و هرگز مثل بنیاسرائیل نخواهیم بود که به پیامبرشان گفتند: "تو و خدایت بروید و بجنگید، ما اینجا نشستهایم"؛ بلکه میگوییم: به یاری پروردگارت جنگ کن، ما هم در کنارت خواهیم جنگید». سخنان او، پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلّم) را خرسند ساخت و در حق او دعا کرد.
مقداد در جنگ بدر، تنها مسلمان رزمندهای بود که اسب داشت و دیگران پیاده یا سوار بر شتر بودند. در جنگ احد نیز رشادتهای بسیاری از خود نشان داد و هنگامی که به دلیل تخلّف گروهی تیرانداز و ترک جایگاه حساس خود، سپاه شرک تعدادی از مسلمانان و از جمله حضرت حمزه سیدالشهدا(علیه السّلام) را به شهادت رساندند، مقداد یکی از چند نفری بود که دلیرانه مقاومت مینمود، حملات دشمن به پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلّم) را دفع میکرد و دوشادوش علی بن ابیطالب(علیه السّلام) حماسه میآفرید. وی از تکتیراندازان مجرّب بود که در مقابله با مشرکان، نقش حساسی ایفا کرد. این حضور فعال و پرثمر، نشاندهنده ایمان قوی و صلابت و استواری او در راه عقیدهاش بود. در فتح مکه که در سال هشتم هجری اتفاق افتادٰ وی یکی از پرچمداران رشید سپاه اسلام بود. این فضایل و ایمان راسخ، او را به مقامی رساند که رسولخدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) در حقش فرمود: «بهشت، مشتاق چهار تن از امت من است». وقتی از او پرسیدند: آن چهار نفر چه کسانی هستند؟ حضرت رسول(صلی الله علیه و آله و سلّم)، از علی بن ابیطالب(علیه السّلام)، مقداد، سلمان و ابوذر نام برد.
ب: سردار شهید حاج قاسم سلیمانی
با بررسی خصوصیات سردار شهید حاج قاسم سلیمانی که با شهادتش میلیونها انسان را داغدار کرد، زیباتر میتوان به عمق آیات فوق دست یافت؛ زیرا آنچه سبب شد تا مردان بزرگی مانند ایشان به عنوان الگوی مقاومت در مبارز با دشمنان و استکبار جهانی شناخته شوند، ویژگی ایمان راسخ و پولادین ایشان بود. بنابراین اگر امت اسلام بخواهد به مقاومت مورد نظر قرآن دست یابد، باید ایمان و باورهای دینی را در وجود خود نهادینه کند.
2. اخلاص
یکی از شاخصهای اصلی در الگوی مقاومت، اخلاص و الهی بودن مقاومت و قیام در برابر جبهه کفر است؛ چنانکه خداوند خطاب به پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلّم) میفرماید: «قُلْ انَّما اَعِظُکُم بِواحِدَةٍ أنْ تَقُومُوا لِلّهِ مَثنی وَ فُرادی». در جای دیگری نیز مسمانان را از هر گونه ریا در مبارزه با دشمنان بر حذر داشته است: «هنگامی که برای جهاد با دشمنان دین بیرون میروید مانند کسانی نباشید که با سرمستی و برای خودنمایی از شهر و دیارشان برای جنگ بیرون رفتند».
از الگویهای شاخص قرآنی عصر ما که در اخلاص سرآمد بسیاری از مجاهدان بود، میتوان به خلوص شهید بابایی اشاره کرد. یکی از همرزمانش میگوید:
حدود سالهای ۶۱ بود. در پایگاه شکاری هشتم بودیم. نامهای از ستاد فرماندهی تهران آمد که خلبانان نمونه را برای دریافت اتومبیل معرفی کنید. شهید بابایی آن روزها فرمانده پایگاه بود. ایشان نامه را دید و دستور پیگیری داد. اسامی تهیه شد. طبق بررسیهای انجام شده، نام بابایی هم در لیست قرار گرفت. اسامی را بردیم پیش شهید بابایی تا نامه و لیست افراد را امضا کند. به محض اینکه نام خودش را دید، خط زد و گفت: «برادر! این حق بقیه است، نه من!». گفتم: «طبق بررسیهای ما، شما خودت بیشترین پرواز را داشتی و امتیازت از همه بالاتر است»، اما او به جای اسم خودش، اسم فرد دیگری را نوشت و لیست را امضا کرد.
از دیگر مخلصانی که میتوان درسهای بسیاری از خلوصش گرفت، شهید حاج علیاکبر رحمانیان است. مرتضی صادقی، همرزم شهید میگوید:
از قرارگاه مرکزی خاتمالانبیا(صلی الله علیه و آله و سلّم)، پیامی به فرماندهی لشکر المهدی(علیه السّلام) آمده بود که دو نفر را برای انتقال به ردههای ارشد فرماندهی در تهران معرفی کنند. مأمور معرفی فقط اسم حاج علیاکبر را نوشته بود و به فرماندهی داده بود. وقتی خبر به حاجی رسید، گفت: «من دوست دارم با بسیجیها باشم. میخواهم یک جایی باشم که آرام و قرار نداشته باشم. میخواهم پابهپای بسیجیها بجنگم». فرماندهی اصرار میکرد که او برود و میگفت: «تنها کسی که لیاقت حضور در تهران و فرماندهی ارشد جنگ را دارد، حاج علیاکبر است». حاجی وقتی دید ولکن معامله نیستند، گفت: «من باید خط اول جنگ، پیش نیروها باشم؛ نمیتوانم از آن بالابالاها فرماندهی کنم». خلاصه هر کاری کردند، نتوانستند حاجی را راضی کنند. مرد مخلص جنگ، در جبهه دوشبهدوش بسیجیها ماند تا عروج کرد.
3. یاد خداوند
یاد خداوند، یکی از مهمترین شاخصهای الگوی مقاومت در مقابل دشمنان است که خداوند مؤمنان را به آن سفارش کرده و رستگاری آنان را نیز مرهون عمل به این توصیه دانسته است: «اى اهل ایمان! هنگامى که [در میدان نبرد] با گروهى [از مشرکان و کافران] برخورد کردید، ایستادگى نمایید و خدا را بسیار یاد کنید تا رستگار شوید».
یکی از شهدای دفاع مقدس، شهید غلامرضا چوپانزاده در مناجاتش با پروردگار، نوشته است:
خدایا! شاید که اینگونه لایق حضور در مهمانی تو باشم. خدایا! اینک که عزم سفر کردهام و میآیم تا در جمع خداجویان حضور یابم، گامهایم را استواری بخش و قلبم را با یادت آرام کن. به جبهه میآیم، مرا در این سفر راهنما باش. مرگ مرا شهادت در راه خودت قرار بده و کمک کن تا جسمم در خون شناور گردد، شاید اینگونه خط باطلی بر خطاهایم کشیده شود و لایق حضور در مهمانی تو باشم.
4. توکل
توکل و اعتماد به خداوند، از دیگر شاخصهای الگوی مقاومت است که خداوند در چندین آیه آن را مطرح نموده است؛ چنانکه در آیه 4 سوره ممتحنه آمده است:
مسلماً براى شما در ابراهیم و کسانى که با اویند، سرمشقى نیکوست؛ آنگاه که به قوم خود گفتند: ما از شما و آنچه به جاى خدا مىپرستید بیزاریم، ما به شما کافریم و میان ما و شما دشمنى و کینه همیشگى پدیدار شده است تا آن زمان که به خداى یگانه ایمان آورید. [آرى، ابراهیم و مؤمنان جز اعلام بیزارى سخنى با بتپرستان نداشتند]، مگر سخن ابراهیم به پدرش که گفت: من براى تو [در صورتى که دست از دشمنى و کینه با حق بردارى] آمرزش خواهم خواست و در برابر خدا به سود تو اختیار چیزى را ندارم. پروردگارا! بر تو توکل کردیم، و به سوى تو بازگشتیم و بازگشت به سوى توست.
خداوند در این آیه، دلایل الگو بودن حضرت ابراهیم(علیه السّلام) و یارانش در مقاومت برابر دشمنان و کافران مشرک برای مؤمنان را بیان کرده و در پایان آیه، وجود خصلت والای توکل ابراهیم(علیه السّلام) را یادآوری نموده است که این امر، نشاندهنده ارزش و جایگاه توکل در مقاومت و پایداری در مقابل دشمنان است. در عصر حاضر نماد توکل، امام راحل بود؛ چنانکه یکى از نشریات اندکى قبل از پیروزى انقلاب دربارۀ امام چنین نوشت:
این مرد هفتاد و چند ساله که با عزمى راسخ تاج و تخت شاهنشاهى 2500 ساله را به لرزه در آورده است، خود در یکى از اتاقهاى خانۀ محقرى، به روى زمین مفروش نشسته و بدون هیچگونه تشریفاتى با ما گفتگو مىکند ... ایشان مکرر در جواب مربوط به امنیت خود میگوید: خدا، نگهدار من است. ما بدون کوچکترین کنترلى، در مقابل رهبر جنبش نشستیم. نگاه جذاب و شخصیت پر ابهت او، همۀ ملاقاتکنندگان را تحت تأثیر قرار مىدهد و هیچ سؤالى نیست که آرامش وى را به هم بزند. ایشان کراراً گفتهاند شاه باید برود.
5. دعا
یکی از جلوههای زیبا و شاخصهای مهم الگوی مقاومت، دعا و اظهار نیاز به پیشگاه آفریننده هستی است. در آیه 250 سوره بقره، وقتی درباره مقاومت طالوت و یاران با ایمانش در مقابل جالوت و لشکریانش سخن به میان آمده، از این شاخص یاد شده است:
و چون [طالوت و اهل ایمان] براى جنگ با جالوت و سپاهیانش ظاهر شدند، گفتند: پروردگارا! بر ما صبر و شکیبایى فرو ریز، و گامهایمان را استوار ساز، و ما را بر گروه کافران پیروز گردان. خداوند نیز دعای آنان را مستجاب نمود و آنها را بر دشمنانشان پیروز گردانید و جالوت را به دستان طالوت نابود کرد و فرمانروایی و حکمت را به طالوت عطا نمود.
بنابراین دعا و درخواست یاری از خداوند هنگام پایداری در مقابل دشمنان اسلام، یکی از ویژگیهایی است که خداوند به اسوههای مقاومت همچون طالوت عطا کرده است. نقل این ویژگی در قرآن، درسی است که باید مسلمانان بیاموزند؛ همانگونه که رزمندگان دفاع مقدس در طول هشت سال مقاومت در مقابل دشمنان، راز و نیاز و دعا را از برنامههای همیشگی خود قرار داده بودند.
6. پیروی از رهبری
اطاعت و پیروی از رهبر و حاکم اسلامی، یکی دیگر از شاخصهای الگوی مقاومت در قرآن است که خداوند مؤمنان را هنگام مواجه با دشمنان به آن توصیه نموده است. با توجه به نقش تعیینکننده اطاعت از رهبری و بهویژه هنگام مقابله و مبارزه با دشمنان در پیروزی مؤمنان، خداوند بارها مؤمنان را به اطاعت از رسولخدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) و پرهیز از نافرمانی آن حضرت سفارش کرده است. پیامد بیتوجهی به این امر یعنی نافرمانی از فرماندهی جبهه اسلامی، نتیجهای جز شکست را به همراه ندارد؛ همانطور که خداوند همین مسئله را علت شکست مسلمان در غزوه احد اعلام کرده است. در ماجراى جنگ احد، مسلمانان در آغاز جنگ با اتحاد و شجاعت خاصى جنگیدند و پیروز شدند. لشکر دشمن از هم پراکنده شد و موجى از شادى سراسر لشکر اسلام را فرا گرفت، ولى نافرمانى جمعى از تیراندازان که در شکاف کوه (عینین) به فرماندهی عبداللَّه بن جبیر میجنگیدند و نافرمانی آنها از دستور مافوق و رها کردن آن سنگر حساس برای جمعآورى غنائم، سبب شد که ورق برگردد و شکست سختى به لشکر اسلام وارد شود.
یکی از اسوههای اطاعت و تسلیم در مقابل رهبر و امام، عبدالله بن ابییعفور است که میزان تسلیم و دلدادگیاش را در مقابل رهبر و امام خویش (امام صادق(علیه السّلام)) اینگونه عرضه داشته است: «به خدا سوگند! اگر اناری را دو نیم کرده، نیمی را حرام و نیم دیگر را حلال کنی، من گواهی میدهم آنچه را که حلال دانستهای، حلال و آنچه را حرام فرمودی، حرام است (و من در برابر فرمان شما تسلیم هستم)». امام(علیه السّلام) دو بار دعایش کرد و فرمود: «خدایت تو را مشمول رحمت سازد». امام صادق(علیه السّلام) نیز تعهد و التزام عملی او را ستود و فرمود: «مانند عبدالله بن ابییعفور کسی را نیافتم که وصایای مرا بپذیرد و از فرمان من اطاعت کند».
امروز نیز اگر مسلمانان بخواهند از ثمرات تلاشهای خویش در عرصههای گوناگون مقاومت بهرهمند شوند، باید اطاعت و پیروی از نایب بر حق امام زمان، مقام معظم رهبری را همانند سردار دلها شهید سلیمانی سرلوحه خویش قرار دهند که توانست با پیروی از فرماندهی کل قوا پیروزیهای درخشانی را برای امت اسلام در خاورمیانه به ارمغان آورد.
7. آمادگی دفاعی
تقویت قدرت دفاعی و حفظ آمادگی برای جهاد، یکی دیگر از شاخصهای مهم در الگوی مقاومت اسلامی است که خداوند به مسلمانان را به آن امر نموده است:
و در برابر آنان آنچه در قدرت و توان دارید از نیرو [و نفرات و ساز و برگ جنگى] و اسبان ورزیده [براى جنگ] آماده کنید تا به وسیله آنها، دشمن خدا و دشمن خودتان و دشمنانى غیر ایشان را که نمىشناسید، ولى خدا آنان را مىشناسد، بترسانید و هر چه در راه خدا هزینه کنید، پاداشش به طور کامل به شما داده مىشود و مورد ستم قرار نخواهید گرفت.
سیره عملى پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلّم) و پیشوایان بزرگ اسلام نیز نشان میدهد که آنها براى مقابله با دشمن از هیچ فرصتى غفلت نمىکردند. در تهیه سلاح و نفرات، تقویت روحیه سربازان، انتخاب محل اردوگاه و انتخاب زمان مناسب براى حمله به دشمن و نیز به کار بستن هر گونه تاکتیک جنگى، تمام جوانب را رعایت میکردند. نقل است که در ایام جنگ «حنین» به پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلّم) خبر دادند که سلاح تازه مؤثرى در یمن اختراع شده است. پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلّم) فوراً کسانى را به یمن فرستاد تا آن سلاح را براى ارتش اسلام تهیه کنند. در حوادث جنگ احدٰ پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلّم) در مقابل شعار بتپرستان که میگفتند: «اَعل هُبَل، اَعل هُبَل؛ سربلند باد بت بزرگ هبل ...»، شعار کوبندهتر و نافذترى به مسلمانان تعلیم داد تا بگویند «اللَّه اَعلى و اَجَل؛ خدا برتر و بالاتر از همه چیز است». در برابر شعار «اِنَّ لنا العُزّى و لا عُزّى لكم؛ بت بزرگ عزى، براى ماست و شما عزى ندارید» نیز بگویند: «اللَّه مولانا و لا مولا لكم؛ خداوند ولى و سرپرست و تکیهگاه ماست و شما تکیهگاهى ندارید». این مسأله نشاندهنده آن است که پیامبرخدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) و مسلمانان حتى از تأثیر یک شعار قوى در برابر دشمن غافل نبودند و بهترین آن را براى خود انتخاب میکردند. دستور مهم فقهى اسلام در زمینه «مسابقه تیراندازى و اسبسوارى» که حتى برد و باخت مالى را در زمینه آن تجویز کرده و مسلمانان را به این مسابقه دعوت نموده است؛ نمونه دیگرى از بینش عمیق اسلام در زمینه آمادگى در برابر دشمن است.
با توجه به اینکه تعبیر «قوه» در آیه «وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ ...» شامل هر نوع قدرتی میشود، مسلمانان باید در هر عصر و زمانهای متناسب با قدرت دشمنان آمادگی خود را حفظ کنند.
فهرست منابع
1. آبیار، رضا؛ ظرافتهای اخلاقی شهدا؛ چاپ اول قم: دفتر عقل، 1388ش.
2. ابن شهرآشوب محمد بن علی؛ مناقب آل ابیطالب:؛ چاپ اول قم: علامه[بیتا].
3. پایگاه جامع فرهنگ ایثار و شهادت؛ «راز و نیاز با خدا در مناجات با خدا در وصایای شهدای خراسان جنوبی»؛ 18/12/1395، کد خبر: 399214.
4. دهخدا، علی اکبر؛ لغتنامه دهخدا؛ چاپ اول، تهران: دانشگاه تهران.
5. سبحانی جعفر؛ فروغ ابدیت؛ چاپ 22، قم: بوستان کتاب، 1385 ش.
6. شوشتری، محمدتقی؛ قاموس الرجال؛ چاپ دوم،قم: مؤسسه نشر اسلامی، 1410 ق.
7. مختاری، رضا؛ سیمای فرزانگان؛ چاپ چهارم، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1371 ش.
8. مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ چاپ اول، تهران: مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، 1385 ش.
9. معین، محمد؛ فرهنگ فارسی؛ چاپ اول، تهران: امیرکبیر 1371 ش.
10. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ چاپ 32، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1380 ش.
دیدگاهها
خوب است
افزودن دیدگاه جدید