سعه صدر و تبلیغ

سعه صدر

یکی از اخلاقیاتی که در ارتباطات اجتماعی از جایگاه ویژه‏ای برخوردار است، سعۀ صدر است؛ اگر بخواهیم در یک جملۀ کوتاه سعه صدر را تعریف کنیم، باید بگوییم: ظرفیت روحی بالایی که در تحوّلات، شادیها، غمها و نگرانیها موجب واکنش معتدل و آرام می‏شود.

هنگامی که حضرت موسی‌علیه‌السلام مأمور به تبلیغ رسالات الهی می‏شود، اولین درخواست او از خداوند، شرح صدر است تا بتواند این مأموریت حساس را به‏درستی انجام دهد.

حضرت موسی‌علیه‌السلام عرض می‏کند: «رَبِّ اشْرَحْ لِی‏ صَدْرِی * وَ یسِّرْ لی‏ أَمْری * وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانی‏ * یفْقَهُوا قَوْلی»؛ (1) «پروردگارا، شرح صدرم عطا فرما و كار مرا برایم آسان گردان و عقده را از زبانم بگشا تا مردم سخنم را نیكو بفهمند.» کسانی که دارای شرح صدر باشند، با شکستها، ملامت دیگران و یا انتقاد دوستان، کلافه نمی‏شوند و در مقابل از موفّقیّتها، فراگیری اصطلاحات، شهرت اجتماعی، تعریف و تمجید مردم و... دچار اضطراب، نومیدی و یأس نمی‏شوند.

مبلّغین در موارد بسیاری مدیر روحی و فکری مردم گردیده و به طور جدّ عموم افراد، ریاست معنوی آنان را در منطقه و جامعه می‏پذیرند.

برای ریاست و انجام مسئولیت اداره انسانها شرح صدر به‏صورت ابزاری دائماً مورد نیاز است.

امیرالمؤمنین علی‌علیه‌السلام می‏فرماید: «آلَةُ الرِّئَاسَةِ سَعَةُ الصَّدْر؛ (2) ابزار ریاست سعه صدر است.»

شرح صدر و تبليغ

در عرصه تبلیغ، سعه صدر از جایگاه و اهمیت ویژه‏ای برخوردار است تا جایی که می‏توان این خصیصۀ بسیار ارزشمند را از بزرگ‏ترین عوامل موفّقیّت مبلّغین معرفی کرد. سعۀ صدر در کلیه فعّالیّتهای تبلیغی دارای آثار و برکات فراوان است که اکنون در صدد بیان تمام جزئیات این موضوع نبوده تنها به بخشهایی اشاره می‏شود.

سعه صدر و معاندين

دشمنان دین و معاندین اسلام کسانی هستند که یا به هیچ دینی معتقد نیستند و یا طرفداران ادیان و مذاهب انحرافی هستند. در رویارویی با انحرافات و یا تبلیغات سوء آنان گرچه لازم است از طرق قانونی توطئه آنان کنترل شود و از نشر اعتقادات انحرافی آنان جلوگیری گردد؛ اما در مقام بحث و مناظره و ارتباطات اجتماعی، توجه به سعۀ صدر و تلاش برای هدایت افراد غیر مغرض، از اولویتهای تبلیغی است؛ هر گونه تندی در بحث و ارتباطات اجتماعی که از واکنش منفی در بین مردم و طرفداران آنها برخوردار بوده، نه تنها به هدایت آنان و روشن‏بینی مردم منجر نمی‏شود؛ بلکه به مظلوم‏نمایی و طرفداری عاطفی مردم از آنان خواهد انجامید.

سعه صدر و مخالفين

در اغلب اماکن تبلیغی، محلات، روستاها و شهرها افرادی یافت می‏شوند که به هر دلیل (موجه و یا غیر منطقی) نسبت به روحانیون بی‏علاقه و یا دارای ذهنیّتهای منفی هستند؛ این افراد با شایعه‏سازی، بدگویی و گاهی استهزاء عملی سعی در تخریب شخصیّت و چهرۀ علمی، اخلاقی و معنوی روحانی دارند و در کوچه و بازار و خیابان به مسخره کردن روحانی می‏پردازند و در مواردی به صورت بحث و مناظره با مبلّغان، اهداف خود را دنبال می‏کنند؛ بهترین و موفّقیّت آمیزترین روش برخورد با این افراد که در سیرۀ معصومین‌علیهم‌السلام هم مصادیق آن به وفور دیده می‏شود، تحمّل و سعۀ صدر است. در برخورد با این افراد هنگام مناظره، بهترین روش، جدال احسن است و اگر استهزاء نمودند، زیباترین و مشروع‏ترین روش، سکوت است.

سعه صدر و موافقين

اگر مبلّغ نسبت به افراد مسجدی دارای سعه صدر باشد، انتقادات، پیشنهادات و گاهی تندیهای آنان را با بزرگواری تحمّل کند، دلسوزانه و مشفقانه برای رشد و ارتقاء معنوی آنان بکوشد، پدرانه در حدّ توان برای رفع مشکلات آنان اقدام کند، این روحیه به انسجام مردم و اهل مسجد کمک کرده و همگان را در جهت پیشبرد اهداف تبلیغی و گسترش معارف دین و ترویج عمل به دستورات دینی هماهنگ می‏سازد.

زمينه روحي سعه صدر

در اینکه چگونه می‏توان سعه صدر داشت و از کنار مشکلات، ناملایمات و سختیها با بردباری و صبورانه عبور کرده و کلافه نشد، جای بحث گسترده‏ای است؛ لیکن به نظر می‏رسد یکی از مهم‏ترین عوامل مؤثر، گذشت از علقه‏های دنیوی است؛ اگر کسی برای سرای آخرت آماده باشد، بسیاری از مسائل ظاهری دنیا در نظر او رنگ باخته، اهمیّت خود را از دست می‏دهد.

از رسول خدا‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله در باره چیستی شرح صدر سؤال شد پیامبر‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله فرمودند: «نُورٌ یقْذِفُهُ اللَّهُ فِی قَلْبِ الْمُؤْمِنِ فَیشْرَحُ صَدْرَهُ وَ ینْفَسِحُ قَالُوا فَهَلْ لِذَلِكَ أَمَارَةٌ یعْرَفُ بِهَا فَقَالَ نَعَمْ وَ الْإِنَابَةُ إِلَى دَارِ الْخُلُودِ وَ التَّجَافِی عَنَْ دَارِ الْغُرُورِ وَ الِاسْتِعْدَادُ لِلْمَوْتِ قَبْلَ نُزُولِهِ‏؛ (3) نوری است كه خداوند در دل مؤمن مى‏افكند، پس سینه‏اش گشاده می‏گردد، عرض كردند آیا علامتی دارد تا به آن شناخته شود؟ آن حضرت فرمودند: آرى با توبه آماده باز گشت به خانۀ همیشگی است، و در خانۀ فریب ناآرام است (و به آن دل نبسته است) و براى مرگ قبل از نزول آن آماده است.»

پی‌نوشـــــــــــــت‌ها:

(1). طه/25 - 28.

(2). بحار الأنوار، علامه مجلسی، مؤسسۀ الوفاء، بیروت، 1404 ق، ج‏72، ص357.

(3). بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج‏65، ص 225.