عزت‌مندی و اقتدار اقتصادی، معیارهای مکتب اقتصادی اسلام برای توسعه است

حجت‌الاسلام والمسلمین ناصر جهانیان، عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، به بحث درباره مفهوم توسعه و نگاه اسلام به این مقوله پرداخت و اظهار کرد: از بعد از جنگ جهانی دوم، واژه توسعه یا Development به عنوان واژه‌ای که شیوع پیدا کرده بود مطرح شده و هرچند که قبل از آن هم از قرن هجدهم این واژه مطرح بود، اما شیوع آن بعد از جنگ بود که غربی‌ها می‌خواستند در مقابل بلوک شرق از این ایدئولوژی برای نفوذ در جهان سوم استفاده کنند.

ضرورت نشأت گرفتن توسعه از مکتب اقتصادی اسلام

وی ادامه داد: آنها در این زمینه نظریه‌پردازی کرده و آن را به عنوان یک ایدئولوژی مطرح کردند و راهبردهایی که بکار گرفتند، ابتدا راهبرد رشد، سپس رشد همراه با عدالت، سپس توسعه انسانی یا توسعه‌ای که جنبه‌های انسانی همانند بهداشت و آموزش هم در آن مطرح باشد، بود و بعدها هم بحث‌هایی همانند حاکمیت را مطرح کردند که بایستی حاکمیت از دولت همه کاره به مشارکت‌های سیاسی و همگانی کردن حاکمیت سوق داده شود و هر بار موضوع جدیدی را به مفهوم توسعه اضافه کردند.

منظور از توسعه اسلامی، این است که در یک دوره میان‌مدت یا بلند‌مدت بر اساس آموزه‌های مکتب اقتصاد اسلامی یا اقتصاد سیاسی سیاستگذاری‌هایی را انجام دهیم. به عبارت دیگر توسعه اسلامی، فرآیندی است که در آن سیاست‌های اقتصادی اسلام برای رسیدن به اهدافی چون رشد، فقرزدایی و کاهش نابرابری تحقق می‌یابد.

حجت‌الاسلام جهانیان تأکید کرد: این مفهوم به جایی نرسید که بتواند یک الگوی همه‌جانبه و صحیح باشد، لذا توسعه غربی یا توسعه وابسته، این اشکالات را دارا بود و به همین دلیل است که اثربخشی لازم را نداشت. البته مقام معظم رهبری با توجه به مشکلاتی که توسعه وابسته داشت بحث توسعه بومی و اسلامی را مطرح کرده و واژه پیشرفت را جایگزین توسعه کردند که ما باید الگوی اسلامی و ایرانی را ابداع کنیم  که این الگو بایستی هم مردم ایران آن را ابداع کنند و هم از مکتب اقتصادی اسلام نشأت بگیرد.

وجود معنویت و عدالت در توسعه اقتصادی اسلامی

وی در پاسخ به این پرسش که منظور از مکتب اقتصادی اسلام و تفاوت آن با نگاه غربی در معیارهای توسعه چیست؟ اظهار کرد: مکتب اقتصادی اسلام، رشد اقتصادی را در چارچوب عدالت واقعی و در بستر امنیت اقتصادی می‌بیند که همراه با استقلال اقتصادی هم هست، در حالی‌که در مکتب غربی، استقلال اقتصادی جایگاه چندانی ندارد و اگر در بلوک شرق یا غرب باشید می‌توانید رشد اقتصادی و عدالت نیم‌بند داشته باشید اما مکتب اقتصادی اسلام، رشد اقتصادی بدون چانه‌زنی با طبقات پائین و فشار از پائین و عدالت را برای عموم مردم می‌خواهد؛ ضمن اینکه پیشرفت در این مکتب همراه با معنویت است.

وی افزود: بنابراین دین اسلام در توسعه اقتصادی، این مسائل را باید دنبال کرده و و معنویت و عدالت برایش اصل است و همراه با این اصول است که باید توسعه اقتصادی شکل بگیرد. در این ساختارها که معنویت، زیربنا و عدالت، چارچوب است باید توسعه اقتصادی شکل بگیرد و این اصول است که توسعه اقتصادی در اسلام را از دیدگاه غربی به توسعه متفاوت می‌کند.

معیارهای مکتب اقتصادی اسلام برای توسعه

عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در پاسخ به پرسشی درباره منظور از توسعه اقتصادی اسلامی اظهار عنوان کرد: منظور از توسعه اسلامی، این است که در یک دوره میان‌مدت یا بلند‌مدت بر اساس آموزه‌های مکتب اقتصاد اسلامی یا اقتصاد سیاسی سیاستگذاری‌هایی را انجام دهیم. به عبارت دیگر توسعه اسلامی، فرآیندی است که در آن سیاست‌های اقتصادی اسلام برای رسیدن به اهدافی چون رشد، فقرزدایی و کاهش نابرابری تحقق می‌یابد.

حجت‌الاسلام جهانیان در پایان اظهار کرد: اسلام توسعه‌ای که همراه با سکولاریسم باشد را ترویج نمی‌کند. نکته بعدی این است که اسلام خواهان رشد اقتصادی عادلانه‌ای است که با استقلال اقتصادی، عدالت و معنویت همراه باشد. توسعه باید در چارچوب یک نظم اقتصادی باشد که امت اسلامی را تقویت کند. بنابراین مکتب اقتصادی اسلام خواهان تجارت و قدرت اقتصادی هم برای کشور و هم کل جهان اسلام است، لذا سعی می‌کند روابط اقتصادی را با جهان اسلام تقویت کرده و تکنولوژی‌های خود را به آنها صادر کند. بنابراین عزت اسلامی و تقویت قدرت اقتصادی جهان اسلام از معیارهایی است که مکتب اقتصادی اسلامی برای توسعه در نظر دارد.