پیوند با قرآن و عاشورا

ما و عاشورا
سخن درباره دانشگاه عاشورا بسیار است. پیوسته باید درس های این دانشگاه را باز گفت و باز شناخت . آموزه های این دانشگاه، هم کاویدنی است و هم زندگی ساز.
یکی از مهم ترین بحث های پژوهشی درباره عاشورا، تعیین نوع ارتباط ما با این رویداد است. با قرآن کریم و دانشگاه عاشورا، همواره چهارنوع ارتباط هم سان وجود داشته است؛ ارتباط علمی، ارتباط هنری، ارتباط تبرک جویانه و ارتباط عملی.
ارتباط علمی
برخی نمونه های ارتباط علمی در قلمرو قرآن عبارتند از: واژه شناسی قرآن، تفسیر قرآن، تاریخ قرآن و شناخت های گوناگونی که از این کانون ژرف می توان به دست آورد.
این پژوهش ها نیاز به هم کیشی هم ندارد؛ یعنی یک پژوهش گر ناهم کیش مثل پرفسور «توشی هیکو ایزوتسو»ی ژاپنی هم می تواند بیاید و به شناخت های گوناگونی از قرآن برسد.
دانشمندان بسیاری بوده اند که در حوزه معارف قرآنی، دست آوردهای گسترده ای داشتند، در حالی که هیچ گاه مسلمان نبوده اند. در عرصه مسایل عاشورا هم همین ارتباط وجود دارد. یعنی می توان یک نوع ارتباط علمی با دانشگاه عاشورا برقرار کرد. مثل تاریخ نگاری عاشورا، تاریخ شناسی، عوامل به وجود آورنده عاشورا، دست آوردهای آن و ... که نوعی ارتباط علمی است که حتی ناهم کیشان ما هم دربارة عاشورا داشته اند.
ارتباط هنری
دومین ارتباط، ارتباط هنری است. ارتباط هنری در حوزه قرآن کریم و در حوزه عاشورا، جلوه های گوناگونی داشته و دارد. در حوزه قرآن و در پرتو آن، هنرهایی مثل، خوشنویسی، تهذیب، جلدسازی، صوت و لحن و مانند این ها، اوج گرفتند و رشد یافتند؛ چون بستر رشد هنر، عشق است، این هنرها در قلمرو عشق به قرآن بالیده اند و گاهی حتی با معجزه هم همخوان شده اند. بعضی از این کارهای هنری که در حوزه قرآن انجام گرفته، از عجایب هنری جهان است.
در کتاب خانه آستان قدس رضوی برخی از این آثار برجسته و شگفتی آفرین وجود دارد، که بد نیست به نمونه هایی از آن اشاره شود: آن جا یک دانه برنج است که بر آن به خط شفاف آقای رقم فضل الرحمن دهنوی آیت الکرسی نقش بسته است ؛ یا یک دانه برنج که سوره مبارکه توحید بر آن نگاشته شده یا چهل ورق از قرآن در ابعاد 177 در 101 سانتی متر به خط بایسنقربن شاهرخ گورکانی که روی کاغذ مخصوصی نگاشته شده و از عجایب خطوط جهان است. قرآن دیگری است که صفحه های آن از چوب است و حاشیه آن از کاغذ؛ ولی چوب آن به قدری تراشیده و تلطیف شده که از نظر لطافت و نازکی هم سطح کاغذها در آمده است؛
این قرآن به خط یاقوت معتصمی نوشته شده و مقصودبیک آن را وقف کرده است. قرآنی هم در کتاب خانه آستان قدس رضوی به ثبت رسیده که آن را روی کتان نوشته اند. قرآن بسیار کوچک دیگری است که با موی دم اسب نگاشته شده است. قرآن دیگر، قرآنی است که فقط بر روی یک برگ نوشته شده است.
البته در آن برگ، سی جدول هست که در هر خانه جدول، یک جزء از قرآن تدوین شده. این قرآن مربوط به دوران صفویه است. یکی دیگر از عجایب هنری که در قلمرو قرآن شکل گرفته، یک تفسیر بی نقطه است به نام «سواتع الالهام» که تالیف شیخ ابوالفضل هندی دکنی است. این، تفسیر تمام قرآن است و حتی یک نقطه در آن وجود ندارد. این تفسیر در سال 1002 ه.ق تالیف شده و در کتاب خانه آستان قدس به ثبت رسیده است.
کارهای دیگری هم در قلمرو قرآن انجام شده که از عجایب هنری تاریخ بشر است. قرآن خطی دیگری در کتاب خانه آستان قدس رضوی هست که معروف به یازده سطری است. کاتب این قرآن به گونه ای آن را به نگارش در آورده که در تمام صفحه ها، حرف اول از سطر اول، با حرف اول از سطر آخر مطابقت دارد و به همین ترتیب، از سطرهای دوم تا پنجم با حرف اول از سطرهای هفتم تا دهم مطابق و سطر ششم در همه صفحه ها، منفرد است. از این دست کارهای شگفت هنری در حوزه قرآن بسیار است.
درباره عاشورا نیز هنرهای گوناگونی متجلی شده است؛ مثل هنر نمایش تعزیه که از دیرینه ترین هنرهای نمایشی جهان است؛ هنر شعر، مرثیه سرایی، نقاشی، آوازخوانی، سخنوری و...؛ این ها جلوه های شکوه مند این ارتباط هنری با دانشگاه امام حسین علیه السلام است.
ارتباط تبرک جویانه
ارتباط سوم، ارتباط تبرک جویانه است . که به طورکلی، یکی از گسترده ترین تبلورهای مذهبی است . اعتقاد به قداست، کارسازی، توسل ها، نیایشها و باورهای مردم، این ارتباط های تبرک جویانه را در طول تاریخ پدید می آورد. قرآن کریم، یادآور می شود که چشمان یعقوب به برکت پیراهن یوسف شفا یافت.
البته ناگفته نماند، این نوع ارتباط اگر راه افراط بپوید یا آن که تنها راه ارتباط دینی باشد، تبدیل به یک فاجعه می شود. بوسیدن قرآن، از زیر قرآن گذشتن یا در آغاز سفر، خود را به قرآن متبرک کردن، همراه داشتن و خواندن قرآن برای شفای بیماران، استخاره گرفتن با قرآن و مانند این ها، نوعی ارتباط تبرک جویانه با این کانون ژرف معارف الهی است.
در زمینه عاشورا نیز گریستن، سینه زدن، توسل جستن، همراه داشتن تربت و همراه میت نهادن آن، کام گرفتن با تربت امام حسین علیه السلام و... همه این ها جلوه های ارتباط تبرکجویانه با مکتب امام حسین علیه السلام است و این ارتباط، هیچ گاه محدود به شیعیان نبوده و نیست .
پیروان ملت های ناهم کیش ما نیز پیوسته بدان تبرک جسته اند و بهره ها برده اند و پیوسته این ارتباط تبرک جویانه را در طول تاریخ، با مکتب امام حسین علیه السلام داشته اند. کتابی نوشته شده است به قلم آقای ربانی خلخالی که در آن، صدها نمونه از توسل های یهودیان، زرتشتیان و مسیحیان بیان شده که این ها با این نوع ارتباط تبرک جویانه به نام مقدس امام حسین علیه السلام، بهره ها گرفته اند؛ اگر بیمار بوده اند بهبود یافته اند و اگر گرفتار بوده اند، نجات پیدا کرده اند.
ارتباط عملی
چهارمین ارتباط با قرآن کریم و عاشورا، ارتباط عملی است که کارسازترین و آموزنده ترین شیوه های ارتباطی است . خداوند می فرمایند «فمن کان یرجوا لقاء ربه فلیعمل عملاً صالحاً؛ کسی که مشتاق لقای پروردگار است، باید کار شایسته انجام دهد».
یعنی ارتباط تئوریک یا تبرک جویانه یا هنری با یک مکتب، به تنهایی کارساز نیست؛ به آیه های دیگری نیز می شود اشاره کرد؛ مثل «یا ایها الرسول کلوا من الطیبات و اعملوا صالحا» در این آیه نیز سخن از عمل است.
پیامبرگرامی اسلام صلی الله علیه وآله فرمودند: «وقتی که فتنه ها و چالش ها و بحران ها چونان شب تیره، زندگی شما را فرا گرفت، بر شما باد به قرآن» یعنی بر شما باد عمل به قرآن؛ چرا که عمل به قرآن است که ما را از تاریکی ها به نور می کشاند، و بحران ها را از بین می برد؛ نه فقط پیوند تئوریک با مفاهیم قرآن؛ پیوند تئوریک با مفاهیم قرآن نجات بخش نیست.
امیرالمومنین علی علیه السلام فرمودند: «العمل شعار المؤمن» نیز فرمودند «العمل، العمل؛ النهایه، النهایه؛ کار کار؛ پایان اندیشی، پایان اندیشی» و «الله الله فی القرآن لا یسبقکم بالعمل به غیرکم ؛ شما را به خدا، شما را به خدا در مورد قرآن رعایت کنید.» و فرمودند: کسان دیگری در عمل به قرآن از شما پیشی نگیرند. ببینید! سخن از عمل به قرآن است. آن چه ما را از همه بحرا ن ها، تاریکی ها، غفلت ها و دشمنی ها نجات می دهد، عمل به قرآن است . عمل به قرآن، شفا و نور است.
اگر ما به قرآن، حضور اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی بدهیم، از همه بحران ها نجات پیدا می کنیم. در ارتباط با عاشورا نیز این گونه است. اگر همان گونه که امام حسین علیه السلام فرمودند: «برای شما در قیام من، در حرکت خونین من، اسوه است» اگر ما به امام حسین علیه السلام به عنوان یک مقتدا نگاه کنیم، به عنوان یک اسوه و اسطوره ای که لباس عمل پوشیده است، اسطوره ای که به میدان آمده است، اسطوره ای که نمایش عملی از ارزش ها را به میدان آورده است؛ اگر مثل امام حسین علیه السلام، طاغوت ستیز باشیم و ذلت ستیز؛ اگر بیعت پذیر نباشیم و خلاصه اگر امام حسین علیه السلام مقتدای عملی ما باشند، می توانیم تمام بحران های کنونی را پشت سر بگذاریم؛ این از درس های لازمی است که ما باید بیاموزیم باید در کنار ارتباط تبرک جویانه، در کنار ارتباط هنری و در کنار ارتباط علمی با قرآن و مکتب عاشورا، مهم ترین کار را اقتدای عملی بدانیم.
مهم ترین فاجعه ای که امروز در میان سوگواران مکتب عاشورا وجود دارد، این است که از یک سو ارتباط های تبرک جویانه اوج گرفته است و از سوی دیگر پیوندهای عملی سست و ضعیف شده است. ببینید! یکی از درس های مهم عاشورا، رعایت حقوق مردم و مراعات حق الناس است.
در همین واقعه عاشورا، یک نفر از سوی امام حسین علیه السلام ندا داد، کسی که بدهکار و وام دار است با ما نیاید. یعنی حسینی نیست کار کسی که بدهکار و وام دار است و به قیام امام حسین می پیوندد . باید پیش از این که به امام حسین علیه السلام بپیوندد، وام خویش را بپردازد و حقوق مردم را ادا کند.
اگر ما در هیئت های عزاداری و سینه زنی شرکت کنیم و برای امام حسین علیه السلام مشکی بپوشیم، در حالی که حقوق مردم را رعایت نمی کنیم و حق الناس را نمی پردازیم، بدانیم که ما تنها ارتباط تبرک جویانه با مکتب امام حسین داشته و هیچ پیوند عملی با مکتب امام حسین نداریم. کسی که وام دار است و عزاداری می کند، کسی که به حقوق مردم تجاوز می کند و و از آن سو به عزاداری هم می پردازد، کسی که حق الناس را رعایت نمی کند و عزاداری می کند، از ارتباط عملی با مکتب امام حسین علیه السلام بی خبر است و پیوند امام با او فقط پیوند تبرک جویانه است . امیدواریم که خدا به ما توفیق دهد تا در کنار پیوند تبرک جویانه، پیوند هنری و پیوند علمی با مکتب امام حسین علیه السلام، پیوند عملی نیز پیدا کنیم تا همه یزیدیان، تا گورستان بدرقه شوند.
امروز، امپریالیزم و صهیونیزم، دو یزید معاصر ما هستند و تنها با پیوند عملی با امام حسین علیه السلام و خلق عاشورایی دیگر، خواهیم توانست بر این دو یزید معاصر، پیروز شویم.

منبع : دیدار آشنا - بهمن و اسفند 1384، شماره 66 - پیوند با قرآن و عاشورا