اخلاق خانواده
«خانواده» بنیادی ترین نهاد در جامعه انسانی است که وظیفه تربیت و سازندگی افراد و انسان ها را برعهده دارد. اگر هدف از برقراری زوجیت و تشکیل خانواده، به تعبیر قرآن «سکونت و آرامش» باشد، لازم است همه رفتار ها و تعامل ها در راستای تحقق این هدف باشد.
احاديث معصومین(علیهم السلام) به خوبی نشان می دهند رعايت اخلاق، صرفاً امری خصوصی در زندگی شخصی نيست كه تنها برای آخرت فايده داشته باشد؛ بلكه آثاری در زندگی مادی و معنوی جامعه بشری دارد كه بدون آن، زندگی انسانی مفهوم خود را از دست خواهد داد. فضايل اخلاقی، نه تنها سبب نجات در قيامت است، بلكه زندگی دنيا نيز بدون آن سامان نمی يابد.
امام علی(علیه السلام) می فرمايد: «لَوْ كُنَّا لانَرْجُو جَنَّةً وَ لانَخْشَى نَاراً وَ لا ثَوَاباً وَ لا عِقَاباً لَكَانَ يَنْبَغِي لَنَا أَنْ نَطْلُبَ مَكَارِمَ الْأَخْلَاقِ فَآن‌ها مِمَّا تَدُلُّ عَلَى سَبِيلِ النَّجَاح؛[1] اگر ما اميد و ايمانی به بهشت و ترس و وحشتی از دوزخ و انتظار ثواب و عقابی نداشتيم، شايسته بود سراغ فضايل اخلاقی برويم؛ زيرا آن ها راهنمای نجات و پيروزی و موفقيت هستند.»
خانواده، اولين محيط برای تعليم و تربيت كودک است. فضايل اخلاقی در اين محيط رشد می كند. كودک بسياری از صفات و رفتارهای اخلاقی را از پدر، مادر، خواهر، برادر و كسانی كه با آن ها در يک خانواده زندگی می كند، می آموزد؛ پس قبل از هر چيز، بايد محيط خانواده به فضايل اخلاقی آراسته شود تا زمينه رشد و بالندگی اعضای خود را فراهم سازد.
هرچند در حوزه اخلاق خانواده موضوعات مختلی قابل طرح و بررسی است، با توجه به نیاز جامعه به طرح سه موضوع اکتفا می کنیم:
1. غیرت ورزی در خانواده
به نظر می رسد بخشی از جامعه ما، تحت تأثیر تبلیغات «فردگرایانه» و «خانواده ستیز»، اخلاقیات را به دست فراموشی سپرده است. متأسفانه امروز در برخی از میهمانی ها، حدود شرعی رعایت نشده، مردان و زنان با بدترین شکل ممکن کنار هم و رو در روی یکدیگر می نشینند و برای شوهران مهم نیست که همسرانشان چگونه و با چه کسانی نشست و برخاست می کنند! مرد، خود را با نگاه ها و ارتباطات هوس آلود به زنان دیگر و زن، خود را با ارتباطات با مردان نامحرم ارضا می کند. برخی گمان می کنند خنده و شوخی با نامحرم، نشان دهنده ادب اجتماعی و موجب تقویت روحیه مهر و محبت میان زن و شوهر است! و رفتارهای متین و حجاب همسر خود را، نشانی از عقب ماندگی و تحجّر وی می بینند و در برابر دوستان و آشنایان خود، احساس حقارت و سرشکستگی می کنند! به راستی چرا بعضی از مردان جامعه ما، هیچ حساسیتی در برابر آرایش و پوشش های زننده همسران، دختران و نوامیس خود ندارند؟ آیا اینان نمی دانند، مردانی كه از چشمان خود مراقبت نمی كنند، چگونه و با چه نگاه لذت جویانه ای به ناموسشان نگاه می كنند؟
نگاه به تصاویر نیمه عریان و نیمه برهنه ماهواره ای، از عواملی است که موجب تضعیف غیرت مرد و حیای زن می شود. مردی که تا پیش از این، غیرتش اجازه نمی داد که خانواده اش به تماشای آن ها بپردازد، با ورود نامبارک ماهواره به منزل و نشستن در پای فیلم ها و تبلیغات آن، به تدریج حساسیت خود را از دست می دهد و همراه اعضای خانواده، به تماشای آن ها می پردازد. چنین افرادی در توجیه کار ناشایست خود، با قیافه ای حق به جانب می گویند: «تماشای چنین صحنه هایی هیچ اثری در ما ایجاد نمی کند و نگاه به این تصاویر، برای ما کاملاً عادی است!» این افراد، متوجه نیستند که عادی شدن چنین تصاویری، نشان دهنده آلوده شدن فطرت و تضعیف حیا و غیرت آن هاست. عادی شدن این تصاویر، همانند عادت‌کردن به بوی بد سیگار و هوای آلوده و یا عادت کردن به بو های مشمئز کننده است. آیا اگر بوی بد سیگار برای کسی عادی شد، زیانی هم برای وی ندارد؟ آیا اگر استشمام هوای آلوده و مسموم شهر، برای شهرنشین ها عادی شد، آسیب ناشی از آن هم منتفی می گردد؟ مسلماً اینگونه نیست!
غرب در شبكه های ماهواره ای، به ویژه در «فارسی وان» و «من و تو» به شدت در پی تضعیف غیرت مردان است؛ چون آن ها می دانند تا غیرت مردان باشد، عفت و حیای زن لكه دار نمی شود. «شبکه های فارسی زبان که فقط برای فارسی زبانان و خصوصاً ایرانی ها برنامه تولید و پخش می کنند، هم اکنون به بیش از ۱۶۰ کانال رسیده اند؛ اما ماهواره هایی که در فضای ایران فعال اند، امکان دریافت حدود هجده هزار شبکه تلویزیونی را فراهم کرده اند و از این تعداد، می توان حدود دو هزار شبکه را با دیش های معمولی و با کیفیت بالا دریافت کرد.»[2]
«مدیرعامل شبکه فارسی وان «روبرت مرداک[3]»، مهمان برنامه صدای آمریکا بود. وقتی مجری برنامه از او پرسید: «برنامه آینده شما چیست؟» او گفت: «تا سال ۲۰۲۰، کاری می کنیم که مردهای ایرانی خودشان زن هایشان را برای نمایش دادن از خانه بیرون بفرستند.» مجری برنامه گفت: «مگر می شود مردهای ایرانی با آن همه غیرت، این کار را بکنند؟» مرداک گفت: «وقتی قورباغه ای را در آبِ صد درجه بیندازی، یکدفعه بیرون می پرد؛ چون خیلی داغ است؛ اما وقتی یک قورباغه را در آب خنک بیندازی، برایش خیلی خوب است و وقتی آرام آرام آب جوش بیاید، قورباغه با اینکه گرمش است و می خواهد بیرون بپرد، دیگر توانی برای بیرون پریدن ندارد. ما کاری می کنیم که زنان ایرانی، آرام آرام تا جایی پیش بروند که دیگر خودشان بدانند، راهی برای برگشت ندارند.»[4] بنابراین باید به غیرت که عامل تحکیم خانواده است، نگاهی دوباره بیفکنیم.
معنای غیرت
«غیرت و حمیت» در لغت، شدت حرارت، علاقه و تعصّبی است که از لطافت باطن سرچشمه گرفته و در دفاع از حریم شخصی به کار می رود.[5] غیرت در اصطلاح علمای اخلاق، عبارت است از سعى در محافظت آنچه نگاهبانى آن لازم است. مراقبت از دین، آبرو، شرف، ناموس، اموال و اولاد که نتيجه شجاعت، بزرگى و قوّت نفس و از ملكات شريف و نقاط قوت شخص است؛ مردانگى به آن تحقّق می یابد و فاقد و بی مایه از آن، از جرگه مردان به دور است.[6]
كلمه اى كه در تعريف غيرت مرد در خانواده مناسب به نظر مى رسد، حساسيت است؛ به اين معنا كه غيرت، نوعى حساسيت برخاسته از مسئوليت است؛ زيرا هر كس كه بر چيزى مسئوليت دارد، بايد به آن حساسيت هم داشته باشد؛ بنابر آنچه گفته شد، می توان نتیجه گرفت که غیرت، یعنی دفاع از محبوب در برابر متجاوز و واکنش در مقابل خطرهایی که معشوق و محبوب را تهدید می کند.
غیرت، جلوه های مختلفی دارد. یکی از ابعاد بسیار مهم و کلیدی آن، غیرت ناموسی است و آن، دفاع از ناموس در برابر هر چیزی است که به نحوی قصد تعرض یا لطمه زدن جسمی و روحی به همسر انسان داشته و حریم او را مورد سوء قصد قرار دهد. از نگاه دین، زن و خانواده امانتی است گرانقدر و ارزشمند که خداوند به مرد سپرده و او باید با تمام وجود، از این امانت پاسداری کند. امانت داری شایسته همسر و خانواده، وظیفه ای است فطری، عقلی، اخلاقی و شرعی که در مبانی دینی، جایگاه بسیار بالایی دارد.
جایگاه غیرت در اسلام
امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ ـ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى ـ غَيُورٌ، يُحِبُّ كُلَّ غَيُورٍ وَ لِغَيْرَتِهِ حَرَّم الْفَوَاحِشَ ظَاهِرَهَا وَ بَاطِنَهَا؛[7] خداى ـ تبارک و تعالى ـ غيرتمند است، انسان هاى غيور را دوست دارد و به همین دليل، كارهاى زشت آشکار و پنهان را حرام کرده است.»
رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «هر زنی که به خداوند بزرگ و روز قیامت ایمان دارد، زینت و آرایش خود را برای غیر شوهرش آشکار نمی کند و موی سر و مچ خود را نمایان نمی سازد و هر زنی که این کارها را برای غیر شوهرش انجام دهد، دین خود را فاسد کرده و خداوند را بر خویش خشمگین کرده است.»[8]
باز هم امام صادق(علیه السلام) مى فرمايد: «إنّ المَرءَ يَحتاجُ فى مَنزلِهِ و عِيالِهِ إلى ثلاثِ خِلالٍ يَتَكَلَّفُها و إن لَم يَكُن فى طَبعِهِ ذلِكَ: مُعاشَرَةٍ جَميلةٍ، و سَعَةٍ بِتَقدِيرٍ و غَيرَةٍ بتَحَصُّنٍ؛[9] مرد براى اداره منزل و خانواده خود، به سه خصلت نياز دارد كه اگر هم به طور طبيعى آن ها را نداشته باشد، بايد خود را به تكلّف در آن ها وادارد: خوش رفتارى، گشاده دستىِ سنجيده و غيرت بر حفاظت از آن ها.»
علی بن ابراهیم در تفسیرش می گوید که وقتی حضرت موسی(علیه السلام) خواست با دختر شعیب(علیه السلام) به طرف منزل پدر او برود، دختر حضرت شعیب(علیه السلام) جلو حضرت موسی(علیه السلام) راه افتاد. بر اثر وزش باد، لباس به بدن وی می چسبید و حجم بدن آشکار می شد. حضرت موسی(علیه السلام) به او گفت: «تو پشت سر من راه بیا؛ چون ما از قومی هستیم که به پشت سر زنان نگاه نمی کنیم.» حضرت شعیب(علیه السلام) به دخترش گفت: «چگونه دانستی که او امانت دار است؟» دختر در جواب پدرش گفت: «او در راه از من خواست تا پشت سرش حرکت کنم و پیش رویش راه نروم.»[10]
در روایات معصومین(علیهم السلام)، مردان بی غیرتی که در برابر بی حجابی و بی بند و باری زنان خود بی تفاوت بوده و نه تنها از آن جلوگیری نمی کنند که مشوق نیز هستند، به شدت مورد مذمت واقع شده و وعده عذابی سخت به آنان داده شده است. چنانچه در روایتی آمده است:
اگر زنی بدون مراعات حریم شرعی و اخلاقی و با آرایش و زینت در معرض نامحرمان قرار گیرد و شوهرش نیز به این امر راضی باشد، زن مستوجب عقاب و عذاب الهی است و هر قدمی که برمیدارد، برای شوهرش خانه های جهنمی و آتشین بنا می شود.»[11]
امیرالمؤمنین(علیه السلام)، از وضعیت فرهنگی جامعه زمان خود به شدت انتقاد کرده و خطاب به مردم عراق می فرماید: «يَا أَهْلَ الْعِرَاقِ نُبِّئْتُ أَنَّ نِسَاءَكُمْ يُدافِعْنَ الرِّجَالَ فِي الطَّرِيقِ أَمَا تَسْتَحْيُونَ؛[12] ای مردم عراق! به من خبر رسیده که زنان شما در خیابان ها، بازارها و معابر، شانه به شانه مردان و دوشادوش آنان در رفت و آمد هستند؟ آیا حیا نمی کنید (غیرت شما کجا رفته است)؟» و فرمود: «إِذَا لَمْ يَغَرِ الرَّجُلُ، فَهُوَ مَنْكُوسُ الْقَلْبِ؛[13] کسی که غیرت نورزد، قلبش واژگونه (کور و بسته) است.» و قابلیت پذیرش نور الهی و نصایح دین را ندارد.
ناگفته نماند این حساسیت مرد تا زمانى از جانب بانوان نوعى دوست داشتن، محبت و حمایت تلقى مى شود كه در حد معقول باشد. اگر از راه اعتدال خارج شده و به سوى افراط و تفریط گرایش یابد، ناپسند خواهد بود و به بدگمانی منفی بدل می شود.
2. پوشش در برابر محارم
عده ای گمان می كنند كه تنها در برابر افراد نامحرم باید حجاب را رعایت كنند! در حالی كه این مساله، دامنه گسترده تری را در بر می گیرد و افراد خانواده و محارم را نیز شامل می شود. این موضوع، در برخی خانواده ها اهمیت چندانی ندارد و به این امر و لوازم آن، كمتر پرداخته می شود.
پوشش دختران در برابر محارم، از دو بُعد قابل بررسی است:
١. از نظر حکم شرعی، پوشش دختران در برابر محارم، ضرورت ندارد و واجب نیست همه اعضای بدن خود را بپوشاند. مراجع تقلید در این باره فرموده اند: «مرد و زنى که با یکدیگر محرم هستند، اگر قصد لذّت نداشته باشند، می توانند غیر از عورت، به تمام بدن یکدیگر نگاه کنند.»[14]
٢. از نظر اخلاقی که باید بگوییم هرچند بر اساس شرع، مقدار پوشش محارم ـ مانند برادر و خواهر ـ در منزل کمتر از مواقعی است که در مقابل نامحرم هستند، رعایت نکردن معیار های عرفی میان محارم، می تواند قواعد شرعی را نیز به چالش بکشد؛ لذا شرع برای تقویت جایگاه عرف و اخلاق در خانواده و محارم، به ویژه خواهر و برادر و جنس موافق یا مخالف، نگاه با قصد لذت و مفسده انگیز را میان خواهر و برادر و دیگر محارم منع کرده است.
پدر و مادر، نباید با این شعار كه چهاردیواری اختیاری است و به بهانه اینكه همه خانواده، محرم یکدیگرند، هرگونه خواستند، بپوشند و هرچه خواستند، با هم بگویند. چگونگی معاشرت بین تک تک افراد خانواده هم باید تابع مقررات ویژه ای باشد. مادر و دختر خانواده، باید از پوشیدن لباس های كوتاه و تنگ و آرایش های زننده خودداری كنند. ممکن است گفته شود چه کسی نزدیک تر از خواهر یا برادر؟ برادر و خواهر، یعنی کسانی که از گوشت، پوست و استخوان هم دیگرند؛ پس در برابر آن ها می توان راحت بود. در پاسخ، به یک حدیث اشاره می کنیم. امام علی(علیه السلام) فرمودند که مردی از پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) پرسید: «ای رسول خدا! خواهرم موهای خود را در مقابل من باز می گذارد.» حضرت فرمودند: «نه (نباید این کار را انجام دهد)؛ زیرا می ترسم وقتی چیزی از زیبایی ها، موها یا ساعد خود را برای تو نمایان کند، به گناه بیفتی.»[15]
امام على(علیه السلام) گفت: «اى رسول خدا! آيا هنگام ورود بر مادرم، از او اجازه بگيرم؟» پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «بله.» على(علیه السلام) عرض كرد: «براى چه؟» فرمود: «آيا خوشحال مى شوى مادرت را عريان ببينى؟» على(علیه السلام) گفت: «خير.» پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «بنابراين، اجازه بگير!»[16]
وقتی پسر خانواده ای می گويد که به خاطر پوشش مادر يا خواهرم در خانه، ذهن آرامی ندارم و آنان عامل تحريک من شده اند و مادر يا خواهر نیز می گويد که پسر خانواده، بعضی مواقع رفتاری می کند كه احساس می كنیم قصد سو‌ئی دارد، با ريشه يابی این رفتارها، مشخص می شود در بسياری از اين خانواده ها، مادر و دختر در مقابل پدر و پسر، پوشش های نامناسبی دارند و آرام آرام قبح پوشش نامتعارف دختر و مادر، در برابر مردان خانواده ريخته است و ديگر زشت نمی بينند. در نتیجه، حیا و عفت در دیدگاه آن ها کم اهمیت جلوه می کند و نوجوانی که همیشه مادر خود را نیمه عریان می بیند، احساس شرم نمی کند از اینکه خاله، دخترخاله و زن بیگانه را با همان وضع ببیند.
پوشش اطرافیان، می تواند در بلوغ زودرس فرزندان نقش مهمی داشته باشد. زمینه تحریک جنسی در کودکی که قبل از نوجوانی، هر روز با بدن نیمه عریان مادر و خواهر مواجه است و قسمت های برجسته آنان را می بیند، سریع تر و زیادتر است و آنچه را در خانواده می بیند، ناخودآگاه در کوچه و خیابان بر افراد دیگر منطبق می کند و باعث می شود زودتر از موعد بالغ شود.
بعضی می گویند: «اگر کودک در خانواده با چنین صحنه هایی مواجه باشد، وقتی در مجالس و جوامع با چنین صحنه هایی برخورد کند، با حرص و ولع به چنین افرادی نگاه نمی کند.» در اینجا باید پای تجربه را پیش کشید و تاریخ را مجبور به گفتن حقایق نماییم. آن وقت جواب این مساله را خواهیم گرفت. زنان و دختران اروپا و آمریکا، سربرهنه شدند و کودکان خود را به چنین صحنه هایی عادت دادند؛ اما باز هم کودکان آن ها به جامعه، با نظر شهوت نگاه کردند و باز هم آمار جنایات جنسی درشت تر شد.
پایه های اساسی رشد شخصیت کودکان و نوجوانان، از طریق تقلید نهاده می شود و این شیوه تقلید، هم از راه شنیداری و هم از طریق بصری حاصل می شود؛ بنابراین رفتار مادر تأثیر فراوانی بر کودک دارد. این امر درباره پوشش نیز صدق می کند. اگر مادر همیشه با پوشش مناسب در مقابل فرزندان خود ظاهر شده باشد، کودک هم سعی می کند همان پوشش را از مادر تقلید کند و در دوران نوجوانی، با مادر همانندسازی کرده و همان شیوه مادر را انتخاب کند.
3. ارتباط کلامی خانواده
در چندین سال پیش، بیشتر فرزندان اوقات خود را با مادرشان در خانه یا با پدرشان در مزرعه یا محل کار می گذراندند و با هم گفتگو می کردند. اگر موانعی نیز پیش می آمد، آن را از سر راه بر می داشتند؛ از این رو، والدین قادر بودند به نیازها، آرزوها و شخصیت فرزندانشان پی ببرند. همچنین فرزندان وقت کافی برای شناختن بیشتر والدینشان داشتند؛ ولی امروز با ورود وسايل و تکنولوژی های جديد، مانند موبایل به عرصه خانواده ها، والدين و فرزندان ساعت های متمادی در کنار يکديگر می‌نشينند؛ بدون آنکه با هم حرفی بزنند. متأسفانه پایین آمدن مدت گفتگو بین افراد خانواده و فردیت گرایی، موجب شده فاصله نسلی بیش از پیش نمایان شود! کاهش ارتباطات کلامی میان اعضای خانواده، به مرز هشدار رسیده و سلامت خانواده ها را تهدید می کند. به اعتقاد کارشناسان، اعضاى یک خانواده در شبانه روز، باید دو تا سه ساعت با یکدیگر ارتباط عاطفى و گفتگو داشته باشند؛ در حالی که اکنون این میزان، بسیار کاهش پیدا کرده است. بر اساس اظهارات رئیس انجمن مددکاری ایران، میانگین زمان گفتگو در خانواده های ایرانی، پانزده دقیقه است.»[17] در چنین خانواده ای، چگونه می توان امیدوار بود که اعضا احساسات عاطفی و جامعه پذیری را تجربه کنند؟
از جمله عواملی که می تواند روز به روز فاصله دنیای والدین را از فرزندانشان بیشتر کند، حرف نزدن است. بیشتر مشکلات و اختلافات بین والدین و دختران، از زمانی شروع می شود که کیمیای حرف زدن را از یاد ببرند و دختران، این انتظار را داشته باشند که والدین، حتی اگر ما چیزی نگوییم، باید بدانند مشکل مان چیست!
ارتباط کلامی، فاصله ها را از بین می برد، گرمای عاطفی خانواده را افزایش می دهد و باعث دوام و قوام آن می شود؛ اما درصورت فقدان آن، خانواده میان تهی شده و مرکزیت خود را از دست می دهد.
روزی که وایبر، واتس آپ و غیره به زندگی ها وارد شدند، کمتر کسی بود که از آسیب های آن حرفی به میان آورد. کمی که گذشت، اولین زنگ خطر از درون خانه ها به صدا درآمد. فاصله بین اعضای خانواده بیشتر شد، دور همی ها و تعامل در دنیای واقعی کاهش پیدا کرد و وابستگی ها به گوشی تلفن همراه زیاد و زیادتر گردید. در یک مهمانی خانوادگی یا فامیلی، همه در یک اتاق بزرگ جمع اند، هیچکس با دیگری حرف نمی زند و همه سرشان در تلفن همراهشان است؛ این یک تصویر تکراری و تکرار شونده است. عده ای به جای ارتباط كلامی، از طریق بلوتوث یا پیامک با یکدیگر صحبت می کنند. یکی برای دیگری تصویر یا متنی را ارسال می کند و بلافاصله جواب می گیرد. گاهی تمام وقت مهمانی و باهم بودن، به بررسی محتویات گوشی ها سپری می شود و انگار هیچكس قصد ندارد از پشت هویت مجازی تلفن همراهش بیرون بیاید و درباره مسائل واقعی و ملموس كار، زندگی و روابط فامیلی و اجتماعی سخن بگوید! با ادامه این روند، باید انتظار داشت که نسل هایی مجازی پرورش یابند و حتی از ساده ترین مهارت های كلامی و رابطه ای بی بهره باشند.
جامعه شناسان، فردگرایی را اولین آسیب شبکه های ارتباطی می دانند. سردشدن روابط، دور شدن اعضای خانواده از هم، کم شدن سنت های قدیمی مثل صله رحم و تغییر شیوه ابراز محبت، از آسیب های همین فردگرایی هستند. تنهایی و تنها‌شدن، دور و بیگانه شدن از خانواده و رفتن در غاری تاریک و تو در تو، آسیبی است که نمی شود از کنار آن به این راحتی ها گذشت. بدون اغراق می توان گفت که نسل جدید، یک نسل معتاد است! معتاد ارتباطات و ابزارهای ارتباطاتی... وقتی یک روز گوشی را در خانه جا می گذاریم، تا شب حس می کنیم گم کرده ای داریم و در حالت بدتر، حس می کنیم یکی از اعضای بدنمان ناقص شده است! با این نقص، حتی چند ساعت هم کنار نمی آییم و بعد از رسیدن به گوشی و وصل‌شدن به اینترنت، دو برابر وقت صرف می کنیم تا از خماری آن روز در بیاییم!
البته ما نمی خواهیم همه کاسه ـ کوزه ها را سر شبکه های اجتماعی بشکنیم. چه بسا افرادی که قبل از ظهور این شبکه ها، واقعاً حرفی برای گفتن به همدیگر نداشتند که با عضویت در آن ها، بحث های جالب، نکته های طنز و جوک هایی را پیدا می کنند و با هم به اشتراک می گذارند!
خانواده سالم، خانواده ای است که بتواند هر پدیده جدیدی را برای افزایش ارتباط و صمیمیت بین اعضا به خدمت بگیرد. در چنین خانواده ای، هر اتفاقی که می افتد، نمی تواند یک تهدید ترسناک باشد.
گاهی علت گفتگوی کمتر در یک خانواده، این است که پدر و مادر نتوانسته اند احساس هم بستگی را بین اعضا به وجود آورند و افراد، احساس گسست دارند و فکر نمی کنند که منافع، علایق و عشق مشترکی بین آن هاست. تربیت خیلی از پدر و مادرها، آنقدر آسیب زاست که بچه ها به حرف زدن در این کانون، علاقه ای ندارند و مدام در حال فرار از آن هستند.
گاهی کم شدن زمان صحبت بین اعضای خانواده، نشانه بارز یک نارضایتی مزمن در زندگی خانوادگی است. وقتی فردی از موضوعی در زندگی ناخوشنود است، بارها درخواست و تلاش می کند که مشکلات را حل کند؛ اما طرف مقابل هیچ عکس العملی برای بهبود اوضاع نشان نمی دهد و او، کم کم سعی می کند صحبت، بحث و مجادله نکند.
بعضی از خانواده ها می گویند که ما حرفی با هم نداریم! راجع به چه چیزی با هم صحبت کنیم؟ افراد خانواده باید این مهارت را یاد بگیرند که گزارشی از عملکرد روزانه شان بدهند؛ پدر و مادر و فرزندان، باید اتفاق هایی را که در طول روز بیرون از خانه برایشان افتاده، تعریف کنند. این کار خیلی مهم است و فواید متعددی دارد؛
مثلاً وقتی پدر یا مادر از کار خودش و سختی هایی که در طول روز متحمل می شود بگوید، فرزندان می فهمند که والدین بیرون از خانه با دنیای سختی مواجه هستند، مهمانی نرفته اند و گردش و خوش گذرانی نمی کنند؛ بلکه کار می کنند تا مایحتاج زندگی را تأمین کنند. به این ترتیب، یاد می گیرند وقتی بزرگ شدند، آن ها هم تلاش کنند که دنیای مهربانی در انتظارشان نیست! از طرفی وقتی بچه ها، خود را ملزم بدانند که هر شب به اعضای خانواده گزارشی دهند، می فهمند مسئولیت هایی، مثلاً در حوزه تحصیلی دارند و باید به بقیه اعضای خانواده بگویند که چگونه این مسئولیت ها را انجام می دهند. این فضای گفتگو، باعث می شود پدر و مادر در جریان آخرین وضعیت فرزندانشان از نظر تحصیلی، فرهنگی و هنری قرار بگیرند.
پدر و مادرها از بچه هایشان بخواهند که یک خاطره خوب و یک خاطره بد آن روز را تعریف کنند. خیلی وقت ها در جریان همین گزارش ها، از اتفاق های بدی که برایشان افتاده، می گویند. در همین فضای گفتگوست که پدر و مادر از زحمت هایی که هر یک از طرفین، آن روز کشیده باید تشکر کنند و از فرزندشان بابت نمره خوبی که گرفته یا زحمتی که کشیده، هم تشکر و هم تقدیر و تحسین کنند.
در این فضا فرزندان هم یاد می گیرند که از پدر و مادرشان به خاطر زحمت هایشان تشکر کنند و پدر و مادر به آن ها یاد می دهند که باید قدردان باشند و قدردانی را به شکل کلامی ابراز کنند تا نسلی غیر مسئول و متوقع بار نیاوریم که هر کاری والدین برایشان انجام می دهند، وظیفه و باز هم کم بدانند. نسخه ای که می توان برای خانواده های ایرانی پیچید، در نظر گرفتن چنین فضای گفتگویی در ساعت های پایانی شب است.
گاهی کم شدن زمان صحبت بین اعضای خانواده، به دلیل موانع ارتباط کلامی، مانند: ارزیابی منفی، انتقاد، برچسب زدن، احساس شکست، از بین بردن عزت نفس، تهدید، تحقیر و تنبیه، دستور دادن، ذهن خوانی، مقایسه افراد با یکدیگر، نصیحت کردن و طرح سؤال های بی مورد و نامناسب است.
در هر حال، خانواده ها بايد بازنگری کلی در سبک زندگی شان داشته باشند، تلاش کنند از لحظه لحظه زندگی و از کنار هم بودن لذت ببرند، در ثبات خانواده بکوشند و هنگام شام یا بعد از آن، زمانی هرچند کوتاه را برای گفتگو اختصاص دهند.
ارزش خانواده به فضای عاطفی آن است. این فضا در گرو تعامل انسانی زوجین است و برای ایجاد فضای عاطفی، هیچ راهی جز ارتباط کلامی وجود ندارد. در واقع سوء تفاهم ها و برداشت های غلط و منفی، به علت نبود ارتباط کلامی است. تعاملات درونی اعضای خانواده که همان انس گرفتن ها، صله رحم و گپ و گفت های شبانه است، جایگاه ویژه ای در دین اسلام دارد و در روایات و احادیث، بارها به آن توصیه شده است.
دورهم نشینی های شبانه و طرح مسائل اعضا در جمع خانواده، از رفتارهایی است که در تربیت فرزندان، اصلاح رفتار، رفع مشکلات و کاهش استرس و افسردگی افراد خانواده تأثیر بسزایی دارد. به پدر و مادرها توصیه می شود که وقت زنده خود را به فرزندان اختصاص دهند و به دلیل مسائل اقتصادی، از وقت گذاری برای فرزندانشان غافل نشوند؛ چرا که انس پدر و مادر با فرزندان و حضور فیزیکی آنان در جمع خانواده، باعث می شود بسیاری از خلأ های عاطفی فرزندان پر شود.
البته کیفیت گفتگوی والدین و فرزندان نیز بسیار مهم است. آنان باید به فکر «برد برد» باشند و سعی نکنند تنها حرف خود را بر کرسی بنشانند و اصطلاحاً، برنده قاطع گفتگو باشند؛ زیرا در طرف مقابل احساسات منفی ایجاد می شود. نسل ديروز (والدين) احساس دانايی و با تجربگی می کند و نسل امروز (فرزندان) که خواهان تطابق با پيشرفت های روز است، در برابر آن ها واکنش نشان می دهد و چون از پس منطق و نصيحت های ريشه دار و سرشار از تجربه آن ها بر نمی آيد، به لجبازی روی می آورد.
پی نوشت ها:
--------------------------------------------------------
[1]. نورى، مستدرک الوسائل، ج 11، ص 193.
[2]. جام نیوز، کد خبر: 466292 ، 23/1/1394.
[3]. او دارای ۶۰ شبکه تلویزیونی به ۱۳ زبان مختلف است که روزانه حداقل ۳۰۰ میلیون مخاطب را به خود جلب می کند. همینطور مسئولیت ۱۰۰ روزنامه و مجله مطرح، همچون: دیلی تلگراف، وال استریت ژورنال، تایمز، ساندی تایمز، نیویورک پست و نیز شبکه های خبری معروفی، همچون: فاکس، فاکس نیوز و اسکای نیوز و سایت هایی، همچون: مای اسپیس بر عهده این فرد است.
[4]. جام نیوز، کد خبر: 466292 ، 23/1/1394.
[5]. حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، لغت «حمی».
[6]. احمد نراقی، معراج السعاده، ص 221.
[7]. كلينى، کافی، ج 5، ص 536.
[8]. نوری، مستدرک الوسائل، ج 14، ص 244.
[9]. مجلسی، بحار الأنوار، ج 75، ص 236.
[10]. نوری، مستدرک الوسائل، ج 14، ص 274 .
[11]. مجلسی، بحار الأنوار، ج 100، ص 249.
[12]. همان، ج 79، ص 115.
[13]. کلینی، كافی، ج 5، ص 536.
[14]. توضیح المسائل مراجع، ج 2، ص 419، م 2437.
[15]. مجلسی، بحار الأنوار، ج 101، ص 38.
[16]. همان ص 38.
[17].www.aftabir.com.
دیدگاه‌ها
مطلب بسیار خوب و زیبایی بود ممنون
افزودن دیدگاه جدید