زیارت نامه اربعین سلوک معنوی

زیارت نامه اربعین که تعلیم امام صادق (ع) به صفوان جمال است سلوک معنوی و سیاسی منزل به منزل  برای زائرانی است که رنج سفر را بر خود هموار می کنند و خود را به کربلا می رسانند تا زیر قبه امام حسین(ع) این زیارتنامه را در روز اربعین بخوانند تا باگوش جان و سر پاسخ سلام امام(ع) را بشنوند و ابراهیم مجاب دیگری شوند. به دلیل همین نقش ویژه ای که در((منازل هشت گانه)) دراین زیارتنامه نهفته است، به تحلیل اجمالی هریک از منازل پرداخته می شود:

((منزل اول))
 درمنزل اول که با پنج سلام آغاز و پایان می پذیرد امام صادق(ع) به زائر می آموزد که امام حسین(ع) را در روز اربعین با این جایگاه رفیع و بلند که مظهر تجلی و وارث اوصاف همه انبیای سلف است و اینکه در دفاع از دین همه انبیا که همان توحید خالص است و همه کروبات و مصیبت را پذیرفت و مظلومانه به شهادت رسید، سلام می دهی چرا که دراین سلام پنج گانه، امام(ع) با اوصافی چون: ولی، حبیب، خلیل، صفی که اوصاف انبیا از آدم  تا خاتم است، سلام داده می شود و این پیامی ندارد جز اینکه حسین بن علی(ع) وارث و تجلی همه انبیا است از همین رو می خوانیم :
( ۱) السلام علی ولی الله و حبیبه: سلام بر ولی خدا و دوست دارش (۲) السلام علی خلیل الله ونجیبه: سلام بر خلیل خدا و محرم اسرارش (۳) السلام علی صفی الله وابن صفیه: سلام بر برگزیده خدا و فرزند برگزیده اش (۴)السلام علی الحسین  المظلوم الشهید: سلام بر حسین مظلوم شهید(۵) السلام علی اسیر الکربات و قتیل العبرات: سلام بر اسیر دربند ناگواریها  و کشته ای که اشک فراوان بر او ریخته می شود.

((منزل دوم))
درمنزل دوم امام باقر(ع) زائر را با صفات دوازده گانه  و شخصی امام(ع) چون : ((ولی، ابن ولی، صفی، ابن صفی، کرامت، سعادت، طیب ولادت، سید، قاید، ذاید، وارث، حجت))  ونیز جایگاه ملکوتی وی پیوند می دهد تا بیاید مردم زمانه او چه جفا و ستم سختی به وی کردند و چنین شخصیت آسمانی و ملکوتی را به قتل صبر به شهادت رساندند. از این رو زایر در برابر قبه ملکوتی امام(ع) باورهایش را عرضه به امام(ع) کرده و می گوید:
(۱ )اللهم انی اشهد انه ولیک و ابن ولیک: خدایا گواهی می دهم که او به یقین ولی تو و فرزند ولی توست۰(۲) وصفیک وابن صفیک: برگزیده تو و فرزند برگزیده توست۰ (۳)الفایز بکرامتک: به بزرگداشت تو رستگارشده ۰(۴)اکرمته بالشهاده : او را با مقام شهادت گرامی داشتی۰ (۵)وحبوته
بالسعاده: و به نیکبختی مخصوصش ساخته ۰(۶)واجتبیته بطیب الولاده: و به پاکی ولادت برگزیدی۰(۷)وجعلته سیدا من الساده: واو را اقایی ازمیان بزرگان قراردادی۰ (۸)وقائدا من القائده: و پیشوایی از میان پیشوایان قرار دادی۰ (۹)وذائدا من الذاده: و مدافعی از مدافعان حق قرار دادی۰(۱۰)واعطیته مواریث الا نبیا: ومیراث پیامبران را به اوعطا نمودی۰ وجعلته حجه علی الخلق من الاوصیا : و او را حجت برمخلوقات ازمیان جانشینان قرار دادی.

(( منزل سوم))
 در این منزل امام صادق(ع)زائر را در اینکه چرا امام حسین(ع) ازجان خود واصحابش گذشته است آشنا می سازد و ان  هدف نبود جز اینکه عوام و جاهل متعبد را از جهل و نادانی خارج کند و عالمان را بصیرت و آگاهی بدهد چرا که دین از دو گروه آسیب دیده و می بیند، دین داران بی عقل وعالمان بی بصیرت و بی تقوا از همین رو در زیارتنامه اربعین می خوانیم:
((بذل مهجته فیک لیستنقذ عبادک من الجهاله وحیره الضلاله: و خون قلبش را در راه تو بخشید تا بندگانت را از نادانی و سر گردانی گمراهی، رهایی بخشید. ))

(( منزل چهارم))
درمنزل چهارم امام صادق(ع) زائر را باعلل و منشأ لغزش امت اسلامی در به شهادت رساندن فرزند پیامبر(ص) آشنا می سازند تا از آن عبرت بگیرد از این رو :((دنیاگری اهل دنیا، هواپرستی هوا پرستان، اطاعت پذیری مردم از حاکمیت باطل)) را سه علت اصلی در این لغزش دانسته که موجب  این واقعه غم انگیز شده است از همین  رو می فرمایند :
اولا:دنیا گرایی نخستین عامل لغزش مردم کوفه بوده است:((وقد توازر علیه من غرته الدنیا و باع حظه بالارذل الادنی وشری اخرته بالثمن الاوکس: فریب خوردگان دنیا وانانکه سهم خودرا با پسترین چیز معامله کردند واخرت خود را به ارزان ترین قیمت فروخت برعلیه هم‌پیمان شدند.))
ثانیا: هوای نفس دومین عامل لغزش مردم کوفه بوده‌است:((وتغطرس و تردی فی هواه واسخطک واسخطک نبیک: وبه سبب هوای نفس سقوط کردند وتو و پیامبرت را به خشم در آوردند. ))
ثالثا:پیروی از حاکمان باطل عامل سوم لغزش کوفیان بوده است:(( واطاع من عباده اهل الشقاق والنفاق وحمله الاوزار المستوجبین النار: وازمیان بندگانت از اهل اختلاف ودرویی  واز حمل کنندگان بار گناه که سزاوار دوزخ پیروی نمودند.))

((منزل پنجم))
 در منزل پنجم زائر می آموزد که در تقابل حق و باطل همیشه جبهه حق پیروز، وجبهه باطل محکوم به شکست است. چرا که سیدالشهدا(ع) هرچند مظلومانه به شهادت رسیده است، ولی نامش و آرمانش جاودانه ماند ولی قاتلان وی به هلاکت رسیدند و به سرنوشت محتومی گرفتار شدند از این رو در فراز پنجم زیارتنامه می خوانیم :
(۱)اشهدانک امین الله و ابن امینه: گواهی می دهم که توبه یقین امین خدا وفرزند امین اوهستی.
(۲) عشت سعیدا ومضیت حمیدا ومت فقیدا مظلوما  شهیدا: باسعادت زندگی کردی وبه نیکی ازدنیا رفتی ومظلومانه  با شهادت در گذشتی.
(۳)واشهدان الله منجز ما وعدک ومهلک من خذلک، ومعذب من قتلک: گواهی می دهم  که خداوند به آنچه به تو وعده داده وفا نمود و ان که دست از یاریت کشید هلاک کرد وانکه تورا به شهادت رساند، عذاب نمود.

((منزل ششم ))
منزل ششم  در زیارت اربعین به زائر  تعلیم داده می شود که ولایی بودن به  تبرا یعنی نفرت داشتن به جریان باطل مقابل امام حسین(ع) و تولی یعنی عشق ورزید ن به سیدالشهدا(ع) به عنوان محور حق است ولی این تبرا و لعن و نفرین بر دشمنان اهل بیت مقدمه و زمینه برای ورود به تولی و دوست داشتن به اهل‌بیت است همان گونه که گفتن ((لااله)) ونفی اله رسیدن به توحید خالص و ((الا الله)) است. از همین  رو در زیارت اربعین  پس از شناخت دشمنان سیدالشهدا(ع) دستور به ابراز برائت از انان و نیز ابراز به ولایت مداری به آن حضرت داده می شود که می خوانیم:
(۱)اللهم فالعنهم لعنا وبیلا وعذبهم عذابا الیما: خدایا آنان ( دشمنان امام حسین ) رابسیارلعنت کن، و به عذاب دردناکی گرفتار کن.
( ۲)فلعن الله من قتلک ولعن الله من ظلمک ولعن الله من سمعت بذالک فرضیت به: خداوند به قاتلان تو وکسانی که به توستم کردند وکسانی که این واقعه را شنیدند و به آن راضی شدند لعنت کند.
(۳)اللهم انی اشهدک آنی ولی لمن والاه وعدو لمن عاداه :خدایا گواهی می دهم که من دوستانش را دوست دارم و با دشمنانش دشمنم.

((منزل هفتم))
دراین منزل هفتم به زائر تعلیم داده می شود، ولایت مداری وعشق به امام (ع) چیزی جز پاسخ دادن به خواست فطری خویش نخواهد بود، چرا که بشر ذاتا میل به خوبیها، کمالات و زیباییها دارد.
امام حسین (ع)در راس همه کمالات وخوبیهاست، برای اینکه برخواسته از شجره طیبه جدی چون رسول خدا(ص)، پدری و مادری چون علی و فاطمه سلام الله علیهما دارد و خود نیز شجره طیبه است که ازنسل وی نه امام برخواسته اند و نیزدارای عصمت علمی وعملی است و هرگز دامنش به گناه آلوده نشده است و از نظر شخصیت فردی نیز ستون و تکیه گاه دین و پناه گاه موؤمنان و پیشوایی شایسته با کارنامه پر از خوبی هاست. چگونه می شود انسان انسان باشد ولی ولایت وعشق اورا درقلب نداشته باشد؟ از همین رو می خوانیم:
(۱)بابی انت وامی یابن رسول الله اشهد انک  کنت نورا فی الاصلاب الشامخه و الار حام المطهره: پدرومادرم فدای تو ای فرزند رسول خدا گواهی می‌دهم  که تو نوری درصلب بلند مرتبه و رحم ها پاکیزه بودی.
(۲)لم تنجسک الجاهلیه بانجاسها،ولم تلبسک المدلهمات من ثیابها: دوران جاهلیت با ناپاکیهایش تو را آلوده نساخت و با لباس های آلوده اش تو را نپوشانید.
(۳)واشهد انک من دعایم الذین ، وارکان المسلمین، ومعقل المؤمنین: گواهی می‌دهم که تو پایه های دین، وتکیه گاه مسلمانان  و پناهگاه مؤمنان هستی.
(۴) واشهد انک آلامام البرالتقی الرضی الزکی ، الهادی المهدی:گواهی می دهم  که تو پیشوای نیکوکار پرهیزکار و پسندیده پاکیزه و راهنمای هدایت یافته ای.
(۵)واشهد ان الائمه من ولدک کلمه التقوا ، واعلام المهدی ،والعروه الوثقی، والحجه  علی اهل الدنیا: گواهی می دهم که امامان از فرزندان تو اساس پرهیزکاری، ونشانه های هدایت و ریسمان محکم (هدایت) وحجت(خدا) بر جهانیان هستند.

((منزل هشتم))
دراین منزل زائر نه با سید الشهدا(ع) بلکه با همه اهل بیت میثاق و پیمان می بندد که متعبد و تسلیم قلبی وعملی دربرابر دستورات آنها باشد و خود را همیشه سرباز در رکاب آنها بداند و جانش را در دست گرفته و آماده فداکاری و جانبازی در یاری رساندن قطب عالم امکان حضرت مهدی خواهد بود چرا که می خوانیم:
(( واشهد انی بکم مؤمن  وبایابکم موقن ، بشرایع  دینی وخواتیم عملی و قلبی لقلبکم سلم ، وامری لامرکم متبع، ونصرتی لکم معده ، حتی یاذن الله لکم، فمعکم، لا مع عدوکم صلوات الله علیکم وعلی ارواحکم و اجسادکم وشاهدکم وغایبکم وظاهرکم وباطنکم آمین رب العالمین: وگواهی می دهم که به شما ایمان دارم  و به واسطه قوانین دینم وعواقب همان به بازگشت شما مطمئنم. دلم تسلیم دل شما، وعملم پیروعمل شماست و آماده یاری شمایم تا این که خدا به شما اجازه  دهد، پس آنکه با شماست باشماست نه با دشمنان شما درود خدا برشما و بر ارواح و بدن های شما و برحاضر وغایبتان و بر ظاهر و باطنتان.))