یادداشت تبلیغی

علل و آثار مشارکت حداکثری در انتخابات از نگاه امامین انقلاب

تاریخ انتشار: 11:55 - 1400/02/21

پایگاه اطلاع رسانی بلاغ| تدوین و جمع آوری توسط گروه تولید محتوا معاونت فرهنگی و تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم

مقدمه

به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری خردمندانه و قاطعانه حضرت امام خمینی(ره) و سرنگونی رژیم استبدادی شاهنشاهی، برای اولین بار آزادی سیاسی، مردم سالاری دینی و احقاق حقوق مردم ایران فراهم شد. تأکیدات حضرت امام و نیز مقام معظم رهبری به منظور حضور مردم در انتخابات، نشانگر اهتمام جدّی این دو شخصیت الهی برای حضور حداکثری در انتخابات است. در منظومه ی فکری امام خمینی و مقام معظم رهبری انتخابات ابعاد گستردهای دارد؛ اما در این نوشتار، دو محور «بایستگی مشارکت مردم در انتخابات» و «علل و آثار مشارکت حداکثری مردم در انتخابات» تبیین می‌شود.

الف) بایستگی مشارکت مردم در انتخابات

در هر جامعه ای، انسان‌هایی با انگیزه‌های متفاوت وجود دارند. از آنجا که انسان ذاتاً موجودی اجتماعی است، تأمین این خواست‌ها و عملی کردن این انگیزه‌ها نیز، تنها در همین حیات اجتماعی میسر است. به همین جهت حرکت کلی یک جامعه تعیین‌ کننده و بر جهت‌ گیری‌های فردی آن جامعه نیز تأثیرگذار خواهد بود. این امر در جوامع بهره‌مند از حکومت‌های متکی بر آرای مردم، جلوه و نمود بیشتری دارد؛ به همین دلیل مشارکت عمومی مردم، در چنین جوامعی از نقش تعیین‌ کننده‌ ای برخوردار است.

در اندیشه ی سیاسی حضرت امام و مقام معظم رهبری، حضور حداکثری و فعال مردم در عرصه ی انتخابات یک اصل است و اهمیت ویژه ای دارد؛ زیرا مشارکت در تعیین سرنوشت اجتماعی و سیاسی، حق همه ی آحاد جامعه و اصلی عقلانی و شرعی است. لزوم احساس مسؤولیت انسان نسبت به سرنوشت فردی و جمعی خویش، از ارزش های پذیرفته ی اسلام است؛ به گونه ای که این مطلب در آیات، روایات و سیره ی مسلمانان مورد تأکید قرار گرفته است. بر همین اساس، مشارکت افراد در اداره ی امور اجتماعی و تعیین کارگزاران، از حقوق اولیه ی هر مسلمانی به حساب می‌آید. طبیعی است که هر انسانی حق دارد از حق خود استفاده نماید و در سرنوشت جامعه ی خود تأثیرگذار باشد. از همه مهمتر اینکه در جامعه ی دینی، حفظ نظام و تعیین سرنوشت جامعه وظیفه ی الهی است؛ از این رو حضرت امام خمینی همواره در پیام‌ها و سخنرانی‌های خویش، بر اهمیت انتخابات و ضرورت مشارکت حداکثری مردم در انتخابات تأکید داشتند: «این وظیفه‌ای است الهی، وظیفه‌ای است ملی، وظیفه‌ای است انسانی... همه‌ی ما باید در انتخابات شرکت بکنیم.»[1]

در منظومه ی فکری حضرت آیتالله خامنه ای نیز، شرکت در انتخابات مظهر احقاق حق و وظیفه ی الهی است؛ چنانچه ایشان فرمود:

انتخابات، فقط یک پدیده ی سیاسی نیست. انتخابات، مظهر حضور مردم، مظهر احقاق حق است... . هم حق و هم تکلیف مردم است که بیایند و سرنوشت کشورشان را به دست خود معین کنند... . این حق مردم است و متعلق به آنها؛ اما تکلیف هم هست... .[2]

ب) علل و آثار بایستگی حضور حداکثری در انتخابات

یکی از پرسش های مهم، چرایی شرکت حداکثری مردم در انتخابات است؛ یعنی فلسفه و دلیل حضور حداکثر در انتخابات چیست که حضرت امام و مقام معظم رهبری بدان تأکید نموده اند؟

امام خمینی، لزوم حداکثری را تکلیف عقلی و شرعی دانسته و آن را موجب حفظ جمهوریت نظام می‌داند. مقام معظم رهبری نیز، ضمن تکلیف خواندن لزوم حداکثری، عزت‌مندی، وفاق ملی، اقتدار ملی، استقلال، تحکیم نظام، آبروی اسلام، آبروی ملت و تقویت نظام جمهوری اسلامی را به عنوان عوامل و آثار لزوم حضور حداکثری یاد کرده است. فرازهایی از سخنان رهبر انقلاب که بیانگر دلایل لزوم و چرایی حضور حداکثری مردم و مشارکت سیاسی همگانی است، به شرح زیر است:

درست در نقطه ی مقابل خواست دشمنان، همه ی ما باید در انتخابات حضور فعالی داشته باشیم. انتخابات، آبروی ملی ماست. انتخابات، یکی از شاخصهای رشد ملی ماست. انتخابات، وسیله ای برای عزت ملی است... . حضور شماست که نظام را تحکیم می‌کند، پایه های آن را مستحکم می‌نماید، آبروی ملت ایران را زیاد می کند، استقامت کشور را در مقابل دشمنی‌ها زیاد می‌کند و دشمن را از طمع ورزیدن به کشور و از فکر ضربه زدن و توسعه(ی برنامه‌اش) و فساد و فتنه منصرف می‌کند. این یک مسئله‌ی بسیار مهم است؛ پس مسئله‌ی اول، شرکت در انتخابات است.[3]

حضور مردم، یکی از آن عناصری است که دشمن را ناکام می‌کند... . همه باید در انتخابات شرکت کنند. این موجب می‌شود که نظام جمهوری اسلامی تقویت بشود.[4]

بر این اساس با مروری بر رهنمودهای امام راحل و رهبر معظم انقلاب اسلامی، می‌توان عوامل زیر را از آثار و علل بایستگی حضور حداکثری در همهی انتخابات ـ به ویژه انتخابات ریاست جمهوری ـ دانست که در کنار عوامل دیگر، سبب لزوم حضور حداکثری است: «مسئله‌ی مهم درباره ی انتخابات، حضور حداکثری است... . هرچه جمعیت بیشتر در انتخابات شرکت کند، استحکام نظام و اعتبار کشور بالاتر خواهد رفت... . بنده این عقیده را [در مورد حضور حداکثری] از قبل هم داشته‌ام و همیشه هم رویش اصرار کرده‌ام.»[5]

1) حفظ حق و انجام تکلیف الهی

در خصوص تکلیف و حق بودن حضور حداکثری در مشارکت‌های سیاسی و انتخابات، دو رویکرد وجود دارد. برخی آن را حق می‌دانند؛ یعنی حق همهی شهروندان است که برای تعیین سرنوشت خود، در حکومت نقش داشته باشند؛ چنانچه حضرت علی(علیه السلام) در بیان حقوق متقابل مردم و حکومت می‌فرماید: «... فَقَدْ جَعَلَ اللهُ سُبحانَهُ لي عَلَيْكُمْ حَقّاً بِوِلايَةِ أَمْرِكُمْ وَ لَكُمْ عَلَيَّ مِنَ الْحَقِّ مِثْلُ الَّذي لي عَلَيْكُم؛[6] خداوند برای‌ من‌ بر شما حقی‌ قرار داد که‌ زمامداری‌ شما را برعهده‌ام‌ نهاد و شما را نیز بر من‌ حق‌ است، همانگونه‌ که‌ مرا بر شما.» البته این حق به معنای بی تفاوتی یا عدم شرکت در مسائل سیاسی نیست. برهمین اساس است که در اسلام برخی از وظایف مردم، مانند اطاعت از رهبر مطرح شده است. از سوی دیگر، اسلام به انسان‌ها این حق را داده است که خودشان سرنوشت کشورشان را تعیین و آزادانه مسؤولان و رهبران کشور را انتخاب کنند. بر این اساس عدم حضور در پای صندوق های رأی، مذموم و ناپسند است؛ زیرا پشت پازدن به وظیفه ی شهروندی است که در هیچ جای دنیا پسندیده نیست. طبق این دیدگاه، شرکت در انتخابات وظیفه ای شهروندی است و کسی نباید در انجام این وظیفه کوتاهی کند.

رویکرد دوم این است که حضور مردم در عرصه ی سیاسی، تکلیف الهی است؛ یعنی در جامعه ی دینی، همه ی انسان‌ها باید در تعیین سرنوشت خویش اثرگذار باشند؛ بنابراین هر یک از شهروندان، باید این حضور همگانی را تکلیف الهی بدانند.

مشارکت سیاسی و حضور حداکثری در انتخابات، در اندیشه ی حضرت امام، هم حق و هم تکلیف است؛ بدین بیان که از یک سو، حق اولیه ی هر فرد است از حق خود استفاده کند: «هر کسى... حق اولى‏اش این است که خودش انتخاب بکند یک چیزى را که راجع به مقدرات مملکت خودش است.»[7] از سوی دیگر، حضور حداکثری تکلیفی شرعی است: «نگویید که دیگران رأی می‌دهند. من هم باید رأی بدهم، تو هم باید رأی بدهی، آن روستایی هم که در کنار مزرعه ی خودش کار می‌کند باید رأی بدهد. تکلیف است. این یک تکلیف الهی است.»[8]

مقام معظم رهبری نیز، مشارکت سیاسی و حضور در انتخابات را هم حق می‌داند و هم تکلیف الهی:

انتخابات یک حق است و یک وظیفه. ما هر کدام به عنوان یک فرد از افراد این ملت، هم حق داریم در انتخابات شرکت کنیم و هم وظیفه. کسانی که به نظام جمهوری اسلامی معتقدند، قانون اساسی را قبول دارند، هم از این حق می‌خواهند استفاده کنند، هم این وظیفه را می‌خواهند انجام دهند.[9] ...اولاً روز انتخابات روز یک جشن ملی است... . ثانیاً روز احقاق حقّ مدنی ملت است که می‌خواهند بیایند رأی بدهند و شرکت خودشان در اداره‌ی امور کشور را ـ که حقّ آنهاست ـ به دست بیاورند؛ ثالثاً یک تکلیف شرعی است.[10]

همچنین ایشان در جواب سؤالی درباره ی اصل وجوب حضور در انتخابات و هم درباره ی واجب عینی بودن آن، فرمود: «شرکت در انتخابات نظام جمهورى اسلامى، براى افراد واجد شرایط یک وظیفه ی شرعى، اسلامى و الهى است ـ و این ـ واجب عینى است.»[11]

مهمتر از همه اینکه طبق نظر امام راحل، اگرعدم شرکت در انتخابات موجبات صدمه به اسلام را فراهم نماید و مصالح اجتماعی را در خطر اندازد، همه مسؤول هستند و باید در برابر خداوند جوابگو باشند؛ از این رو هشدار می‌دهند:

و اگر خداى نخواسته بر اسلام یا کشور اسلامى، از ناحیه ی عدم دخالت در سرنوشت جامعه، لطمه و صدمه ‏اى وارد شود، یک یک تمام ملت در پیشگاه خداى قهّارِ توانا مسؤول خواهیم بود و نسلهاى آینده که ممکن است از کناره گیری هاى کنونى مورد هزار گونه تجاوز واقع شوند، ما را نبخشند. پس، یکى از وظایف مهم شرعى و عقلى ما براى حفظ اسلام و مصالح کشور، حضور در حوزه‏ هاى انتخابیه و رأى دادن است.[12]

2) حفظ جمهوریت نظام اسلامی

امام خمینی با طرح اندیشه ی حکومت اسلامی و نظریه سازی ولایت فقیه، نظام اسلامی را تشکیل دادند که در آن همه ی مردم، توانایی مشارکت در تقسیم و توزیع قدرت سیاسی را دارند. انقلاب اسلامی ایران که با رهبری خردمندانه و تدبیر امام با حضور پرشور مردم به پیروزی رسید، مردم ایران را در آستانه ی تشکیل نظامی قرار داد که ضرورت آن احساس می‌شد.

بر این اساس حضرت امام در شکل گیری و استمرار نظام اسلامی، بر دو مؤلفه ی «اسلامیت» و «جمهوریت نظام» سخت پافشاری نمود؛ چنانچه فرمود: «ما خواستار جمهوری اسلامی هستیم. جمهوری، فرم و شکل حکومت را تشکیل می‌دهد و اسلامی، یعنی محتوای آن فرم قوانین الهی است.»[13] جمهوریت، یعنی شرکت همه ی مردم در انتخابات؛ چنانچه امام در پاسخ به خبرنگار مجله ی عرب زبان «المستقبل» که سؤال کرده بود، آیا منظور از حکومت اسلامی مد نظر امام خلافت اسلامی است، فرمودند: «حکومت جمهوری اسلامی مورد نظر ما، از رویه ی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) و حضرت علی(علیه السلام) الهام خواهد گرفت و متکی به آرای عمومی ملت خواهد بود و شکل حکومت با مراجعه به آرای ملت تعیین خواهد گردید.»[14] همچنین امام در پاسخ به سؤال خبرنگاری که می‌پرسد شکل این جمهوری چطور خواهد بود، می‌فرماید: «مهم ضوابطى است که در این حکومت باید حاکم باشد. مهمترین آنها عبارت است از اینکه اولاً متکى به آراى ملت باشد... و دیگر اینکه در مورد این افراد نیز خط مشى سیاسى و اقتصادى و سایر شئون اجتماعى و کلیه ی قواعد و موازین اسلامى مراعات شود.»[15]

این اظهارات امام، در اصل اول قانون اساسی نیز متبلور است: «حکومت ایران، جمهوری اسلامی است که ملت ایران براساس اعتقاد دیرینه‌اش به حکومت حق و عدل قرآن، در پی انقلاب اسلامی پیروزمند خود به رهبری مرجع عالیقدر تقلید، آیتالله ‌العظمی امام خمینی، در همه‌پرسی دهم و یازدهم فروردین‌ ماه یک هزار و سیصد و پنجاه و هشت هجری شمسی... با اکثریت 2/98درصد، کلیه ی کسانی که حق رأی داشتند به آن رأی مثبت داد.»[16]

در اندیشه ی مقام معظم رهبری نیز، بر دو عنصر جمهوریت و اسلامیت نظام تأکید شده است: «در این کشور و در این نظام، اسلام با جمهوریت همراه است. جمهوریت ما از اسلام گرفته شده و اسلام ما اجازه نمی‌دهد در این کشور مردم‌سالاری نباشد. ما نخواستیم جمهوریت را از کسی یاد بگیریم؛ اسلام این را به ما تعلیم داد و املا کرد. این ملت، متمسک به اسلام و معتقد به جمهوریت است.»[17]

حال این سؤال پیش می‌آید که آیا حفظ جمهوریت نظام، بدون مشارکت حداکثر مردم امکانپذیر است؟ آیا آبروی نظام، بدون حضور همگانی حفظ می‌شود؟ بر این اساس حضرت امام و رهبر معظم انقلاب بر حضور همگان بر انتخابات تأکید و آن را آبروی نظام می‌داند: «آبروی جمهوری اسلامی، به انتخابات و حضور مردم در پای صندوق های رأی و تأثیر یکایک مردم در انتخاب مدیران کشور است.»[18] همچنین ایشان در پیام نوروزی سال 1400 فرمود: «ملت عزیز ایران در سال جدید، در تحقق خواست اصلی و مهم اینجانب، یعنی حضور پرشور همه‌ی واجدان شرایط در انتخابات، بر عزت و اقتدار و آبروی ایران خواهد افزود و با درخشش واقعی در انتخابات، شکوه خود را به رخ دشمنان خواهد کشید.»[19]

3) حفظ استقلال وآزادی

یکی از بزرگ‌ ترین دستآوردهای انقلاب اسلامی، استقلال در عرصه ی سیاسی و اقتصادی است؛ یعنی زمانی که جهان به دو بلوک شرق و غرب تقسیم شده بود و شاه نیز به عنوان یکی از مهره‌های اصلی آمریکا در خاورمیانه، سیاست‌های تجاوزگرانه ی غرب، به ویژه آمریکا را پیاده می‌کرد، بقیه ی کشورهای مسلمان و جهان سوم نیز چاره‌ای نمی‌دیدند، جز اینکه تحت سیطره ی یکی از دو قطب حاکم آن زمان قرار بگیرند. انقلاب اسلامی در چنین شرایط حساسی، با شعار نه شرقی و نه غربی، نظام سلطه در جهان را در هم شکست و در مقابل دشمنان، چون کوه استوار ایستاد و استقلال خود را حفظ کرد. حضرت امام، علت بدبختی‌ ملت ایران را دخالت قدرت‌های بزرگ می‌دانست: «ما اجازه نخواهیم داد که دولت‌هاى ابرقدرت در مقدرات مملکت ما دخالت کنند. گذشت آن زمان که این‌ها بدون چون و چرا در این امور دخالت مى ‏کردند.»[20] رهبر معظم انقلاب نیز فرموده‌اند: «انقلاب اسلامی با ایستادگی در مقابل نظام سلطه، توانست به ملت ایران هویت و آرمان بدهد.»[21]

اما حفظ این حاکمیت و استقلال، نیاز به حفظ و پاسداری دارد؛ زیرا حفظ استقلال است که غرب، به ویژه آمریکا را به وحشت انداخته است؛ چنانچه «نوام چامسکی»[22] می‌گوید: «تا زمانی که ایران، مستقل باقی بماند و در برابر سلطه ی آمریکا سر تسلیم فرود نیاورد، دشمنی‌‌ها و مخالفت‌های آمریکا ادامه خواهد داشت. جمهوری اسلامی ایران از نظر آمریکا، غیرقابل‌ پذیرش است؛ چون از استقلال خود چشم‌پوشی نمی‌کند.»[23] «مارتین ایندایک»[24] از موضع ضعف و عجز حقیقی و گستاخی تصنعی می‌گوید: «مجازات و تنبیه انقلاب اسلامی، درس عبرتی برای کشورهایی خواهد بود که در مسیر استقلال و رهایی از سلطه ی آمریکا گام برمی‌دارند.»[25]

بر این اساس مردمی که برای کسب استقلال و آزادی جنگیده و با دادن هزاران شهید توانسته اند حق حاکمیت خویش را در کشور برقرار کنند، هرگز زیر بار ذلت نخواهند رفت؛ چنانچه مقام معظم رهبری فرمود: «ملت ما یک ملت باعزّت است؛ به استقلال، عزّت و کرامت خود اهمیت می‌دهد و تحقیر و اهانت را از کسی قبول و تحمل نمی‌کند.»[26] البته برای حفظ و نگهداری استقلال و آزادی خود نیز، به همت و توان بالایی نیاز دارد. یکی از توانایی‌ها و راههای حفظ استقلال، حضور حداکثری در انتخابات است. به عبارت دیگر شرکت کنندگان در انتخابات با توجه کامل به این موضوع مهم در عرصه ی فعالیتهای انتخاباتی، می‌توانند از تمامیت ارضی کشور حراست کنند و استقلال آن از بیگانگان را حفظ نمایند. حضرت امام فرمود: «مثل زمان رژیم سابق نیست. در رژیم سابق شما نمى ‏توانستید و قدرت نداشتید. امروز قدرت دارید براى اینکه حفظ کنید حیثیت اسلام را و حفظ کنید مصالح کشور را و حفظ کنید استقلال خودتان را و حفظ کنید آزادى خودتان را...»[27] رهبر معظم انقلاب فرمود: «همه‌ی کسانی که به نظام جمهوری اسلامی و به استقلال کشور معتقدند، به آینده‌ی کشور اهمیت می‌دهند و دلشان برای منافع ملی می‌سوزد، باید در انتخابات شرکت کنند.»[28]

4) همبستگی و انسجام ملی

یکی از مسائل مهمی که در آموزههای دینی بدان اهمیت داده شده است، اتحاد و همبستگی است؛ چنانچه در قرآن از اتحاد به عنوان نعمت یاد[29]و بدان تأکید شده است: «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ جَميعاً وَ لاتَفَرَّقُوا؛[30]و همگی به ریسمان الهی چنگ زنید و از اختلاف و پراکندگی بپرهیزید.» منظور از عدم تفرق در این آیه، اجتماع مسلمانان است به گونه‌ای که فواید این اجتماع نصیب آنان گردد؛ چراکه در غیر این صورت، موجب زوال قدرت آنان و شکست‌شان خواهد شد: «وَ لاتَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ ريحُكُمْ وَاصْبِرُوا إنَّ اللهَ مَعَ الصّابِرين‏؛[31]و نزاع (و کشمکش) نکنید، تا سست نشوید و قدرت (و شوکت) شما از میان نرود و صبر و استقامت کنید که خداوند با استقامت‌کنندگان است.»‏

انسجام و وحدت ملی، در عرصه های مختلف انقلاب ظهور و نمود پیدا کرد و موجب شد انقلاب به ثمر بنشیند؛ چنانچه امام می‌فرماید: «ملتی که با هوشمندی و پیوستگی همه ی طبقات از روحانی تا دانشگاهی، از منبری تا بازاری، از دانشجوی داخلی تا خارجی، از کارگر تا دهقان بپاخاسته و تب و تاب اسلام عدالت پرور دارد، پیروز است.»[32] از سوی دیگر حفظ استقلال جامعه ی اسلامی، منوط به همبستگی ملی است: «اگر استقلال کشور را می‌خواهید... با هم اعتصام کنید به حبل الله... تا مملکت شما مستقل شود.»[33]

بی تردید یکی از ابزار مهم ایجاد همبستگی و انسجام ملی، انتخابات حداکثری است. انتخابات حداکثری است که زمینه ی وفاق و وحدت ملی را فراهم می‌نماید؛ چنانچه مردم با همبستگی انقلاب را به وجود آوردند. بر این اساس ایجاد و استمرار آن نیز، منوط به حضور حداکثری مردم در انتخابات است. مقام معظم رهبری فرمودند:

انتخابات، یکی از میدان‌های مهم همبستگی است... . مهم این است که مردم در این میدان گزینش، همبستگی خود را نشان دهند. ملت ایران این فرصت گزینش را تا قبل از انقلاب اسلامی در هیچ دوره‌ای نداشت. انقلاب اسلامی است که این فرصت را در اختیار ملت ایران گذاشته است.[34]

5) افزایش عزتمندی

یکی از شاخصه های مهم جامعهی دینی، عزتمندی و عزت افزایی است. عزتمندی در خداباوری و بهره گیری از آموزه های دینی شکل می‌گیرد: «وَ لِلّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنينَ وَلكِنَّ الْمُنافِقينَ لايَعْلَمُون‏؛[35] عزت از آنِ خدا و از آنِ پیامبر او و از آنِ مؤمنان است، لکن منافقان نمى‏دانند.» امام صادق(علیه السلام) فرمود: «إنَّ‏ اللهَ‏ فَوَّضَ‏ إلَى‏ الْمُؤْمِنِ‏ أُمُورَهُ‏ كُلَّها وَ لَمْ‏ يُفَوِّضْ‏ إلَيْهِ‏ أَنْ‏ يَكُونَ‏ ذَليلاً أَما تَسْمَعُ اللهَ عَزَّوَجَلَّ يَقُولُ‏ وَ لِلّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنينَ؛[36] خداوند اختیار همه‌ی کارها را به مؤمن داده، اما این اختیار را به او نداده است که ذلیل باشد. مگر نشنیده ای که خدای تعالی می‌فرماید، عزت از آن خدا و رسولش و مؤمنین است.»

یکی از عوامل مهم شکل گیری و استمرار عزتمندی در سطح داخل و خارج کشور، حضور همه جانبه ی مردم در عرصه ی انتخابات و مشارکت سیاسی است؛ زیرا جامعه‌ای عزتمند است که از پشتوانه و سرمایه ی اجتماعی بیشتر برخوردار باشد و همه ی مردم در صحنه های سیاسی و اجتماعی حضور داشته باشند. چنانچه سرگذشت انقلاب و جمهوری اسلامی نشان داد که حضور حداکثری و مشارکت‌های سیاسی مردم، مهمترین نقش را در ایجاد و افزیش عزتمندی و ابهت جمهوری اسلامی داشت و از ایران اسلامی، کشور عزتمند ساخت که «حتی در دنیای غیرمسلمان، امروز عزت و ابهت ملت ما بسیار برجسته است و این را همه تصدیق می‌کنند و از نشانه‌ها و عکس‌العملهای خارجی‌اش هم این را می‌فهمیم.»[37]

رهبر فرزانه انقلاب از این عزتمندی به عنوان نعمت یاد نموده، همگان را به قدردانی از آن فرامی خواند:

در امر کیفیت حضور جمهوری اسلامی در دنیای امروز، بحمدالله جمهوری اسلامی موفّقیّت داشته: «وَ لِلّهِ العِزَّةُ وَ لِرَسولِه وَ لِلمُؤمِنین.» الحمدلله جمهوری اسلامیِ مؤمن، مشمول این آیه‌ی شریفه شده و این عزّت را دارد! خدا را شکر می‌کنیم و این را باید نگه‌داریم؛ با عقل، با تدبیر، با فکر درست... با نوع تصمیم‌گیری‌ها، نوع حرف زدن‌ها، باید این عزّت را حفظ کنیم.[38]

بر این اساس، ایشان باور دارند که عزتمندی و استمرار آن، به حضور همه جانبه ی مردم در همه ی انتخابات ـ به ویژه ریاست جمهوری ـ نیاز دارد؛ زیرا همان علت که سبب پیروزی انقلاب و عزتمندی جمهوری اسلامی گردید، موجب عزتافزایی جمهوری است: «اینکه بنده اصرار می‌کنم همه در انتخابات شرکت کنند، برای این است که انتخابات وقتی همگانی شد و وقتی همه شرکت کردند، کشور عزّت پیدا می‌کند، نظام جمهوری اسلامی عزت پیدا می‌کند»[39] در جایی دیگر فرمودند: «امروز در دنیا، عزت و عظمت ملت ایران ـ که دشمن هم به آن اقرار می‌کند ـ به برکت همین انقلاب و این حضور مردمی است و ملت ایران، این را از دست نخواهند داد.»[40] «آحاد ملت عظیمالشأن ایران اسلامی، به خوبی آگاهند که حضور آنان با این روحیه ی ایمانی در صحنه های اساسی و حیاتی کشور، اسلام، انقلاب، عزت، شرف و آبروی ملت ما را در دنیا حفظ کرده است.»[41] «ملت هوشیار ایران، درست در نقطه ی مقابل خواست دشمن، فعال، پرشور و شعور و همراه با درک و آگاهی کامل، در پای صندوق های رأی حضور خواهد یافت؛ چراکه انتخابات آبروی ملی، وسیله ای برای افزایش عزت ملی و از جمله شاخص های رشد ملی است.»[42]

6) اقتدار و امنیت افزایی

یکی از مؤلفه های موفقیت نظام سیاسی، برخورداری از مقبولیت اجتماعی و جایگاه مردمی است. هرچه سرمایه ی اجتماعی نظام بیشتر باشد، میزان امنیت و اثرگذاری آنا در داخل و در سطح جهانی افزایش می‌یابد. چنین نظامی، می‌تواند در معادلات سیاسی و اجتماعی جهانی نقش ایفا کند و در مقابل تهدیدات دشمن مانند کوه استوار ایستادگی نماید. مقام معظم رهبری فرمود:

مردم عزیز ما باید بدانند که حضور آنها در عرصه‌های مختلف، تعیین‌کننده است. تعیین‌کننده‌ی چه؟ تعیین‌کننده‌ی امنیّت ملّی. اگر مردم در صحنه حضور داشته باشند، کشور در امنیّت باقی خواهد ماند. اینکه شما می‌بینید دشمن های پُررو، وقیح و گردن‌ کلفت در مقابل جمهوری اسلامی از هر عمل سختی اجتناب می‌کنند، به‌خاطر حضور مردم است؛ می‌ترسند.[43]

حضور و مشارکت بالای مردم در انتخابات گوناگون، نماد رضایت آنها از حاکمیت و توانایی کارگزاران در مدیریت و ادارهی کشور است. افزایش رضایت و مشروعیت مردمی نظام سیاسی، اعتبار بین‌المللی را برای کشور به همراه داشته و نظام را در مواجهه با تهدیدات و زیاده‌خواهی‌های دشمنان توانا می‌کند؛ چنانچه رهبر فرزانه فرمود: «حضور در انتخابات، یکی از مستحکم ترین وسیله هایی است که این ملت می‌تواند آن را مثل یک زره پولادین در مقابل خود و در مقابل حمله ی دشمنان و سوء نیت و بددلی مستکبران و دخالت کنندگان نگهدارد.[44] به همین دلیل «جیمز ریچارد (کارشناس روابط بین‌الملل)» گفته است: «ایران، قدرت اول منطقه و بازیگر بسیار فعال و اثرگذار در سطح جهان است و قدرت و نفوذی که ایران در کشورهای منطقه دارد، آمریکا ندارد؛ این نشانه ی دیپلماسی فعال ایران، در بیش از سی سال گذشته بوده است.»[45]

یکی از راهکارهای مهم تحقق اقتدار و امنیت افزایی، حضور گسترده ی مردم در پای صندوق های رأی است؛ چنانچه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در پیام سال 1400، حضور و مشارکت مردم در انتخابات را از لحاظ بین‌المللی نشان‌دهنده ی اقتدار ملی دانستند: «آنچه بیش از توان دفاعی و قدرت دیپلماسی زمینه‌ساز اقتدار کشور است، خودِ مردم و هوشیاری و پُرانگیزه و سرپا بودن آنهاست و مظهر این حضور و اقتدار، از همه مهمتر در انتخابات است.»[46] همچنین ایشان در خصوص نقش حضور حداکثری در امنیت افزایی جهانی فرمودند:

برگزاری پرشور انتخابات و حضور همگانی مردم در پای صندوق‌های رأی، تضمین کننده ی امنیت کشور خواهد بود؛ زیرا دشمنان از پشتوانه ی مردمی نظام، بیش از امکانات تسلیحاتی آن هراس دارند.[47]... ملت عزیز ما در همه‌ی نقاط کشور این را بدانند که حضور گسترده‌ی آنها در پای صندوق رأی، در آینده‌ی کشور تأثیر دارد، در امنیت، در استقلال.[48]

7) تبلور مردم‌سالاری دینی

دموکراسی به مفهوم حکومت مردم یا مردم‌سالاری دینی، از دستآوردهای بزرگ جامعه ی بشری در قرن‌های اخیر است و از پایه‌های اصلی رشد و توسعه ی کشورها به شمار می‌آید. از ویژگی‌های منحصر به‌ فرد انقلاب اسلامی، توجه به مردم سالاری دینی است. انتخابات به عنوان رکن اصلی مردم سالاری، از همان ابتدا مورد توجه مسؤولان نظام واقع شد و تاکنون چندین بار با رعایت معیارهای شناخته‌شده، انتخابات برگزار شده است. همه‌پرسی نظام جمهوری اسلامی در فاصله ی کمتر از دو ماه از انقلاب اسلامی، با رأی 98درصدی مردم در فروردین 1358، اولین نشانه‌ی اهمیت و استقبال از مردم‌سالاری بوده است. به دنبال آن همه‌پرسی قانون اساسی، تشکیل مجلس شورای اسلامی، انتخاب رئیس‌جمهور... به صورت منظم و در موعد مقرر، از نشانه‌های این اهتمام به شمار می‌رود. بر همین پایه، رهبر معظم انقلاب همواره بر اهمیت رأی و نظر مردم پافشاری داشته‌ و فرموده‌اند: «هیچ‌کس در نظام اسلامی نباید مردم، رأی مردم و خواست مردم را انکار کند... . بدون آرای مردم، بدون حضور مردم و بدون تحقّق خواست مردم، خیمه ی نظام اسلامی سرِ پا نمی‌شود و نمی‌ماند.»[49] ایشان در جای دیگر فرمودند: «مردم‌سالاری دینی یا مردم‌سالاری اسلامی، یک اندیشه‌ی نو و یک تجربه‌ی نو برای بشریّت بود که به‌ وسیله‌ی نظام جمهوری اسلامی و امام بزرگوار عرضه شد.»[50]

استمرار و نهادینه سازی مردم‌سالاری، نیاز به راهکار دارد و از مهمترین راهکار آن، حضور مردم در انتخابات است؛ زیرا مـردم رکن مهم نظام هستند و در شـکـل‌ گـیـرى و استقرار جمهورى اسلامى و استمرار آن نقش بسیار مؤثرى دارند؛ از این رو حضرت امـام، هـمـواره بـر نـقش اثرگذار و تاریخ ساز مردم در نظام اسلامى تأکید داشت و در وصـیـت نـامـه ی سـیـاسـى الهـى خـویـش، آنـان را بـه حـضـور فـعـال، قوى و هوشیارانه در انتخابات هاى مختلف و شناخت توطئه‌ها دعوت کرد تا مردم سالارى دینى نظام خدشه ناپذیر بماند.[51] بر این اساس است که امروزه جمهوری اسلامی از کشورهایی است که بیشترین انتخابات را دارد و این، همان استمرار مردم سالاری دینی است که با حضور حداکثری نمود پیدا می‌کند. مقام معظم رهبری فرمود:

انتخابات، مظهر اراده‌ی ملی است؛ نماد مردم‌سالاری اسلامی است. ما که مسئله‌ی مردم‌سالاری اسلامی را در مقابل دموکراسیِ لیبرال غربی مطرح کردیم، مظهر مردم‌سالاری اسلامی همین حضور مردم در انتخابات است.[52] انتخابات جلوه ‏ی بسیار زیبا و جذاب مشارکت عمومی است...[53] که دنیا حسرت آن را می‌برند... خیلی از آنها حسرت این آزادی و این مردم‌سالاری را که در اینجا هست می‌برند.[54]

8) نماد خداباوری، مردمباوری و خودباوری

یکی از نمادهای مهم جمهوری اسلامی که آن را از برخی کشورهای دیگر متمایز می‌کند، اسلامی بودن آن است؛ یعنی ماهیت و هویت جامعه را اسلام تشکیل می‌دهد و دستورها و آموزه های دینی در آن اجرا می‌شود؛ اما این نماد زمانی ظهور و بروز می‌کند که مشارکت عمومی در انتخابات شکل گرفته و مردم در عرصه ی انتخابات ظاهر شوند. به دلیل اینکه مردم ایران مسلمان اند، شرکت در انتخابات را تکلیف الهی می‌دانند و به دستورها و آموزه های دینی پایبند هستند و این همان حاکمیت و حرکت اسلامی است که رهبر معظم انقلاب بدان اشاره نموده است: «انتخابات، نماد حرکت اسلامی در کشور ماست. انتخابات، هدیه‌ی اسلام به ملت ماست. امام بزرگوار ما، حکومت اسلامی به روش انتخاباتی را به ما یاد داد...»[55] بر این اساس اگر انتخابات حداکثری در جامعه ایجاد نشود، این عنصر محقق نمی شود. از سوی دیگر جمهوری اسلامی، مبتنی بر آرای عمومی و مردم باوری است؛ زیرا انتخابات، مظهر اراده ی آحاد مردم است و این امر نیز، با حضور حد اکثری ایجاد می‌شود. حضرت آیت الله خامنه ای فرمود:

مسئله‌ی انتخابات، مسئله‌ی بسیار مهم، اساسی و تعیین‌کننده‌ای است. اهمیت انتخابات از جهات گوناگونی است. یکی از آنها این است که نظام ما نظامی است متکی بر ایمان ها، عواطف و علایق مردم. اساساً سرِّ شکست‌ناپذیری نظام ما این است که به مردم متکی است. این چیز مهمی است...[56] انتخابات، مظهر هر سه باوری‌ست که در امام وجود داشت و باید در ما وجود داشته باشد. مظهر خداباوری است، چون تکلیف است. وظیفه‌ و تکلیف ماست که در سرنوشت کشور دخالت کنیم. تک‌تک آحاد ملت این تکلیف را دارند. مظهر مردم‌باوری است، چون انتخابات مظهر اراده‌ی آحاد مردم است. مردم اند که مسؤولان کشور را به این وسیله انتخاب می‌کنند و مظهر خودباوری است، چون هر کسی که رأی در صندوق می‌اندازد، احساس می‌کند به سهم خود در سرنوشت کشور دخالت و سهم خود را تعیین کرده است؛ این، خیلی چیز مهمی است. پس انتخابات هم مظهر خداباوری‌ست، هم مظهر مردم‌باوری است و هم مظهر خودباوری.[57]

9) افزایش کارآمدی نظام اسلامی

یکی از عواملی که باعث دلسرد شدن مردم از حضور در عرصه‌هایی همچون انتخابات می‌شود، عملکرد نامناسب مسؤولان و نیز ناکارآمدی نهادهایی است که به‌صورت انتخابی شکل یافته‌اند. با این حال راهکار مقابله با چنین مشکلی، فاصله‌گیری از انتخابات و مشارکت های عمومی نیست؛ بلکه این امر با مسؤولیت‌پذیری منتخبان و ارتقا و افزایش کارایی نظام ایجاد می‌شود. به عبارت دیگر به یک اعتبار، کارآمدی نظام به دو مقوله نظر دارد: نخست اینکه مردم با حضور حداکثری در انتخابات، مسؤولان را انتخاب و سپس از آنها حمایت کنند تا بتوانند در مدیریت و اداره ی کشور خوب ظاهر شوند؛ یعنی از یک منظر می‌توان گفت، همه ی ملاک‌ها و معیارهایی که برای انتخاب کارگزاران نظام اسلامی مشخص شده، معطوف به کارآمدی است؛ وگرنه ذات مسئولیت در نظام اسلامی برای فرد مسؤول، جایگاه و شأن خاصی به همراه ندارد و آنچه اهمیت دارد، انجام وظیفه است.

از سوی دیگر مشارکت عمومی، نشانگر آن است که نظام در مقبولیت و کارآمدی خود موفق بوده است؛ زیرا مردم با شرکت در انتخابات، میزان گرایش خود به نظام را نشان می‌دهند. امروزه دشمنان وانمود می‌کنند که نظام اسلامی ایران مقبولیت خود را از دست داده است؛ زیرا حضور آنها در انتخابات کاهش یافته است. مقام معظم رهبری فرمود: «امروز تبلیغات دشمنان سوگندخورده‌ی این ملت، متوجه این است که این انتخابات را کمرنگ و بی رونق کند.»[58] بر این اساس آنچه به عنوان محور کلیدی بحث انتخابات می‌تواند مورد توجه قرار گیرد، مسئله ی کارآمدی است. کارآمدی تا آنجا در مسئله ی مدیریت کشور اهمیت دارد که می‌تواند شاخصه‌ای برای مشروعیت داشتن یا مشروعیت نداشتن کارگزاران در نظام اسلامی قرار گیرد. رهبر فرزانه ی انقلاب، دربارهی نسبت بین کارآمدی و مشروعیت می‌فرمایند:

مشروعیت همه ی‏ ما، بسته به انجام وظیفه و کارایی در انجام وظیفه است. بنده روی این اصرار و تکیه دارم که روی کارایی ‏ها و کارآمدی مسؤولان، طبق همان ضوابطی که قوانین ما متخذ از شرع و قانون اساسی است، بایست تکیه شود. هر جا کارآمدی نباشد، مشروعیت از بین خواهد رفت. اینکه ما در قانون اساسی برای رهبر، رئیس‏ جمهور، نماینده‏ی مجلس و برای وزیر شرایطی قائل شده‏ ایم و با این شرایط گفته‏ ایم این وظیفه را می ‏تواند انجام بدهد، این شرایط، ملاک مشروعیتِ برعهده گرفتن این وظایف و اختیارات و قدرتی است که قانون و ملت به ما عطا می‏کند.[59] آنچه برای مردم در این انتخابات و همه ی‌ گزینش‌های ملی و انتخابات‌ها مهم است، این است که سطح کارآمدی نظام روزبه‌روز ارتقا پیدا کند؛ این، اساس مسئله است. اگر مردم دنبال رئیس‌جمهور یا دنبال نماینده‌ی مجلس می‌گردند یا دنبال دیگر کسانی هستند که می‌خواهند آنها را با انتخاب تعیین کنند، در پی آن هستند که انسان‌های کارآمدی را بر اریکه ی‌ مسؤولیت بنشانند تا بتوانند سطح کارآمدی نظام را افزایش بدهند و مشکلات مادی و معنوی مردم را حل کنند؛ این، خواست مردم است... . مردم می‌خواهند کسانی مسؤولیت‌ها را بر‌عهده بگیرند که دلسوز، باکفایت و کارآمد باشند.[60]

در نتیجه، کارآمدسازی نظام جمهوری اسلامی را می‌توان مهمترین دست آورد انتخابات دانست؛ انتخاباتی که در آن مردم با حضور حداکثری رأی دهندگان با آگاهی کامل و مبتنی بر فهم صحیحی از شرایط و نیازها و اولویت‌های کشور، به نامزدهایی رأی دهند که شایسته ترین افراد برای تصدی مسؤولیت انتخاب کنند. از این رو، بهترین راهکار جهت افزایش کارامدی نظام، انتخاب مسؤولان شایسته و حضور همه جانبه ی مردم در عرصه های سیاسی است.

فهرست منابع

کتب

جمعی از نویسندگان؛ انقلاب چهل ساله : نگاهی به دستارود های جمهوری اسلامی؛ قم: مؤسسه بوستان کتاب، چاپ سوم، 1399ش.
خمینی، روح‌الله؛ صحیفه‌ی امام‏؛ تهران‏: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ چهارم، ‏1386ش.
شریف الرضی، محمد بن حسین؛‏ نهج البلاغة؛ محقق / مصحح: صالح، صبحی؛ قم‏: هجرت‏، چاپ اول، 1414ق‏.
شیخ حر عاملى، محمد بن حسن؛ وسائل الشیعة؛ محقق / مصحح: مؤسسة آل‌البیت:‏، قم‏: مؤسسة آل‌البیت:،‏ چاپ اول، ‏1409ق‏.
طباطبایى، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏، چاپ دوم،1390ق.
مکارم شیرازى، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ دهم، 1371ش‏.

سایت‌ها و نشریات

مجله ی پرسمان، فروردین 1391، ش111.

https://farsi.khamenei.ir
www.shora-gc.ir/fa/news
http://pajuhesh.irc.ir/product/book/show.text/id

[1]. امام خمینی؛ صحیفه ی امام؛ ج‏18، ص381.

[2]. https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2994

[3]. https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=6642

[4] . https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=36266

[5]. https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=36283

[6]. محمد بن حسین شریف الرضی؛‏ نهج البلاغه؛ ص334.

[7]. امام خمینی؛ صحیفه ی امام؛ ج4، ص492.

[8]. همان؛ ج‏15، ص15.

[9]. https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=21890