همراهی با غم‌ها و شادی‌های مردم اصلی‌ترین کارکرد روحانیت
حجت‌الاسلام والمسلمین احمد واعظی-رئیس دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم- با حضور در خبرگزاری ایسنا، در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه با توجه به اینکه تبلیغ دینی از صدر اسلام تاکنون بوده است و در ادوار مختلف و به خصوص امروزه پیشرفت‌هایی که در عرصه برخی فعالیت‌های فرهنگی و تکنولوژی به وجود آمده است، مبلغان ما تا چه حد در عرصه دستاوردهای روز حرکت کرده‌اند تا تبلیغات آنها موثرتر باشد؟ اظهار کرد: تبلیغ چهره به چهره در تمام ادوار تاریخ همواره اثر خود را داشته است و هیچ‌گاه کهنه نمی‌شود، حتی در سیستم های آموزشی غیر حضوری، مجازی و الکترونیک تأثیر چهره به چهره را نمی‌تواند بین استاد و دانشجو برقرار کند و چهره به چهره بودن افراد می‌تواند در القای مطلب تأثیر بیشتری داشته باشد. دفتر تبلیغات حوزه علمیه برای امر تبلیغ در صدد است که از فعالیت‌ها و دستاوردهای روز بهره‌مند شود. اما باید در نظر داشته باشیم که تبلیغ چهره به چهره امری مثبت و اثرگذارتر است و توجه به قالب‌ها و ابزارهای نوین تبلیغ نباید موجب حذف و کنار گذاشتن تبلیغ سنتی شود. از هفت سال گذشته که بنده حکم مسئولیت دفتر تبلیغات اسلامی را از سوی مقام معظم رهبری دریافت کرده‌ام بخشی را در دفتر بنیان نهادیم تحت عنوان اداره کل تبلیغ نوین و سعی کردیم در این اداره طلاب با فضای جدید تبلیغی آشنا شوند.
رئیس دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: در حال حاضر بیش از ۱۲۰ گروه تبلیغی فعال در فضای مجازی داریم که آموزش‌های لازم را در عرصه فضای مجازی دیده‌اند و توسط دفتر تبلیغات اسلامی پشتیبانی می‌شوند. در مرکز فرهنگی هنری دفتر تبلیغات اسلامی علاوه بر فعالیت‌های ذاتی خود در جهت گسترش، آموزش و تقویت فعالیت‌های هنری طلاب در راه‌اندازی انجمن‌های ادبی و هنری حوزه تلاش کرده‌ایم. انجمن شعر، داستان‌نویسی،هنرهای تجسمی و هنرهای تصویری و نقد فیلم را راه‌اندازی کرده‌ایم. برگزاری سالانه جشنواره‌های هنری نظیر جشنواره فیلم و شعر اشراق و امثال این‌ها از دیگر برنامه‌ها نوین برای تبلیغ دین است و در صدد هستیم از ظرفیت‌های هنری، ادبی و همچنین فضای مجازی برای امر تبلیغ دین بهره‌ای بیشتر ببریم.
وی در ادامه افزود: حوزه در این عرصه‌ها نوظهور تازه کار است و شاید تجربه و تخصص لازم برای اثرگذاری عمیق هنوز پیدا نکرده باشد. اما قطعا در این عرصه قدم‌های مثبتی برداشته شده است.ما باید در امر تبلیغ دینی فراتر از تبلیغ چهره به چهره اقدام کنیم و شیوه‌های نوین می‌تواند به ما در این عرصه کمک کند. علاوه بر بهره‌گیری از قالب‌ها و ابزارهای نوین تبلیغی باید خاطرنشان کنم که تبلیغ چهره به چهره نیز در شکل سنتی منبر خلاصه نشده است و امروزه خوشبختانه بیش از ۲۵۰ گروه تبلیغی با دفتر تبلیغات اسلامی همکاری دارند و در مکان‌هایی همچون بیمارستان‌ها، مترو، پارک، مدارس، زندان‌ها و... فعالیت‌های خاصی را در طول سال و نه فقط ماه‌های محرم و ماه مبارک رمضان انجام می‌دهند و گروه تبلیغی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم همواره فعال است.
او ادامه داد : ما در صدد هستیم که در دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، روحانیون به سراغ مردم بروند و فضایی در جامعه به وجود بیاوریم که این روحانیت و مبلغان دین باشند که به سمت مردم می‌روند و با مردم همراه هستند.
واعظی یادآور شد: مردم در ماه مبارک رمضان و یا در ماه محرم و اوقات نماز به سراغ ما می‌آیند. اما در سایر مواقع این ما هستیم که باید به سراغ مردم برویم.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در پاسخ به این سوال که نحوه حمایت دفتر تبلیغات اسلامی قم از تحقیقات و پایان‌نامه‌هایی که در عرصه علوم انسانی-اسلامی نوشته می‌شود چگونه است و چقدر از آنها در فعالیت‌های مدیریتی و علمی کشور بهره می‌بریم؟ گفت:عموما در کشور ما دو مشکل وجود دارد، یکی فرهنگ کتاب‌خوانی است که بسیار ضعیف است و این باعث شده که یکسری از کتاب‌ها، نه تنها در تولیدات حوزوی، بلکه در سایر بخش‌ها نیز خیلی در بین مردم رواج نداشته باشد. به غیر از کتاب‌های درسی و رمان و شعر که این‌ها را استثنا کنیم بقیه کتاب‌ها با اقبال مواجه نیست و فرهنگ کتاب‌خوانی ما ضعف است و جامعه‌ای که کم کتاب می‌خواند رشد علمی و فرهنگی آن به خطر می‌افتد.
وی یادآور شد: ممکن است به شکل گلخانه‌ای در برخی زمینه‌های علمی و فرهنگی رشد ایجاد کنیم اما آن رشد خودجوش و طبیعی وقتی رخ می‌دهد که جامعه عطش به خواندن داشته باشد اما در جامعه ما این عطش نیست. کتاب‌های خوب علمی و معرفتی ۱۰۰۰ نسخه تیراژ بیشتر ندارند و بعضا می‌بینیم که برخی از نسخه‌های آنها هم به فروش نمی‌رسند. اگر به سایر کشورها دقت کنیم می‌بینیم که آنها کاملا برعکس ما هستند. مشکل بعدی به غیر از ضعف کتاب‌خوانی ضعف سیستم توزیع کتاب و نشریات علمی در کشور است که بسیار ضعیف عمل می‌شود.
وی ادامه داد : وقتی یک کتاب و فکری تولید می‌شود، و در سطح محدود منتشر می شود، حتی نیازمندان آن مطلب هم در سطح کشور از آن مطلع نمی‌شوند که چنین مطلبی منتشر شده است. در برخی محافل از ما می‌پرسند که مثلا چرا بر روی یک موضوعی که مد نظر فرد است کار نشده اما به آنها می‌گوییم که این کتاب‌ها منتشر شده اظهار بی‌اطلاعی می‌کنند. در غرب کتابی که تولید می‌شود به طرق مختلف آن را پخش و اطلاع‌رسانی می‌کنند و مثلا برخی روزنامه‌ها طرح نقد و بررسی کتاب دارند و آدم‌های سطح بالای جامعه آنها را معرفی و نقد می‌کنند. ما نه سیستم توزیع خوبی داریم و نه اینکه سیستم معرفی مناسبی به همین دلیل خیلی از آثار به جای خود معرفی نمی‌شوند.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با بیان اینکه مشکل دیگر ما این است که در بعضی از امور سیستم و یا کارشناسی‌ها خیلی ضعیف عمل می‌کند و از تحقیقات انجام شده برای تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی استفاده نمی‌کنند تصریح کرد: خیلی از مدیران و تصمیم‌گیری‌های ما به شبه علم عمل می‌کنند نه به علم. یعنی تجارب فردی خود، شناخت‌ها و آگاهی‌هایی که از محیط دارند را مبنای کار قرار می‌دهند نه تحقیقات علمی و کارهای کارشناسی که بر روی موضوعات جامعه صورت گرفته است. خیلی از مدیران و مسئولان ما غرق در اجرا و روزمرگی هستند و نمی‌توانند علم را مبنای کارهای خود قرار بدهند و بر همین اساس شبه علم را مبنا قرار می‌دهند و بعضا برخی از آنها از مطالبی که در عرصه فعالیت‌های علمی منتشر شده است، اطلاع کمی دارند.
در افزایش نرخ ارز اشتباهاتی از سوی مسئولین نیز رخ داد
واعظی در ادامه با اشاره به اتفاقات اخیر جامعه و افزایش نرخ ارز در کشور گفت: قضایای اخیر و ارز در کشور از جمله مسائلی است که می‌توانیم بگوییم اشتباهاتی از سوی مسئولان رخ داد. افراد کف بازار و کم سواد دست‌اندرکار تولید و فعالان اقتصادی یک چیزهایی را می‌فهمیدند که مسئولان متوجه آن نبودند که مثلا می‌شود با انجام این کار از بوجود آمدن چنین مشکلاتی پیشگیری کرد. دلیل آن هم به خاطر غلبه روزمرگی و اهتمام لازم به کار کارشناسی نداشتن است. بعضا برای رفع و کاهش بحران یکسری تصمیمات مقطعی گرفته می‌شود و به جای حرکت اصولی و برای حل مسئله آفت‌ها و آسیب‌ها تصمیمات مقطعی را مطرح می‌کنند. اما اگر از ابتدا به تولیدات علمی، حوزوی و دانشگاهی مراجعه کنیم راحت‌تر می‌توانیم گام‌های استواری برداریم. ما اگر بتوانیم تولیدات علمی، حوزوی و دانشگاهی را به مصرف‌کننده واقعی معرفی کنیم و این مطالعات خوانده شود کمتر دچار آسیب می‌شویم. ضعف فرهنگ کتاب‌خوانی، ضعف سیستم توزیع آن و اطلاع‌رسانی علمی یک مصیبت عام در جامعه ما است.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به فعالیت‌های حوزه‌های علمیه خواهران و فعالیت‌های بانوان طلبه در سطح جامعه که آن گونه که باید و شاید در سطح جامعه فعالیت آنها دیده نمی‌شود و کارایی لازم را ندارند، تصریح کرد: درباره حوزه علمیه خواهران باید چند نکته را مد نظر داشت. ابتدا اینکه مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران یک نهاد رسمی در کشور است و ربطی به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم ندارد. آنها وظایف و اعتبار و امکاناتی دارند و براساس آن فعالیت‌هایی انجام می‌دهند. در عرصه تبلیغ یا در عرصه آموزش‌های حوزوی از قبل از انقلاب در چارچوب مکتب توحید و جامعة‌الزهرا فعالیت می‌کردند و چند سال پیش مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران در حجم وسیعی در سراسر کشور تأسیس شد. در حال حاضر می‌توان گفت که حدود ۱۵۰ هزار نفر از خواهران علاقمند در سراسر کشور مشغول دیدن آموزش‌های حوزوی هستند. ما هم در دفتر تبلیغات اسلامی سه مدرسه در استان‌های قم، اصفهان و مشهد داریم که حدود ۱۶۰۰ تا ۱۷۰۰ نفر از خواهران طلبه در این مراکز آموزش می‌بینند. در مدرسه معصومیه قم ۹۰۰ نفر از خواهران ما در این مجموعه حضور دارند.
آموزش بانوان طلبه در حد محدود است/روحانیون ما باید مهارت‌های ارتباطی را نیز فرا بگیرند
واعظی یادآور شد: اما باید این نکته را مد نظر داشته باشیم که فعالیت تبلیغی و اجتماعی بانوان طلبه ما در کشور پایین‌تر از حدّ مطلوب است. آموزش دیده‌های حوزوی آن گونه که انتظار می‌رود در سطح جامعه ایفای نقش تبلیغی و ترویج معارف دین را بر عهده ندارند اما باید این را بررسی کنیم که این مشکل و مسئله به کجا برمی‌گردد؟ یک بخشی از این مشکلات در مباحث تربیتی است که برای بانوان طلبه صورت می‌گیرد. آموزش‌های دینی آنها با یک نگاه محدودی صورت می‌گیرد و می‌توان گفت که بیشتر فعالیت‌های آنها درون‌گراست تا برون‌گرا. در مراکز حوزوی آنها را برای یک شعاع محدود مثل خانواده و محیط اطراف خود آموزش می‌دهند. بر همین اساس آنها نمی‌توانند به آن ایفای نقشی که از آنها انتظار می‌رود بپردازند. ما باید یک کار ویژه برای بانوان طلبه تعریف کنیم و برای این کار ویژه‌ها یک سیستم آموزشی و پژوهشی باید قرار بدهیم. ممکن است بانوان طلبه ۱۰ سال آموزش حوزوی ببینند اما نتوانند یک روز در دانشگاه‌ها نقش‌آفرینی کنند، چرا؟ برای این امر پرورش پیدا نکرده‌اند و این ضعف ساختاری است که بعضا در حوزه‌های علمیه برادران هم گاهی وجود دارد.
یک فهرستی از کارویژه‌های روحانیت باید داشته باشیم. همچنین فهرستی از کارویژه‌های بانوان طلبه و دانش‌آموخته‌های خانم در حوزه‌های علمیه و بعد بگوییم آیا سیستم پرورشی و آموزشی ما به این سمت حرکت می‌کند یا نه. ما در آموزش‌های خودمان در حوزه نقشه راه تربیتی نداریم.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم در ادامه در جواب این سوال که حوزه مطلوب خواهران و برادران چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟ گفت: یک فهرستی از کارویژه‌های روحانیت باید داشته باشیم. همچنین فهرستی از کارویژه‌های بانوان طلبه و دانش‌آموخته‌های خانم در حوزه‌های علمیه و بعد بگوییم آیا سیستم پرورشی و آموزشی ما به این سمت حرکت می‌کند یا نه. ما در آموزش‌های خودمان در حوزه نقشه راه تربیتی نداریم. برای هر کاری که فرد می‌خواهد در هر ارگان یا نهادی آموزش ببیند یکسری آموزش‌ها و نقشه‌های تربیتی وجود دارد. مثلا خلبان از اول راه تربیتی او مشخص است که باید چه بیاموزد و پس از طی مراحل با خیال راحت مسافران را به او می‌دهند که جابه‌جا کند اما در رابطه با حوزه‌های علمیه خواهران و برادران در برخی از زمینه‌ها نقشه راه تربیتی داریم اما در بعضی از موارد نقشه تربیتی جامعی نداریم. مثلا فردی که بخواهد مدرس رسمی علوم حوزوی شود یک نقشه راه جامع تربیتی وجود دارد و روشن است که باید چه کتاب‌هایی را بخواند و چه مسیری را طی کند اما در رابطه با کنش‌گری‌های فرهنگی و اجتماعی غیر از کار ویژه‌های سنتی روحانیت آن چیزی که در شرایط امروز جامعه به وجود آمده برنامه خاص و جامعی نداریم. مثلا در بخش حوزه بین‌الملل و یا در کارهای فرهنگی، اجتماعی و یا حتی در عرصه مسائل دانشگاهی کاستی‌ها و نواقصی وجود دارد.
وی در ادامه در پاسخ به این سوال که در حوزه‌های علمیه ما تا چه اندازه به منشور روحانیت امام راحل که در سال‌های پایانی عمر خود آن را تهیه کرد، پرداخته می‌شود، یادآور شد: حضرت امام (ره) دو تا سه ماه قبل از فوت خود حاصل تجربیاتش را در قالب منشور روحانیت ارائه دادند و در این منشور امام راحل جنبه‌ها و نگاه‌های خاص خود و بعضا هشدارها و هدایت‌هایی که حائز اهمیت است را برای حوزه‌های علمیه و جامعه روحانیت مطرح کردند. اینکه حوزه‌های علمیه ما امروز چقدر با این منشور ارتباط گرفته‌اند و مطلع هستند و در جهت اجرایی کردن آن گام برمی‌دارند، نکات دیگری است که باید به آن پرداخته شود و یک بحث جداگانه‌ای را می‌طلبد.
منشور روحانیت یک سند بالادستی برای مرکز مدیریت حوزه علمیه و شورای عالی حوزه که در سیاست‌گذاری‌های خود و روند رو به جلوی حوزه از آن بهره‌مند شوند.
او ادامه داد: اینکه ما باید بدانیم حوزه‌های علمیه ما چقدر با این منشور فاصله پیدا کرده‌اند یا برعکس به آن نزدیک‌تر و موفق‌تر بوده‌اند قابل مطالعه و ارزیابی است. بایستی این منشور یک سند بالادستی باشد برای مرکز مدیریت حوزه علمیه و شورای عالی حوزه که در سیاست‌گذاری‌های خود و روند رو به جلوی حوزه از آن بهره مند شوند. ما اگر بخواهیم به این سند عمل کنیم لازم است دربارة شرایط دینی و فرهنگی حال حاضر یک وضعیت‌شناسی خوبی داشته باشیم و واقعیت‌ها و تحولات جامعه امروز را نیز درآن در نظر بگیریم. اصل تغییر اجتناب‌ناپذیر است و هنر ما باید این باشد که در جامعه امروز آن جان مایه اصلی و نکات کلیدی که در منشور روحانیت امام ذکر شده و مقوّمات روحانیت مطلوب و حوزه مطلوب را در برمی‌گیرد استخراج کنیم و با بافت فرهنگی جامعه و وضعیت امروز تطبیق بدهیم و آن نکات و عناصر کلیدی را محقق کنیم و سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران در حوزه باید آن را محقق کنند.
ارائه الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت در زمان ثبات جامعه جواب می‌دهد
عضو شورای عالی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در ادامه با اشاره به فعالیت‌های این شورا یادآور شد: داشتن الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت یک ضرورت برای حرکت برنامه‌محور کشور به سمت تعالی و خروج از وضع موجود به سمت وضع مطلوب است. اساساً الگوی پیشرفت یک کلان نقشة راه پی‌ریز تمدن نوین اسلامی است. برای اینکه الگوی طرّاحی شده بتواند مؤثّر و کارآمد باشد پیش نیازهای متعددی لازم است. زمانی می‌توانیم به الگو بیاندیشیم که یک مدیریت منسجم و ساختارمند داشته باشیم و مسئولان ما همدل و هم‌نوا و ساختارمند کشور را اداره کنند. تصور آن است که متفکران و متخصصان کشور را جمع کنیم و یک سند بالادستی نوشته که افق دورتر را بازکند و مبنای برنامه‌ریزی کوتاه مدت و بلند مدت جامعه باشد. ولی وقتی این گونه شاهد عدم انسجام و تصمیمات مقطعی و آزمون و خطاها و فائق نیامدن بر مشکلات جاری جامعه هستیم و ضعف مدیریت برنامه محور مشهود است چگونه می‌توانیم ارائه الگوی ایرانی-اسلامی پیشرفت را جدی بگیریم.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم در ادامه در پاسخ به این سوال که در منشور روحانیت امام دو دسته افراد سکولارهای وابسته و روحانیون متحجر، مد نظر امام هستند. در دفتر تبلیغات اسلامی در زمان‌هایی فعالیت‌هایی برای شکل‌گیری امور دینی وسیاسی انجام می‌شد، استراتژی شما برای این منظور چیست؟ اینکه آیا باید طبق فرمایشات امام (ره) عمل کرد و یا اینکه باید چراغ خاموش حرکت کنیم؟ گفت: در دوره‌هایی و یا در شرایطی، دفتر تبلیغات اسلامی به اصطلاح به عنوان فعال سیاسی هم عمل می‌کرد. حضور کاملاً سیاسی دفتر شاید به دلیل اقتضائات آن زمان بوده است. امّا در دورة أخیر مدیریت دفتر اینکه بخواهیم بگوییم دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم به عنوان یک نهاد سیاسی و به عنوان یک فعال سیاسی در جریانات روز کشورحضور داشته باشد و موضع‌گیری کند، خیر. بنده این تصور را ندارم.
دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم خوشبختانه به سمت ترویج بیشتر فرهنگ دینی و تقویت فرهنگ عمومی و توانمندتر کردن تبلیغ نوین و رشد علوم دینی و انسانی حرکت کرده وادامه می‌دهد، اما در عین حال در هرشرایطی فعالیت نخبه‌گرایی را مد نظر قرارداده و می‌دهد. وی گفت: نکته بعدی این است که دفتر تبلیغات ظرفیت دو کار را دارد، یکی نخبه‌گرایی به لحاظ تولید است؛ مثل پژوهش، انتشار مجلات و کتاب و نشست‌های علمی که بخش‌های علمی دفتر تبلیغات اسلامی نظیر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، دانشگاه باقرالعلوم(ع) و دیگر قسمت‌های علمی و آموزشی دفتر تبلیغات عهده‌دار آن هستند. و بخش دیگر معطوف به فرهنگ عمومی جامعه است. از همان زمان شروع مسئولیت بنده تصمیم گرفتم که آهنگ رشد دفتر در جهت توجه بیشتر به فرهنگ عمومی باشد. چرا که درصورتی که نهادهای حوزوی و فرهنگی در جامعه تلاش خود را بیشتر کنند و به سمت حرکت‌های فرهنگی بروند بهتر است. فراموش نکینم که جامعه امروز ما به سمت پوست‌اندازی فرهنگی در حال حرکت است و باید فرهنگ عمومی را در جامعه جدی بگیریم به خصوص برای جوانان و اقشار مختلف جامعه.
او ادامه داد : شاید برخی احساس کنند که جنبه‌های روشنفکری در دفتر تبلیغات پایین آمده است و یا توجه به نخبه‌گرایی کم شده است. خیر چنین نیست.! در حال حاضر دفتر به هر دو آنها پرداخته می‌شود. اما ما بیشتر به سمت فرهنگ عمومی حرکت کرده‌ایم در عین حال که فعالیت نخبه‌گرایی را نیز مد نظر قرار داده‌ایم. این را باید بدانیم فضای درونی حوزه‌ها، هم جریان‌های مخالف آزاداندیشی است که رنگ و بوی سیاسی هم دارد و معمولا صدای آنها هم بلند است تأثیرگذار هستند.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه در پاسخ به این سوال که آیا در ماه مبارک رمضان سریال «سر دلبران» را مشاهده کردید و تا چه اندازه از نظر شما وجود این روحانی با سایر روحانیون جامعه ما تناسب دارد و چقدر توانست در عرصه مسائل فرهنگی و حضور روحانیون در جامعه تأثیر گذار باشد؟ گفت: بنده بیشتر قسمت‌های «سر دلبران» را دیدم و واکنش مثبتی نسبت به آن داشتم. به نظر من شخصیت روحانی این فیلم با واقعیت جامعه نزدیک‌تر بود شاید برخی انتظار داشته باشند که در قاب سینما و تلویزیون چهره‌ای کاملاً ملکوتی و معنوی از روحانیت به نمایش گذاشته شود امّا تصور من این است که با واقع‌بینی بیشتر و با این گونه فیلم‌ها و برنامه‌های فرهنگی بیشتر می‌توانیم به نقش روحانیت در متن جامعه بپردازیم. معرفی این‌گونه روحانیون که بیشتر می‌توانند با مردم ارتباط برقرار کنند در جامعه امروز مفیدتر است. روحانی هم یک فرد این جامعه است که در غم و شادی مردم شریک است. اما شاید بتوانیم بگوییم به جهت تقوای دینی حساسیت‌های بیشتری دارد، اینکه با مردم در ارتباط باشد و یک رابطه چهره به چهره برقرار کند و بعضا در مواردی حتی مردم بتوانند در زندگی شخصی‌اش به او نظراتی ارائه بدهند واقعیت یک روحانی است. در روایات داریم که برخی از ائمه (ع) سوالاتی را می‌پرسیدند که ما شاید در جامعه امروز آن را مطرح نکنیم. آنها طوری با مردم رفتار می‌کردندکه شخص به خود اجازه می‌داد راحت پرسش‌ها و مسائل خود را مطرح کند. به هر تقدیر فاصله‌ها باید کم شود و اصلی‌ترین کارکردهای روحانیت در تماس مستقیم با مردم و و همراهی با غم‌ها و شادی‌های مردم معنا و موضوعیت پیدا می‌کند.
افزودن دیدگاه جدید