اسراف و قناعت در کلام امیرمؤمنان علی علیه السلام

به گزارش بلاغ به نقل از رسا، یکی از مواردی که با شرایط به وجود آمده برای کشور در اثر تحریم ها و فشارهای دشمنان لازم است، گسترش فرهنگ قناعت و پرهیز از اسراف در زندگی روزمره و در همه عرصه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است. مطلب زیر یادداشتی در رابطه با همین موضوع از حجت الاسلام و المسلمین ملکی راد است.

یکی از عوامل مؤثر در رشد اقتصادی، پرهیز از اسراف و ریخت و پاش مواد غذایی و وسایل مورد نیاز زندگی است.

 یک ملت برای پیشرفت در امور اقتصادی همواره باید اعتدلال و میانه‏روی و قناعت در مصرف را نصب‏العین خویش قرار داده و از اسراف و تبذیر بشدت بپرهیزد و در این راستا همه دستگاههای فرهنگی نظام اسلامی باید احساس وظیفه کنند تا با ارائه راهکارهای مناسب و انتخاب شیوه‏های جذاب و کار آمد بتوانند فرهنگ مصرفی جامعه را تغییر داده و هر چه بیشتر به مراعات اعتدلال در مصرف پرهیز از اسراف دعوت کنند تا بتدریج فرهنگ قناعت و اعتدلال جایگزین فرهنگ مصرف زدگی و اسراف بنشیند و بدنبال آن رشد و شکوفایی اقتصادی بر جامعه حاکم گردد.

نهی از اسراف در کلام امام علی (ع)

با توجه به این امر مهم امام امیرالمؤمنین(ع) در موارد متعدد از اسراف و ریخت و پاش نهی فرموده و به ارزش و اهمیت قناعت و جایگاه رفیع آن اشاره نموده‏اند و در ارتباط با این موضوع به یکی از فرمانداران خود می‏فرماید: «فَدَعِ الاْسْرَافَ مُقْتَصِداً، وَ اذْکُرْ فِی الْیَوْمِ غَداً، وَ أَمْسِکْ مِنَ الْمَالِ بِقَدْرِ ضَرُورَتِکَ: از اسراف بپرهیز و میانه‏روی را برگزین، از امروز به فکر فردا باش و از اموال دنیا به اندازه کفاف خویش نگهدار.»

و در ارتباط با نهی از اسراف می‏فرماید: «أَلاَ وَ إِنَّ إِعْطَاءَ الْمَالِ فِی غَیْرِ حَقِّهَ تَبْذِیرٌ وَ إِسْرَافٌ، وَ هُوَ یَرْفَعُ صَاحِبَهُ فِی الدُّنْیَا وَ یَضَعُهُ فِی الآخِرَةِ، وَ یُکْرِمُهُ فِی النَّاسِ وَ یُهِینُهُ عِنْدَ اللهِ: آگاه باشید همانا بخشیدن مال به آنها که استحقاق ندارند زیاده روی و اسراف است، ممکن است در دنیا مقام بخشنده آن را بالا برد اما در آخرت پست خواهد کرد.»

و در ارتباط با نهی از تجمل‏گرایی و صرف هزینه‏های گزاف برای تهیه مسکن مجلل و گران قیمت به یکی از کارگزاران اش، می‏فرماید: «بَلَغَنِی أَنَّکَ ابْتَعْتَ دَاراً بِثَمانِینَ دِینَاراً، وَ کَتَبْتَ لَهَا کِتَاباً، وَ أَشْهَدْتَ فِیه شُهُودا فقال شریح قد کان ذلک یا أمیرالمؤمنین.

قال: فنظر إلیه علیه السلام نظر مغضبٍ ثمّ قال له یَا شُرَیْحُ، أَمَا إِنَّهُ سَیَأْتِیکَ مَنْ لاَ یَنْظُرُ فِی کِتَابِکَ، وَ لاَ یَسْأَلُکَ عَنْ بَیِّنَتِکَ، حَتَّى یُخْرِجَکَ مِنْهَا شَاخِصاً وَ یُسْلِمَکَ إلَى قَبْرِکَ خَالِصاً فَانْظُرْ یَا شُرَیْحُ لاَ تَکُونُ ابْتَعْتَ هذِهِ الدَّارَ مِنْ غَیْرِ مَالِکَ، أَوْ نَقَدْتَ الَّثمَنَ مِنْ غَیْرِ حَلاَلِکَ فَإِذَا أَنْتَ قدْ خَسِرْتَ دَارَ الدُّنْیَا وَ دَارَ الاْخِرَةِ أَمَا إِنَّکَ لَوْ کُنْتَ أَتَیْتَنِی عِنْدَ شِرَائِکَ مَا اشْتَرَیْتَ لَکَتَبْتُ لَکَ کِتاباً عَلَى هذِهِ النُّسْخَةِ، فَلَمْ تَرْغَبْ فِی شِرَاءِ هذِهِ الدَّارِ بِدِرْهَمٍ فَمَا فَوْقُ .

هذَا مَا اشْتَرَى عَبْدٌ ذَلِیلٌ، مِنْ مَیِّتٍ قَدْ أُزْعِجَ لِلرحِیلِ، اشْتَرَى مِنْهُ دَاراً مِنْ دَارِ الْغُرُورِ، مِنْ جَانِبِ الْفَانِینَ، وَ خِطَّةِ الْهَالِکِینَ، وَ تَجْمَعُ هذِهِ الدَّارَ حُدُودٌ أَرْبَعَةٌ الْحَدُّ الاّوَلُ یَنْتَهِی إِلَى دَوَاعِی الاْفَاتِ، وَ الْحَدُّ الثَّانِی یَنْتَهِی إِلَى دَوَاعِی الْمُصِیباتِ، وَ الْحَدُّ الثَّالِثُ یَنْتَهِی إلَى الْهَوَى الْمُرْدِی، وَ الْحَدُّ الرَّابِعُ یَنْتَهِی إِلَى الشَّیْطَانِ الْمُغْوِی، وَ فِیهِ یُشْرَعُ بَابُ هذِهِ الدَّارِ اشْتَرَى هذَا الْمُغْتَرُّ بِالاْمَلِ، مِنْ هذَا الْمُزْعَجِ بِالاْجَلِ، هذِهِ الدَّارَ بِالْخُرُوجِ مِنْ عِزِّ الْقَنَاعَةِ، وَ الدُّخُولِ فِیذُلِّ الطَّلَبِ وَالضَّرَاعَةِ»

امام(ع) به شریح بن الحارث می‏فرماید: به من خبر دادند که خانه‏ای به هشتاد دنیار خریده‏ای و سندی برای آن نوشته‏ای و گواهانی آن را امضاء کرده‏اند، شریح گفت آری ای امیرمؤمنان.

امام(ع) نگاه خشم آلودی به او کرد و فرمود: ای شریح به زودی کسی به سراغت می‏آید که به نوشته ات نگاه نمی‏کند و از گواهانت نمی‏پرسد تا تو را از آن خانه بیرون کرده و تنها به قبر بسپارد، ای شریح اندیشه‏ کن که خانه‏ را با مال دیگران یا با پول حرام نخریده باشی که آنگاه خانه دنیا و آخرت را از دست داده‏ای، اما اگر هنگام خرید خانه به نزد من آمده بودی برای تو سندی می‏نوشتم که دیگر برای خرید آن به درهمی یا بیشتر رغبت نمی‏کردی، آن سند را چنین می‏نوشتم: این خانه‏ای است که بنده‏ای خوار،آن را از مرده‏ای آماده کوچ کردن خریده، خانه‏ای از سرای غرور که در محله نابود شوندگان و کوچه هلاک شدگان قرار دارد، این خانه به چهار جهت منتهی می‏گردد یک سوی آن به آفت‏ها و بلاها و سوی دوم آن به مصیبت‏ها و سوی سوم آن به هوی و هوس‏های سست کننده و سوی چهارم آن به شیطان گمراه کننده ختم می‏شود و دَرِ خانه به روی شیطان گشوده است این خانه را فریب خورده آزمند از کسی که خود به زودی از جهان رخت برمی‏بندد به مبلغی‏ که او را از عزت و قناعت خارج و به خواری و دنیا پرستی کشانده است خریداری کرده است.»

چنانکه پیدا است آن حضرت در بخش پایانی کلام مذکور، ارزش و اهمیت قناعت را متذکر شده و می‏فرماید: «قناعت موجب عزت افراد و جامعه می‏شود» و در مقابل اسراف و تبذیر و ریخت و پاش و تجمل‏گرایی به ذلت و خواری یک جامعه می‌انجامد، زیرا جامعه‏ای که در آن مردم‏اش، اهل قناعت باشند هرگز رنج تهیدستی و فقر را نخواهند چشید و در نتیجه برای رفع نیازمندیها و حاجاتشان، هرگز محتاج به بیگانگان نخواهند بود. امام امام امیرالمؤمنین(ع) در این زمینه می‏فرماید:«ما عالَ مَنِ اقْتَصَدَ.» «آنکه اهل‏ قناعت و میانه‏روی است تهیدست و فقیر نخواهد شد.»

بلکه قناعت موجب رشد و تقویت اقتصادی جامعه می‏گردد، «کَفی بِالْقَناعَةِ مُلْکا...» قناعت موجب ثروتمند و دولتمندی می‏‌شود.

قناعت وثمرات آن

از دیدگاه امام علی(ع) قناعت موجب زندگی پاک و حیات طیّب می‏شود، زیرا جامعه‏ای که اهل میانه‏روی و قناعت باشد، از ذلت و خواری بدور بوده و عزت پیدا می‏کند و درسایه زندگی توأم با عزّت، حیات اجتماعی، حیات طیّب و پاکی خواهد بود، با توجه به این ره آورد مهم و پر ارزش، امام امیرالمؤمنین(ع) حیات طیبه در آیه مبارکه: «فَلَنُحْیِیَّنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً» را به قناعت تفسیر می‌کند، می‏فرماید: «هِی الْقَناعَةُ» منظور از حیات طیّب زندگی با قناعت است.

با توجه به اینکه قناعت موجب حیات پاک و طیّب می‌شود، برای تفهیم این مطلب از حیات طیب انبیاء و شیوه زندگی آنان که همراه با قناعت بوده مثال می‌زند، می‏‌فرماید:

خداوند انبیاء را با قناعتی که دل‏ها و چشم‏ها را پُر سازد مبعوث کرده است:

«وَ لکِنَّ اللهَ سُبْحَانَهُ جَعَلَ رُسُلَهُ ... مَعَ قَنَاعَةٍ تَمْلاَء الْقُلُوبَ وَ الْعُیُونَ غِنىً»

و با توجه به تأثیر مثبت قناعت در زندگی، امام علی(ع) می‏فرماید:

«طُوبی لِمَنْ ... وَ قَنِعَ بِالْکَفافِ وَ رَصِّی عَنِ اللّه»

«خوشا بحال کسی که با قناعت زندگی کند و از خداوند راضی باشد.»