سرمایه سخن (1)

مطلع

مقاله‌های «سرمایه سخن» می‌کوشد تا دوستان را با منابع منبر و کلاس، آشنا کند. منابع و مآخذی که کارآمد و باعث تسهیل در دستیابی به موادّ اولیه در ساخت و ساز محتوای ساختمان سخنرانی و کلاسداری است. گسترده این بحث، شامل هر چیزی است که به نحوی کارساز و مفید باشد و از هم اکنون از شما همکار گرامی استمداد می‌شود که اگر کتاب یا منابعی را سراغ دارید که در برنامه‌ها، دستمایه شما و حلّال برخی مشکلات بوده و به نحوی برای مبلّغان مفید است، به ما معرفی کنید تا در این بخش به اطلاع دیگر عزیزان برسد.

معجم‌های قرآنی

در این فصل منابع قرآنی کوتاه و گویا معرفی می‌شود.

الف: فرهنگ قرآن؛ کلید راهیابی به موضوعات و مفاهیم قرآن کریم؛

تهیه کنندگان: اکبر هاشمی رفسنجانی و محققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن، چاپ اول، 1379 ش، رحلی، 424 صفحه، شامل 387 مدخل.

شروع این اثر در دی ماه 1354 هـ. ش و در زندان اوین بوده است و شرح و تفصیلش در مقدمه آمده است.

عنوان‌های این اثر به صورت الفبایی موضوعی، رده بندی شده و همه اطلاعات یک موضوع در ذیل مدخل آن به صورت الفبایی ترتیب یافته است. بنابراین برای دست یافتن به موضوع مورد علاقه در ذیل هر مدخل، کافی است به اطلاعات همان مدخل مراجعه شود. در پایان هر مدخل، چند نوع ارجاع صورت گرفته است: ارجاع لفظهای مترادف و هم ارز؛ ارجاع مدخلهای مرتبط و ارجاع مدخلهای فرعی به کلی.

نمونه

اگر موضوع سخن شما «آبرو» باشد، می‌توانید از این کلید بهره ببرید و ذیل همین مدخل، ضمن 8 صفحه با چهار عنوان اصلی و... آیاتِ این نکات را به دست بیاورید: آبرومندی اصحاب صفّه، خانوادۀ مریم، آبرومندی در قیامت، آبرومندی صالح علیه السلام، آبرومندی عیسی علیه السلام، آبروی مؤمنان، آبروی محسنان، آبرومندی حضرت محمد صلی الله علیه وآله، آبرومندی مریم علیه السلام، آبرومندی موسی علیه السلام، آبرومندی یوسف علیه السلام، آبروی فقیران، ارزش آبرو، حفظ آبرو، عوامل آبرو ریزی ـ که شامل 28 عامل است نظیر تهمت، افشاگری، دشمنی با انبیا ـ و در پایان هتک آبرو، حرمت هتک آبرو، کیف هتک آبرو، هتک مجاز آبرو.

مثال دیگر: اگر لازم شد درباره «آزادی سیاسی» سخنرانی کنید، به آسانی می‌توانید ذیل همین عنوان، با دهها آیه دسته بندی شده آشنا شوید، و قبل و بعد از آن، سایر مباحث آزادی مثل حدود آزادی، آزاد اندیشی، منشأ آزادی، در بیش از بیست صفحه پیش روی شما قرار می‌گیرد.

ب: تفسیر راهنما؛ اکبر هاشمی رفسنجانی و جمعی از محققان، ج 12، 1378.

این تفسیر نه به سبک ترتیبی خالص است و نه موضوعی، در عین اینکه تا اندازه‌ای فایده هر دو شیوه را دارد. به عبارتی، روشی نو در ارائه مفاهیم و موضوعات قرآن کریم است. تاکنون 12 مجلد منتشر شده و تا آیه 77 سوره فرقان، چاپ شده است. سایر جلدها نیز به سرعت در دست تهیه و نشر است.

این تفسیر که در سال 1372 به عنوان کتاب برگزیده سال جمهوری اسلامی ایران شناخته شد، تاکنون بارها در جراید و... معرفی شده و در مقدمه 90 صفحه‌ای جلد اول به تفصیل، مراحل کار و فوایدش مطرح شده است.

در این اثر پیامها و نکته‌های تفسیری آیه، به صورتی دقیق استخراج و دسته بندی شده و کار گوینده و مفسّر را آسان می‌کند.

نمونه

ذیل آیه «والّذین یقولون ربّنا هب لنا من ازواجنا و ذرّیاتنا قرّۀ اعین واجعلنا للمتّقین اماما» (1) ابتدا آیه ترجمه شده و سپس 22 نکته استنباط شده و شواهد هر نکته از آیه، ذکر شده است. در پایان به 23 عنوان دیگر با فروعات مختلف که با آن نکات مرتبط و به نوعی مترادف است ارجاع شده است.

پایان هر جلد نمایه‌ای بسیار کارآمد به صورت فهرست موضوعی وجود دارد و ان شاء ا... قرار است در آخر تفسیر، تمامی نمایه‌ها یک جا منتشر گردد، که خود یک موسوعه گسترده منابع تفسیر موضوعی خواهد شد. «نمایه» آدرس آیات یک موضوع را در اختیار شما قرار می‌دهد. مثلاً در جلد 12، آیه‌های مربوط به «مبلّغان» و «متقین» همه، با شماره صفحه، مشخص شده است.

ج: اعلام القرآن؛ عبدالحسین الشبستری، عربی، 1128 صفحه

هر سه کتاب یاد شده چاپ انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی قم است.

این اثر حدود 400 تن از اعلام و شخصیتهای قرآنی را با ذکر منابع فراوانی به صورت مختصر معرفی می‌کند. همچنین آیه‌هایی که با آنان مرتبط است نقل شده است. حتی گروه‌هایی مثل «اصحاب الأیکه» نیز در ردیف اعلام قرار می‌گیرند. در این اثر گذشته از شرح حال شخصیتها، با منابع شرح حال و ضبط دقیق و تلفظ درست نامها، آشنا می‌شویم. امتیاز دیگر این اثر استفاده از بیش از 400 منبع معتبر است و ذیل هر عنوان بسیاری از منابع با شماره صفحه مشخص شده است.

مثلا ضمن معرفی مختصر حضرت علی علیه السلام، آیه‌ها و روایاتی که درباره آن حضرت است، ذکر شده است.

نمونه

در تفسیر ملافتح الله کاشانی و خلاصه آن، «امّ کجّه» به چند صورتِ‌ام کلمه،‌ام کحّه،‌ام کجّه و... نقل شده بود. برای به دست آوردن تلفّظ درست این نام به چندین تفسیر و تاریخ مراجعه کردم و با بررسی حدود 20 منبع مهم، باز به علّت اختلاف روایات اوّلیه، ابهامهایی به جا ماند. این کتاب هم وجه صحیح و هم نقل قولهای دیگر را در نیم صفحه توضیح داده است. بدیهی است این کتاب زحمت بسیاری از تفحص و بررسیها را از دوش مبلّغان عزیز، بر می‌دارد.

د: المعجم المفهرس لمعانی القرآن العظیم؛ 2 جلد، عربی، محمد بسّام رشدی الزّین، با اشراف محمد عدنان سالم، دار الفکر المعاصر، بیروت و دارالفکر دمشق، رحلی، 1376 ص.

این اثر به سه صورت 2 جلدی، یک جلدی همران با قرآن و CD کامپیوتری، در اختیار است. آسان‌ترین و بهترینش برای ره توشه سفر، دو جلدی است که سهولت در دستیابی به شاهد آیه به زحمت سنگینی وزن آن می‌ارزد.

همان گونه که المعجم المفهرس لالفاظ القرآن فؤاد عبدالباقی یک لفظ مثلا صلاۀ را در تمامی آیات به ترتیب سوره هایش پیش رو قرار می‌دهد، این معجم بر محور معنا، آیات یک موضوع را تجزیه و تحلیل و دسته بندی شده می‌آورد.

مثلاً در ذیل مدخل «شرک»، هر آنچه لفظ شرک یا معنای مرتبط به شرک و انواع آن دارد را یک جا با ذکر آیه و با برجسته کردن شاهد، در آیه نشان می‌دهد.

گرچه این اثر نواقصی دارد ولی بسیار سودمند و یکی از بهترین ابزار کار اهل منبر است.

پى‌نوشــــــــــــــــت‌ها:

1. فرقان/ 74.