فاجعه مواد مخدر و رسالت مبلغان (1)

نویسنده: ستاد مبارزه با مواد مخدر
نام نشریه: مبلغان، شماره 42

مقدمه

شناخت كاستیها و عوامل انحطاط و سقوط جوامع بشری و پاسخ گویی به نیازها و مشكلات آنان، از جمله وظایفی است كه بر عهده قشر تحصیل كرده و متفكر می‌باشد و بر اندیشمندان جامعه است كه با توجه به سوابق و تجربیاتشان، راه حلهای اساسی و قابل اجراء را یافته و برای جامعه خویش بازگو نمایند و با موشكافی حقایق، راه را بر همگان سهل و آسان گردانند.

بی شك، اسلام دینی زنده و پویا است كه نمی‌تواند در قبال مسائل مستحدثه و مشكلات روز از قبیل مواد مخدر و اعتیاد و دهها مسئله دیگر بدون رای و نظر باشد.

اینجاست كه رسالت حوزه علمیه، به عنوان پرچمداری اصیل و توانا برای اسلام، مشخص گشته و این علماء و فضلاء حوزه هستند كه باید سنگینی این رسالت را به دوش كشیده و پاسخگوی مسائل علمی جهان اسلام و مشكل گشای جوامع اسلامی باشد.

از دید اندیشمندان پنهان نیست كه از میان انواع مبارزه، ریشه ای‌ترین تلاش در راه مقابله با پدیده‌های شومی همچون مواد مخدر كه بتواند جامعه را در مسیر پیشگیری از این آفتها واكسینه كند، پرداختن به فعالیت فرهنگی در زمینه‌های گوناگون اعتقادی، فكری، هنری، تبلیغی و غیره است، و تلاش بی وقفه فرهنگی است كه تضمین كننده بهره دهی فعالیت سایر بخشها می‌باشد.

نكته مهم در كیفیت تقابل فرهنگی با مشكل مواد مخدر، توجه به ویژگیهای فرهنگی هر جامعه بخصوص در بعد عقاید مذهبی (با توجه به نقش مهم و اساسی مذهب در زندگی انسانها) می‌باشد.

در جامعه‌ای كه اكثر افراد آن مسلمان و معتقد به احكام نورانی اسلام هستند بر عهده دست اندركاران مسائل فرهنگی، عالمان و اندیشمندان این جامعه است كه با تبیین معارف، اخلاقیات و آرمانها و احكام این دین مبین كه ضامن سعادت دنیا و آخرت بشریت است، جامعه و بخصوص جوانان را از ورطه مفاسدی چون مواد مخدر و اعتیاد به آن بازدارند و وظیفه و تكلیف شرعی و الهی هر فرد را در این باره مشخص نمایند، تا آحاد جامعه و ارگانهای مختلف با توجه به نظر شرع و قانون الهی به وظیفه خود مبادرت ورزند.

مواد مخدر مشكلی جهانی

توجه به برخی از مشكلات ناشی از مواد مخدر و استعمال آنها انگیزه ما را در مبارزه‌ای جدی بیشتر می‌كند.

امروزه در زمینه سیاست، بخشی از سیاستهای جهانی، تحت الشعاع اهداف و امیال گروههای مافیائی و سردمداران آنها قرار گرفته، و بسیاری از سیاستمداران بین المللی را در دام خویش گرفتار نموده است، بطوریكه هر یك به نوعی در امر اشاعه مواد مخدر سهیم می‌باشند.

در قلمرو مذهب و فرهنگ، مواد مخدر وسیله و ابزاری جهت جلوگیری از رشد مذهب خواهی و گرایش به دین و فرهنگ اصیل اسلامی، علی الخصوص در قشر جوان شده است، جوانانی كه با آن فطرت پاك و خدادادشان، بهترین زمینه را جهت پذیرش مذهب و تربیت صحیح، داشته و دارند.

از دیدگاه اجتماعی، مواد مخدر بخشی از نیروهای فعال و پرتوان جامعه را مشغول خود نموده است، و به جای آنكه از توان خویش در سازندگی و فعال كردن چرخ اقتصادی كشورشان بهره گیرند، وقت گرانبهای خویش را صرف رفت و آمد به بیغوله‌ها و مراكز فساد می‌نمایند. علاوه بر آن، سلامت و بهداشت جامعه و افراد آن را در معرض خطر و نابودی قرار داده و زمینه بسیاری از انحرافات اجتماعی را فراهم آورده است.

در میدان اقتصادی، همه ساله مبالغ سرسام آوری از حقوق ملتها صرف مواد مخدر می‌گردد.

در محدوده خانواده، این ماده مرگبار، كانون گرم خانواده را در معرض خطر و از هم پاشیدگی قرار داده و منشا بسیاری از اختلافات خانوادگی، طلاقها و جدائیها، بی سرپرستی كودكان معصوم و... گردیده است.

علم و دانش را نیز با كمال تاسف مسخر خویش ساخته است به گونه‌ای كه كارآمدترین و مجهزترین لابراتوارهای ساخت مواد مخدر، از تازه‌ترین دانشهای فنی و تكنیكهای پیشرفته روز، ساخته شده و راه اندازی گردیده است و گروهی از محققان و اندیشمندان كه باید وقت ارزشمند خویش را در راه پیشبرد علم و دانش در دانشگاهها و مراكز آموزشی و تحقیقاتی بگذرانند، خویشتن را سرگرم تولید و تنوع بخشی به مواد مخدر و نحوه كاربرد آن گردانیده اند.

و هزاران هزار نابسامانی و ناهنجاری دیگر كه مواد مخدر برای كشورها و ملتها به ارمغان آورده است.

براستی موضوعی با چنین ابعاد گسترده‌ای، شایستگی تحقیق و پژوهش توسط محققین و ارشاد و تبلیغ توسط مبلغین و گویندگان اسلامی ندارد؟

اكنون بر ماست كه در برابر این معضل با هوشیاری بایستیم و نقشه‌های شوم دشمنان را نقش بر آب سازیم. جمهوری اسلامی ایران در رویارویی با این معضل با داشتن قاطع‌ترین قوانین مبارزه با مواد مخدر و یكی از درخشان‌ترین كارنامه‌های مبارزه در این راه، برای ادامه تلاش، به فعالیتهای تبلیغاتی برای آگاهی جامعه خصوصا نسل جوان نیاز دارد و بر همگان روشن است كه حوزه‌های علمیه و فضلاء عزیز آن می‌توانند از طرق گوناگون در نجات جامعه از این بلیه خانمانسوز پیشگام باشند و با ارشاد و آگاهی دادن، خصوصا به نسل جوان، در منابر و مجالس وعظ و... جامعه اسلامی را به راه صواب رهنمون شوند.

تبیین وضعیت موجود اعتیاد به مواد مخدر

ریشه استفاده از مواد مخدر به استناد الواح گلی مكشوفه، به یازده هزار سال قبل؛ زمانی كه سومریان شیره تریاك را می‌گرفتند، برمی گردد.

بر طبق آنچه كه در تاریخ ثبت شده است، سومریان ضمن استفاده از تریاك به عنوان یك داروی مسكن، تدریجا به عنوان «مخدر» نیز آن را مورد استفاده قرار دادند.

دامنه این بحران و فاجعه وخیم در جهان امروز گریبانگیر بیش از 6/455 میلیون نفر جمعیت جهان می‌باشد.

متاسفانه این بلای خانمان سوز و بحران عظیم، نظام جمهوری اسلامی ایران را نیز در برداشته و می‌رود كه به یك تهدید ملی تبدیل گردد.

آمار دقیقی از معتادان كشور، قبل از انقلاب در دست نیست و گزارشات ارائه شده آمار ضد و نقیضی را ارائه كرده اند. بر اساس گزارشی كه توسط انجمن مبارزه با تریاك و الكل در سال 1322 منتشر شد، تعداد معتادان كشور 5/1 میلیون نفر (تقریبا 11% از جمعیت 14 میلیون نفری) بوده است. در گزارش دیگری، تعداد معتادان در سال 1346 بین 300 تا 400 هزار نفر ذكر شده است. گزارش ستاد مبارزه با مواد مخدر حكایت از وجود 2 میلیون نفر معتاد (از جمعیت 20 میلیونی) در سالهای قبل از انقلاب دارد.

در سال 1358 سازمانهای بین المللی اعلام كردند كه ایران در بین كشورهای جهان بیشترین تعداد معتاد را نسبت به جمعیتش دارا می‌باشد.

آخرین آمار رسمی حاكی از وجود دو میلیون نفر معتاد در كشور است (000/200/1 نفر معتاد رسمی و 000/800 نفر كه به صورت تفننی مصرف می‌كنند) .

در طول سالهای 1359 تا 1376 از مجموع 000/300/1 نفری كه در ارتباط با مواد مخدر توسط نیروهای انتظامی دستگیر شده اند 46% آنها معتاد بوده اند (2) .

طبق آخرین گزارشات اگر شیوه مبارزه با مواد مخدر و كشت آن در افغانستان به همین منوال پیش رود، تعداد معتادان به مواد مخدر كشور در سال 1400 به 20 میلیون نفر خواهد رسید (3) .

كشورهای عمده تولید كننده مواد مخدر در جهان

1. افغانستان

این كشور حدود 20 سال است كه دستخوش اغتشاش، بی نظمی، آشوب و جنگهای داخلی است و عمده‌ترین منبع در آمد گروههای افغان كشت خشخاش و تولید تریاك می‌باشد. تولید سالانه تریاك افغانها را نمی‌توان دقیقا برآورد كرد و حتی هیاتهای اعزامی از ارگانهای مربوط به سازمانهای بین المللی مقدار تولید را متفاوت گزارش می‌دهند.

در گزارشی از اینترپول، تریاك تولید شده در سال 1997 میلادی، 2800 تن ذكر شده و در گزارش وضعیت جهانی هروئین 96 - 95 همین سازمان، تولید سالانه تریاك در افغانستان بین 2500 تا 3200 تن اعلام گردیده كه با توجه به كشفیات و میزان مصرف كشورهای مرتبط با تولید افغانستان، میزان تولید سالانه تریاك این كشور، حدود چهار هزار تا چهار هزار و پانصد تن تخمین زده می‌شود.

حكومت طالبان به علت كسب درآمد زیاد از كشت مواد مخدر، آن را ترویج كرد و در شرایط كنونی (دولت فعلی) مبارزه با مواد مخدر در افغانستان به ویژه پس از حضور نیروهای آمریكایی عملا به حال خود رها شده است. (4)

نكته قابل بیان

گاهی بهای مواد مخدر از داخل افغانستان تا اروپا به بیش از 500 برابر افزایش می‌یابد.

در افغانستان علاوه بر تریاك، حشیش نیز تولید می‌گردد و در بعضی مناطق این كشور شاهدانه بصورت خودرو هم می‌روید.

2. پاكستان

قسمتی از نوار مرزی این كشور از بدو استقلال پاكستان به صورت خود مختار اداره می‌شود و دولت این كشور می‌گوید، تسلطی بر این قسمت قبیله نشین ندارد و در این منطقه است كه خشخاش كشت می‌شود و لابراتوارهای ثابت و سیار هروئین سازی، فعال می‌باشند.

3. منطقه مثلث طلایی

كشورهای جمهوری لائوس، میانمار و تایلند نیز از دیگر مراكز تولید مواد مخدر می‌باشند.

موقعیت جمهوری اسلامی ایران

جمهوری اسلامی از طرف شرق، 1925 كیلومتر مرز مشترك با دو كشور تولید و صادر كننده مواد مخدر دارد، افغانها تا كنون هر قدر توانسته اند تریاك تولید كرده اند و به آنها توصیه شده بود اگر ممكن باشد در پشت بامهایشان نیز خشخاش بكارند و تریاك تولید نمایند. تولید تریاك آنها در سال 1381 به حدود سه هزار تن تخمین زده می‌شود و در تولید تریاك، افغانها گناهكارترین ملتها هستند.

در قسمت قبیله نشین پاكستان (كه هم مرز با افغانستان و جمهوری اسلامی ایران است) علاوه بر كشت خشخاش و تولید تریاك، لابراتوارهای مجهز، تریاكهای افغانها را به اضافه تریاكهای خودشان به مرفین و هروئین تبدیل و قاچاق می‌كنند.

نزدیك‌ترین مسیر قاچاق مواد مخدر از كشورهای پاكستان و افغانستان به اروپا از طریق خاك جمهوری اسلامی ایران، به مقصد تركیه و مسیر بالكان است، از اینرو اهمیت وضعیت استراتژیك كشور ما و سختی مرزبانی در طول 1925 كیلومتر مرز مشترك با دو كشور تولید و صادر كننده عمده مواد مخدر جهان برای همه كس قابل درك است.

در كشورهای مجاور شمالی ایران نیز بعد از فروپاشی شوروی كشت گیاهان منبع ماده مخدر و رویش بوته‌های شاهدانه بصورت خودرو رایج و معمول گشته است.

كشور تركیه در غرب جمهوری اسلامی ایران مشهورترین كشور ترانزیت مواد مخدر تولید شده در افغانستان و پاكستان و ترانزیت مواد شیمیائی مانند انیدرید استیك از اروپا به كشورهای تولید كننده هروئین و تا حدودی قاچاق مواد مخدر مصنوعی به كشورهای عربی جنوب خلیج فارس است.

شهر استانبول یكی از مراكز مهم ملاقاتهای قاچاقچیان بین المللی است كه علاوه بر راههای زمینی و جاده بالكان از بنادر و راههای هوایی این كشور نیز استفاده می‌كنند.

به نظر می‌رسد چون در كردستان عراق ثباتی وجود ندارد، قاچاقچیان از این مسیر نیز استفاده‌های لازم را می‌برند.

در جنوب ایران اگر چه خلیج فارس قرار دارد ولی كشورهای جنوب خلیج فارس خصوصا بندر دبی از اهداف قاچاقچیان محسوب می‌شود و از نظر جغرافیایی استفاده از راههای ایران برای آنان مقرون بصرفه است.

نتیجه:

محدوده كشور جمهوری اسلامی ایران محاط در بین كشورهای تولید، صادر، ترانزیت كننده و كشورهای هدف قاچاقچیان قرار گرفته است.

فعالیتهای چشمگیر و پرهزینه‌ای كه دولت جمهوری اسلامی ایران برای انسداد فیزیكی مرزها متحمل شده و مرزبانانی مؤمن و متعهد نسبت به انقلاب اسلامی كه در شرایط بسیار سخت به حفاظت از مرزها مشغولند ضروری می‌باشد ولی كافی نیست. همه می‌دانیم كه مواد مخدر هم اكنون نیز به راحتی در دسترس مصرف كنندگان قرار می‌گیرد، زیرا وقتی قرار باشد از ترانزیت انواع مواد مخدر عبوری از خاك كشور جلوگیری شود، مسلما قسمت عمده‌ای از آن در داخل كشور سرریز شده و همین امر یعنی دسترسی آسان به مواد مخدر منجر به اعتیاد و شیوع و بروز آن در جامعه می‌گردد.

انواع مواد مخدر و زیانهای آن

مواد اعتیاد آور موادی هستند كه مصرف آنها اعم از شیمیائی و صنعتی و طبیعی در فرد عارضه اعتیاد را بدنبال داشته باشد. اما از آنجا كه سردسته این مواد را مواد مخدر تشكیل می‌دهد، تقریبا اصطلاح مواد اعتیاد آور با مواد مخدر مترادف گشته و مفهوم یكسانی را القاء می‌كند.

عبارت مواد مخدر اصطلاحی است كه از سال 1338 ه. ش در قانونگذاری و سازمانهای مبارزه با این مواد در ایران مورد استفاده قرار گرفته است و به تمامی موادی گفته می‌شود كه بر انسان اثر گذاشته و وابستگی جسمی و روانی به وجود می‌آورند. در واقع هر گونه عادت یا وابستگی جسمی و روانی عمیق ارگانیزم به دارو را اعتیاد گویند. از سوی دیگر هر فرد می‌بایست از سه مرحله زیر بگذرد تا در ورطه اعتیاد بیافتد.

الف: آشنائی با مواد؛

ب: عادت به استعمال نامرتب ماده مخدر همراه با شك و تردید در اعتیاد؛

ج: شروع واقعی اعتیاد كه ناشی از وابستگی كامل به مواد است.

مواد مخدر بر حسب آثاری كه روی فعالیتهای ذهنی و سلسله اعصاب می‌گذارند طبقه بندی می‌شوند. بدین ترتیب معمولا تمام مواد مخدر در چهار طبقه كلی:

1. مواد سستی زا یا مواد كند كننده سیستم اعصاب مركزی (مانند تریاك)

2. مواد توان افزا یا مواد ایجاد كننده هیجان و انرژی (مانند كوكائین)

3. مواد توهم زا یا تحریك كننده سیستم اعصاب مركزی (مانند ال. اس. دی)

4. مواد شیمیایی فرار (مانند بنزین)

قرار می‌گیرند و به دو صورت طبیعی و صنعتی بدست می‌آیند.

مواد مخدری كه امروزه رایج و مشهود هستند عبارتند از:

تریاك، مرفین، كدئین، پاپاورین، ناركورتین، بتائین، هیادرومرفین، نارسئین، مپردین، متادون، هروئین، كوكائین، آمفتامین، آتروپابلادونا، اس. تی. پی، ال. اس. دی، پسیلوسین، پیوت، سكانین، بنگ (حشیش - ماری جوانا - چرس) ، ستركنین، فان یكلدین (پی. سی. پی) ، فنفلورامین، فنیترمین، فینمیترازین، تات، كاپی و كافئین.

حال به معرفی پرمصرف‌ترین مواد مخدر شناخته شده در ایران و جهان می‌پردازیم و سپس زیانهای آنها برای جسم و روح را بررسی می‌كنیم.

تریاك

ماده‌ای است كه از گیاه خشخاش (كوكنار) كه در مناطق معتدل می‌روید، و دارای گلهائی به رنگ قرمز تیره است، بدست می‌آید. این ماده را از گرز خشخاش كه ابتدا به صورت شیره‌ای سفید رنگ است و در مجاورت هوا تغییر رنگ می‌دهد و كم كم قهوه‌ای و سفت می‌شود، با مالش دادن و یا حرارت بدست می‌آورند و مصرف آن از طریق دود كردن و یا خوردن انجام می‌شود.

زیانها

از كار افتادگی و اختلال در دستگاه اعصاب مركزی، تاثیر سوء بر سلولهای بدن، كند ذهنی و كودنی، سرگیجه، كندی تنفس و تنگی نفس (كه در اثر از كار افتادگی مركز تنفسی مغز بوجود می‌آید) ، بیماریهای گوناگون دستگاه تنفس مانند: برونشیت، آمفیزم و آمادگی برای دچار شدن به سل ششی و...

بیماریهای ریوی، قلبی، گوارشی، گردش خون و اختلالات روانی از دیگر عوارض مصرف تریاك بر انسان است. معتادان به تریاك طاقت تحمل امراض سخت و تبهای دراز مدت را ندارند. ضعف عمل تمركز در كانون بیضی چشم و نزدیك بین شدن آن، از عوارض مصرف تریاك بر روی چشم است. بر اثر مصرف تریاك، كبد كه یكی از عضوهای مهم بدن است و یكی از وظایفش، ترشح صفرا و كمك به عمل گوارش است از كار می‌افتد. از نظر آثار روانی نیز، هر چه مدت اعتیاد بیشتر شود، عواطف و احساسات كمتر می‌شود، هوش و حافظه رو به كاستی می‌رود و صفتهای پسندیده از انسان گرفته می‌شود.

حشیش (5)

حشیش - به عنوان عمده‌ترین ماده مخدر مصرفی در دنیا (6) - ماده‌ای است قهوه‌ای رنگ كه از گل و ساقه گیاهی به نام «شاهدانه هندی‌» یا «كانابیس‌» در مناطق گرمسیر و حاره بدست می‌آید. این گیاه دارای بوته‌های بزرگ است كه گاه تا دو متر می‌رسد، دانه‌های فندقی شكل دارد و از برگهای آن ماده سمی حشیش گرفته می‌شود. حشیش به صورت مخلوط با آب كه به آن بنگ آب گویند، یا مثل توتون در سر قلیان یا چپق یا پیپ و یا قرار دادن در داخل سیگار و یا به شكل جویدن و در دهان گذاشتن، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

زیانها

ضررهای زیادی به واسطه استفاده حشیش بر شخص معتاد وارد می‌شود كه به برخی از آنها اشاره می‌شود.

بیهوشیهای مكرر در اثر اختلال كاركردهای مغز، ناتوانی در تمركز فكری، آسیب دیدگی مجموعه اعصاب مركزی، اختلال حواس و شعور و آگاهی، تسلط افكار جنون آمیز و دیوانگی بر فرد معتاد، از كار افتادن و یا خشك شدن قوه نامیه مغز، پیری زودرس در فعالیتهای مغزی، كند ذهنی و كودنی، ضعف و اختلال در قوه حافظه و دچار فراموشی شدن، از آثار سوئی است كه به واسطه مصرف حشیش دامنگیر شخص معتاد می‌شود.

ضعیف شدن نیروی درك و شناخت اشیاء، ابعاد و جهات، و خلط بین آنها، اختلال در ادراك، ناتوانی در برابر درك خطرها، تشنجات عصبی، بیهوشی، غش كردن و از كار افتادن سلولهای مغزی، آسیب دیدگی رگها در بدن و سفت شدن آنها نیز از دیگر اثرات سوء حشیش است. تاثیر سوء مصرف حشیش بر دیگر دستگاههای بدن مانند: دستگاه گوارش و جهاز هاضمه، دستگاه گردش خون و قلب، مجاری تنفسی، حواس پنجگانه و آثار سوء آن بر تولید نسل و قوای جنسی، از مهمترین ضررهای مصرف حشیش می‌باشد.

هروئین

پودری است تقریبا سفید رنگ و كریستال مانند كه با عمل تقطیر، به طور مستقیم از مرفین، استخراج می‌شود.

هروئین به روشهای گوناگون، مورد استفاده قرار می‌گیرد، همچون استنشاق از راه مجاری تنفسی، خوردن، تزریق زیر پوست و تزریق داخل سیاهرگ كه اثر استعمال آن از سایر موارد، بیشتر است.

زیانها

بیشترین اثرات مخرب مصرف هروئین بر مغز و اعصاب است كه عمدتا موجب آشفتگی اعصاب و سلولهای عصبی، كاهش قوه تفكر، اختلال در سلسله اعصاب و مغز، از دست دادن ادراك، تحریك مراكز عصبی و دچار شدن به اختلال كاركردی می‌شود، از نظر روحی و روانی نیز موجب افسردگی، ترس و نگرانی، احساس وابستگی شدید، گوشه گیری، انزواطلبی و تغییر در رفتار، سوءظن، از دست دادن ارزشهای اخلاقی، احساس خجالت و حقارت و كمبود بیش از حد، بداخلاقی، عدم اعتماد به نفس و گریز از واقعیتها می‌شود. علاوه بر این مصرف هروئین دهها اثر سوء و نامطلوب روانی و روحی دیگر نیز به همراه می‌آورد.

مصرف هروئین بر مجاری تنفسی نیز اثر گذاشته و كاهش میزان تنفس، نفسهای كند و غیر عمیق، تنگی نفس، مرض سل و آسیب دیدگی ریه را به همراه دارد. زیانهای آن بر دستگاه گردش خون و قلب علاوه بر اختلالات مربوط به آن دستگاه، عوارضی از قبیل بیماری قند خون، فشار خون و عفونت و سفت شدن كبد می‌باشد. اثرات هروئین بر دستگاه گوارش همراه با اختلالات شدید و خطرناك در دستگاه گوارش عبارتند از: ایجاد یبوست شدید، گرفتگی روده‌ها و ضعف حركت در روده‌ها، انقباضات شدید معده و روده، از بین بردن آنزیمهای هضم غذا در معده، كم اشتهایی و اختلال در تغذیه و تهوع كه همواره در بین معتادان به این ماده مخدر مشاهده می‌شود.

مرفین:

مرفین ماده اصلی گرفته شده از تریاك است كه هم از تریاك و هم از ساقه خشخاش بدست می‌آید و به صورت پودر كریستالی به رنگ قهوه‌ای روشن یا سفید است كه به صورت خوردن، كشیدن و تزریق استفاده می‌شود.

زیانها:

مرفین به فاصله 15 تا 30 دقیقه، اثرات تخدیری خود را بر سیستم عصبی به جا می‌گذارد و دستگاه عصبی را با تظاهراتی چون آرام بخشی، خواب آلودگی، تسكین درد و... متوقف می‌سازد. این ماده مخدر تاثیرات سوئی بر دستگاه تنفسی و مجاری آن، دستگاه گوارشی، دستگاه گردش خون، كلیه‌ها و مثانه و مجاری ادراری، پوست و سیستم روحی و روانی فرد معتاد دارد.

آثار مرفین بر دستگاه تنفسی:

مصرف نیم تا یك گرم آن اثر سمی در بدن دارد و جهاز تنفس انسان را دچار سكته می‌سازد.

آثار مرفین بر دستگاه گوارشی:

كاهش بزاق دهان و شیره معده، اختلال در هضم غذا و فعالیت روده‌ها، ایجاد یبوست، ورم معده، كم شدن حركات معده، انقباض عضلات روده‌ها و ایجاد یك سلسله تغییر و تحولها در دستگاه گوارشی كه نتیجه آنها یبوست و سوء هضم است.

آثار مرفین بر كلیه و مثانه و مجاری ادراری:

تكرر ادرار و اشكال در دفع ادرار توام با درد، كم شدن و یا از بین رفتن قوه جنسی و منقطع شدن عادت ماهانه در زنان.

آثار روحی و روانی مرفین:

اضطراب و ترس، بی علاقگی به زندگی، ناراحتی در خواب، بیدار خوابی، ناتوانی در تمركز فكر، خیره شدن به یك نقطه، كاهش تیزبینی، از دست دادن توانائی كلامی مناسب و كار صحیح، عدم توجه به خانواده و نادیده گرفتن آنها، ضعف و بی حالی، كسالت و اهمال كاری، روی آوردن به دروغ و حیله و... ، گوشه گیری و انزواطلبی، عفونت و تنبل شدن كبد، عرق كردن بسیار زیاد، طولانی شدن مدت آبستنی در زنان، ابتلاء به مرض ایدز در اثر استفاده از سرنگ آلوده و جان سپردن در اثر مسمومیت و سكته از آثار زیان بار مرفین است.

كوكائین:

كوكائین پودر سفید رنگ شفافی است كه از برگهای درخت «كوكا» گرفته می‌شود. این درخت در اطراف كوههای آندار آمریكای جنوبی به طور طبیعی می‌روید ولی محل اصلی آن كشور پرو است. این ماده مستقیما از برگهای كوكا استخراج می‌شود و پس از تركیب شدن با جوهر نمك (اسید هیدروكلریك) محلولی بی بو، سفید و نرم بدست می‌آید. این ماده كه معمولا شبیه برف به نظر می‌رسد از راه استنشاق در بینی یا تزریق در رگ مورد استفاده قرار می‌گیرد.

زیانها:

ایجاد ضعف و اختلالات گوناگون در قوای عقلانی و ادراكی، ناتوانی در كارهای فكری، دچار اوهام و تخیلات شدن، تصویر اشیاء غیر واقعی، عدم كاركرد صحیح حافظه، ایجاد سوء تغذیه و بی اشتهایی، افسردگی، اضطراب و ناآرامی، منزوی شدن، اختلال در خواب، ضعف مغز و تحلیل رفتن قوای جسمی و عقلی در ظرف 5 تا 10 سال، سردرد و دردهای شدید دیگر، انواع مسمومیتها و غیره.

مصرف كوكائین مانند مواد مخدر دیگر، زیانهایی را بر قلب و دستگاه گردش خون، دستگاه گوارش، دستگاه تنفس، سیستم مغز و اعصاب و ساختار روانی معتادان به جای می‌گذارد.

به طور كلی استعمال مواد مخدر در تمام گونه‌های آن اثرات مشابهی بر فرد دارند و حالاتی كه متعاقب آن به شخص دست می‌دهد معمولا احساس خوشحالی و رضایت، رؤیاهای شیرین، نقصان حركات ارادی، خواب آلودگی، احساسات مبهم نسبت به موقعیتهای مكانی و زمانی، كاهش میل جنسی، تسكین درد و... می‌باشد.

مواد مخدر و اعتیاد به آن از دیدگاه اسلام

غالب مواد مخدر همچون حشیش، هروئین، مرفین و... در دوره‌های اخیر پدید آمده اند و چون در زمان پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه وآله و ائمه طاهرین علیهم السلام موجود نبوده اند، توقع نمی‌رود كه از آنها به طور خاص درباره این مواد سخنی به میان آمده باشد، گر چه در میان اخبار و روایات رسیده از طریق شیعه و اهل سنت، روایاتی به چشم می‌خورد كه در آنها از برخی مواد مخدر یاد شده است.

البته در میان آیات و روایات وارد شده از طریق راویان شیعه، اخباری وجود دارد كه در آنها حكم روی عنوان كلی مثل مسكر، مضر و... رفته است و قابل تطبیق بر انواع مواد مخدر می‌باشد كه به مواردی از آنها اشاره می‌شود.

آیات:

1. قرآن كریم می‌فرماید:

«وانفقوا فی سبیل الله ولا تلقوا بایدیكم الی التهلكة واحسنوا ان الله یحب المحسنین‌» (7) ؛ «در راه خدا انفاق كنید و با دست خود، خود را به هلاكت نیندازید و نیكی كنید كه خداوند نیكوكاران را دوست دارد.‌»

آیه كریمه فوق متضمن دو امر و یك نهی می‌باشد و فقره میانی آن، یعنی:

«ولا تلقوا بایدیكم الی التهلكة‌» از جمله ادله‌ای است كه گروهی از فقیهان شیعه و سنی برای استنباط حكم اضرار به نفس بدان تمسك جسته و استدلال كرده اند. با توجه به مضرات استفاده از مواد مخدر، می‌توان از این آیه بر حرمت آن استدلال كرد.

2. در اینكه اعتیاد به مواد مخدر یكی از مصادیق بارز اسراف وتبذیر است ابهامی وجود ندارد. طی یك تحقیق، خسارتهای اقتصادی مواد مخدر در سال 1376 در ایران حدود 700 میلیارد تومان بوده است (8) .

در آئین مقدس اسلام و احكام نورانی آن احكام ویژه‌ای در مورد اسراف و تبذیر صادر گردیده و آیات زیادی در این خصوص مورد استناد فقهاء و عالمان قرار گرفته است؛ قرآن كریم می‌فرماید:

«ان المسرفین هم اصحاب النار» (9) ؛ «بدرستیكه اسراف كاران اهل آتشند.‌»

«ان الله لا یهدی من هو مسرف كذاب‌» (10) ؛ «خداوند، اسراف كار دروغگو را هدایت نمی‌كند.‌»

«كلوا واشربوا ولا تسرفوا انه لا یحب المسرفین‌» ؛ (11) «بخورید و بیاشامید ولی اسراف نكنید كه خداوند اسراف كاران را دوست ندارد.‌»

«ان المبذرین كانوا اخوان الشیاطین‌» ؛ (12) «تبذیر كنندگان برادران شیاطین بودند.‌»

با عنایت به آیات فوق، استفاده از مواد مخدر از باب اسراف و تبذیر ممنوع است.

روایات:

1. پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله فرمودند: «لا ضرر ولا ضرار فی الاسلام‌»

اولین حدیثی كه ممكن است به آن استدلال و استناد و از مفادش برای كشف حكم اضرار به نفس استفاده شود، حدیث شریف نبوی «لاضرر» است.

این روایت كه از قدیم مورد توجه ویژه فقها و عالمان اسلامی بوده و بحثهای گسترده‌ای در اطرافش صورت گرفته، تا آنجا در فقه مورد توجه است كه به عنوان (قاعده لاضرر) از آن یاد شده است.

2. پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله فرمودند: «سیاتی زمان علی امتی یاكلون شیئا اسمه البنج انا بری ء منهم وهم بریئون منی (13) ؛ زمانی بر امت من خواهد آمد كه از چیزی به نام بنگ استفاده می‌كنند. من از آنان بیزارم و آنان نیز از من بیزارند.‌»

3. پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله فرمودند: «سلموا علی الیهود والنصاری ولا تسلموا علی آكل البنج (14) ؛ بر یهود و نصارا سلام كنید ولی بر كسی كه از بنگ استفاده می‌كند سلام نكنید.‌»

4. قال رسول الله صلی الله علیه وآله: «من احتقر البنج فقد كفر (15) ؛ هر كس بنگ را كوچك شمارد، كافر شده است.‌»

نقش روحانیت در مبارزه با مواد مخدر

بر همه روشن است كه قانون اساسی و سایر قوانین و مقررات نظام مقدس جمهوری اسلامی از قرآن كریم و احكام دین حنیف اسلام نشات گرفته و امروزه همه امور اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و... در كشور ایران، رنگ و بوی مذهبی دارد و مراجع تقلید عظیم الشان، علمای اعلام، ائمه جماعات، خطبا، وعاظ و مدرسین حوزه‌های علمیه نقش بسیار مؤثری در ارشاد و آگاهی دادن به مردم دارند. امروزه عمق فاجعه و اهمیت بلای خانمانسوز مواد مخدر و اعتیاد می‌طلبد كه همانطور كه رهبر كبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی رحمه الله مشكل مواد مخدر را به عنوان یك معضل اجتماعی تشخیص دادند و قانون گذاری در جهت حل این معضل را به مجمع تشخیص مصلحت نظام اسلامی ارجاع نمودند، تمام روحانیون به این مشكل فاجعه آمیز جامعه توجه خاص مبذول دارند و هر اقدامی كه می‌توانند برای حل آن انجام دهند.

اگر از بعد نهی از منكر، مواد مخدر را تحت بررسی قرار دهیم، امروزه هر نوع دخالت در امر تولید، توزیع، مصرف و... مواد مخدر به منظور اعتیاد عمل منكر است و بر همه خصوصا طبقه روحانی كه دارای نفوذ كلام هستند و سخنرانی در مجالس، اجتماعات مذهبی، سیاسی و رسانه‌های گروهی را در اختیار دارند واجب است كه مردم را نهی از منكر نموده و از مواد مخدر با ذكر دلایل و نقل فتوای مراجع بزرگوار برحذر دارند.

آیات عظام و مراجع بزرگوار تقلید به حرمت استفاده از مواد مخدر فتوا داده اند، اما برای حل معضلی با این ابعاد گسترده كه امروزه هیچ مشكل اجتماعی را به وخامت آن نمی‌توان یافت، فعالیت شدیدتری لازم است.

اگر عزیزان روحانی و غیرروحانی به این مشكل حاد اجتماعی توجهی خاص مبذول ندارند، به نظر می‌رسد به زودی روزی خواهد رسید كه جز ندامت و اظهار تاسف عذر موجهی نداشته باشیم تا نسبت به عملكردمان در این برهه از تاریخ حكومت جمهوری اسلامی ایران درباره آثار سوء و فراگیر مواد مخدر، ابراز داریم.

البته لازم به ذكر است، فعالیتهای فرهنگی و مذهبی پیشوایان دینی از مقامات مسئول رفع تكلیف نمی‌كند و ماموران مبارزه با مواد مخدر باید فعالیتهای بازدارنده را تشدید نمایند.

در شرایط فعلی با توجه به عمق فاجعه مواد مخدر بر همگان، علی الخصوص روحانیون عزیز و دلسوز است، كه مشكل مواد مخدر را با یك بسیج فرهنگی، مذهبی و عمومی مستمر كه مركز هدایت و رهبری آن در حوزه علمیه قم باشد با كمك ستاد مبارزه با مواد مخدر آغاز كنند و مادام كه مشكل مواد مخدر ادامه دارد این بسیج عمومی نیز فعال باشد و هر روز نسبت به قبل بر تشدید فعالیتها افزوده شود.

اگر چنین نشود، دیری نمی‌گذرد كه این سرطان اجتماعی، سیاسی و اقتصادی، تمام بدنه كشور و جامعه را فراگرفته و حتی استقلال ما را تهدید و اركان كشور را متزلزل خواهد كرد به نحوی كه اگر بی توجهی ادامه یابد بزودی بلای خانمانسوز مواد مخدر را در حدی از ویرانگری می‌یابیم كه قابل جبران، كنترل و مهار كردن نخواهد بود.

نظر علماء و فقهاء در خصوص حرام بودن مصرف مواد مخدر

در كلمات و عبارات علما (تا آنجا كه ما به آن رسیده ایم) شیخ مفید (متوفی 413 ه. ق) نخستین كسی است كه از بنگ و سكرآور بودن آن سخن گفته (16) و بعد از او هم علمای دیگر مطالبی درباره مواد سكرآور و مخدر در كلمات خود دارند.

شیخ بهائی (متوفی 1031 ه. ق) می‌نویسد: «خوردن بنگ حرام است.‌» (17) واز مرحوم آیة الله سید حسین طباطبائی بروجردی (متوفی 1380 ه. ق) استفتاء شده است كه:

«استعمال مخدرات از قبیل تریاك، شیره، مرفین و غیره اعم از خوردن و كشیدن در غیر موارد تجویز پزشكی با توجه به اینكه استعمال آنها به اتفاق اطباء برای بدن مضر است چه صورت دارد؟»

ایشان در جواب مرقوم فرموده اند: «همیشه نوشته‌ام، مقتضی است مسلمین بلكه تمام عقلاء از این سموم مهلكه خود را نجات دهند.‌»

در استفتائاتی كه از حضرت آیة الله العظمی امام خمینی رحمه الله منتشر شده كرارا عدم جواز خرید، فروش و اعتیاد به مواد مخدر تصریح شده است.

از حضرات آیات عظام دیگر نیز استفتائاتی شده و فتاوای آنان دال بر حرام بودن خرید، فروش و اعتیاد به مواد مخدر است. به عنوان نمونه یك استفتاء را مطرح كرده و پاسخ برخی از مراجع تقلید را نقل می‌كنیم.

سؤال:

استعمال مواد مخدر از قبیل بنگ، حشیش، تریاك، هروئین، مرفین، ماری جوانا و... به صورتهای گوناگون (خوردن، آشامیدن، دود كردن، تزریق، شیاف) چه حكمی دارد؟

- آیة الله العظمی خامنه‌ای مد ظله العالی: «هر نوع استعمال هرگونه مواد مخدر و استفاده از آن به ملاحظه مضرات معتنی بهای فردی و اجتماعی كه بر آن مترتب است شرعا حرام است مگر در موارد استثنائی.‌»

- آیة الله العظمی اراكی رحمه الله: «استعمال به نحو مذكور اضرار به نفس است و حرام می‌باشد.‌»

- آیة الله العظمی میرزا هاشم آملی رحمه الله: «اعتیاد به مواد مخدر حرام است و بر مسلمانان واجب است كه از این مواد خانمانسوز دوری نمایند.‌»

- آیة الله العظمی تبریزی مد ظله العالی: «اعتیاد به مواد مخدر مزبوره كه نوعا آفت اجتماعی دارند جایز نیست.‌»

- آیة الله العظمی فاضل لنكرانی مد ظله العالی: «جایز نیست.‌»

- آیة الله العظمی مكارم شیرازی مد ظله العالی: «به هر صورت حرام است.‌»

آیة الله العظمی بهجت مد ظله العالی: «مصرف هروئین و نظیر آن حرام است و آنچه در ارتباط با آن است حكم خود را دارد و خرید و فروش آن هم جایز نیست و اعتیاد به تریاك جایز نیست و مقدمات آن هم جایز نیست و احتراز لازم است.‌»

توصیه‌های برخی از مراجع عظام تقلید

امام خمینی رحمه الله:

«این هم (مواد مخدر) یك توطئه است كه قدرتهای بزرگ به این وسیله به ما ضربه می‌زنند.‌»

مقام معظم رهبری مد ظله العالی:

«غرق كردن نسل جوان در فسادهای گوناگون و اعتیاد به مواد مخدر و سكرآور یك سیاست پیاده شده استعمار و استكبار است.‌»

آیة الله العظمی فاضل لنكرانی:

«من اتفاقا شخصا خودم نسبت به این مسئله مواد مخدر یك حساسیتی دارم، برای اینكه ملاحظه می‌كنم افرادی كه گرفتار این مسئله هستند، حالا بر طبق آنچه من تشخیص دادم، اینها یا به طور كلی از انسانیت منحرف شدند و دیگر نمی‌شود كلمه انسان را بر ایشان اطلاق كرد و یا حداقل تا حدی از انسانیت منحرف شده اند. انسان نمی‌تواند با مواد مخدر ارتباط داشته باشد، برای اینكه این مستلزم خروج از انسانیت است یا به نحو مطلق یا فی الجمله و عملا هم ما این معنا را می‌بینیم.

باید سازمان تبلیغات ما یكی از مسائلی را كه به مبلغین تاكید می‌كند مسئله مواد مخدر و مبارزه با آن باشد، اینها صحبت كنند در مجالسی كه متناسب است و ضررهای دنیوی و اخروی استفاده از مواد مخدر را بیان كنند، اكتفا نكنید به مسئله رادیو و تلویزیون...»

آیة الله العظمی بهجت:

«شكی نیست كه مصرف مواد مخدر حرام است، ضرر مرض آور است، نمی‌شود بگوئیم كه حرام نیست، تریاك كشی هم همینطور است... چه ضرری! كه هم در مال و هم در بدن و در همه چیز است. این را همه می‌دانند كه اضرار حرام است، شما می‌توانید از همه علماء كه واسط بین ما و اعلاء علیین هستند سؤال كنید. این اشتباه محض است كه بعضی فكر می‌كنند اینها (مصرف مواد مخدر) لذایذ است.‌»

آیة الله العظمی مكارم شیرازی:

«به عقیده بنده مهمترین راه مبارزه با مواد مخدر مبارزه فرهنگی است؛ یعنی اگر ابعاد و آثارش را از طریق مختلف نشان بدهند و جامعه آگاهی پیدا كند بسیاری از مواد مخدر فاصله می‌گیرند.

اگر از طرق مختلف آموزش داده شود و سطح فرهنگ مخصوصا نسل جوان بالا برود درباره مواد مخدر و بدانند بلائی است كه وقتی انسان گرفتارش بشود نجات از آن بسیار مشكل است، من معتقدم كه تا حد بسیار زیادی ما جلو این كار را می‌توانیم بگیریم و موفق خواهیم شد.‌»

آیة الله العظمی وحید خراسانی:

«باید با این جوان (معتاد) مثل پدری با فرزند مریض معامله كنیم، به لطف، به عنایت، به نصیحت، ممكن نیست عوض نشود و از آن چیزها (مواد مخدر) منعش كنیم و نگذاریم به او برسد، وسایل علاجش را فراهم كنیم. اگر چنانچه این راهها طی شود، سال دیگر تعداد معتادان كمتر می‌شود، منتهی همه باید دست به دست هم بدهیم، این یك كاری است كه تنها از دست یك گروه برنمی آید. مثل آتشی است كه به یك شهر افتاده، آن وقت یك عده برای خاموش كردن آتش كافی نیستند، همه باید كمك كنند....

شما هر كدام از اینها را اگر از درد نجات بدهید یك نفس را احیاء كردید و وقتی یك نفس احیاء گردید، ارزشی برای شما دارد كه تمام عالم با آن قابل قیاس نیست.‌»

آیة الله العظمی نوری همدانی:

«از آنجا كه مضرات مواد مخدر این بلای خانمانسوز از همه جهت روشن و واضح است، لذا حمل و نقل، خرید و فروش و تولید و توزیع آن به هر شكل كه باشد مانند مصرف نمودن آن حرام است و ترك اعتیاد نیز لازم است و باید مبلغین محترم و كلیه كسانی كه با توفیق خداوند در راه ارشاد و هدایت جامعه گام برمی دارند مردم جامعه را از مضرات این بلای بزرگ آگاه نمایند.‌»

· پاورقــــــــــــــــــــی

1)* اقتباس از جزوه فاجعه مواد مخدر و رسالت مبلغان، ستاد مبارزه با مواد مخدر.

2) وضعیت موجود اعتیاد به مواد مخدر، بروشور توزیع شده در مراسم روز جهانی مبارزه با مواد مخدر سال 1377.

3) مصاحبه دبیر كل ستاد مبارزه با مواد مخدر، دكتر هاشمی، روزنامه حیات نو، 24/6/81.

4) همان گزارش.

5) به آن بنگ، ماری جوانا، چرس، معجون، كیف، تاكروری، شایا، شارانگ، قانجا و... نیز گفته می‌شود كه به تناسب لغات و فرهنگهای مختلف به این نامها شهرت دارد.

6) به گزارش جهانی كنترل مواد مخدر سازمان ملل، 2/141 میلیون نفر از جمعیت جهان حشیش مصرف می‌كنند.

7) بقره/195.

8) اداره كل مطالعات و پروژه‌های ستاد مبارزه با مواد مخدر.

9) مؤمن/43.

10) مؤمن/28.

11) اعراف/31.

12) بنی اسرائیل/26.

13) مستدرك الوسائل، ج 3، ص 145.

14) همان.

15) همان.

16) المقنعه، ص 805.

17) جامع عباسی، ص 431.