طرحی كاربردی برای تشكیل جلسات تربیتی نوجوانان
نام نشریه: مبلغان، شماره 18
ضرورت جلسات بحث گروهی
دست یابی به حقیقت و كشف علت پدیده‌ها، از جمله گرایش‌های فطری و انگیزه‌های وجودی نوجوانان است. همه مسائل را نمی‌توان در قالب خطابه و سخنرانی به نوجوانان آموخت. به خصوص اگر شرایط محیطی و روانی آنان نیز مساعد نباشد. یكی از راه‌هایی كه می‌تواند در نوجوانان، زمینه شكفتن و حركت فعال فكری و عملی را ایجاد كند، تشكیل جلسات بحث گروهی و تشكیل گروه‌های تربیتی است. اینگونه جلسات اگر با برنامه‌ریزی قبلی باشد می‌تواند فضای مناسبی ایجاد كند تا نوجوانان هر محلی در آن احساس آزادی و امنیت خاطر كنند و بتوانند به راحتی مطالب خود را بازگو نمایند و مكنونات قلبی خویش را اظهار نمایند و با صراحت بگویند كه چه اندیشه و مقصودی دارند.
روش آزاد منشانه روحانی و پدر و مادر در محیط خانه و مسجد، زمانی می‌تواند در ایجاد عزت نفس نوجوانان مؤثر و مفید واقع شود كه نوجوانان در جریان كارها و برنامه ریزی‌ها و تصمیم گیری‌های مربوط به مسائل خویش، از فرصت برابر بهره مند گردند و خود را در آن سهیم بدانند.
متاسفانه باید گفت: در جامعه ما با توجه به نارسایی فكری و اخلاقی در بعضی از خانواده‌ها و نیز به علت گرفتاری‌های شغلی و یا مسؤولیت‌های گوناگون والدین كه هیچ فرصتی را برای رسیدگی به امور خانه و خانواده باقی نمی‌گذارد، والدین نمی‌توانند وظائف و مسؤولیت حساسی را كه بر دوش دارند به خوبی انجام داده و مرجع مناسبی برای پاسخ گویی به سؤالات علمی، تربیتی و اعتقادی فرزندان خویش باشند. از این رو، جلسات گروه‌های تربیتی مرجع بسیار خوبی برای شخصیت دادن به آنان و برطرف كردن مشكلات و پاسخ گویی به سؤالاتشان خواهد بود.
هیئت نوجوانان محله و ویژگی‌های آن
هیئت تربیتی، جلسه‌ای برنامه‌ریزی شده و منظم است كه با حضور روحانی محل تشكیل می‌شود. موضوعات قابل طرح در این جلسات دارای دو محور اصلی است:
1- مسائل اخلاقی و ارزشی كه از سوی روحانی به عنوان مربی گروه مطرح می‌گردد.
2- مسائل و مشكلات مورد ابتلا و نیاز نوجوانان كه توسط خود آنان مطرح می‌شود.
در این جلسات هفتگی، خواسته‌ها، انتقادها، شكایت‌ها، طرح‌ها و سؤالات و پیشنهادهای افراد در زمینه‌های اعتقادی، تربیتی، اخلاقی و حتی درسی و ورزشی مطرح می‌گردد و برای هر كدام فرصتی پیش بینی می‌شود تا همه نوجوانان بتوانند در مورد موضوعات و پیشنهادهای مورد علاقه خود صحبت كنند و خواسته‌ها و آرزوهای قلبی خود را در فضایی دوستانه و صمیمی بیان كنند و از این طریق احساسات خود را ابراز نمایند.
غالبا معضلات روانی و اخلاقی نوجوانان كه موجب گرفتاری و بروز رفتارهای نامتعادل و نابهنجار در سطح جامعه، محله و خانه می‌شود، با برگزاری و استمرار چنین جلساتی كم و یا حل می‌شود.
با هدایت و راهنمایی روحانی به عنوان مربی آشنا و صالح، به تدریج خود نوجوانان با نظارت و حضور روحانی اداره جلسات را بر عهده می‌گیرند. در این جلسات روحانی تنها راهنما و هدایتگر بحث‌ها است.
اگر این جلسات با برنامه‌ریزی قبلی و ارائه بینش صحیح توسط روحانی و مربی آگاه، دلسوز و خبره، در فضایی دوستانه و صمیمی تشكیل گردد و به طور صحیح هدایت و رهبری شود، در رشد روحیه اجتماعی و شخصیت نوجوانان سهم بسزایی دارد و در ارتقای سطح بینش و تحول فكری و رفتاری آنان بسیار مؤثر است.
اصولا هدایت و رهبری مؤثر روحانی، جلسات را به سوی راه حل‌های مناسب و مصلحت آمیز سوق می‌دهد و با ایجاد فضایی باز و احترام متقابل در بحث و گفت و گو، موجب ایجاد حس ارزشمندی و دست یابی به عزت نفس نوجوانان می‌گردد.
اهداف طرح
1- ایجاد حس رقابت مثبت در كارها و فعالیت‌های مذهبی در قالب جلسات و گروه‌های تربیتی.
2- تقویت ارزش‌های مذهبی و درون سازی مفاهیم مربوط به این ارزش‌ها.
3- آموزش عمل تكریم شخصیت به نوجوانان و ایجاد حس احترام متقابل و تقویت عزت نفس.
4- مشاركت دادن و فعال كردن همه اعضای هیئت و گروه‌های تربیتی و ایجاد انگیزه در آنان برای فعالیت‌های اعتقادی و تربیتی.
5- بالا بردن سطح فكری و فرهنگی نوجوانان با استفاده از تجربیات عینی دوستان و همسالان و هم هیئتی‌ها در پرتو مباحثه و مناظره.
6- بررسی، ارزیابی و نقد صحیح افكار، نظریه‌ها، رفتارها و خلقیات نوجوانان، در جمعی دوستانه و صمیمی و توسط خود آنان برای اصلاح آن‌ها.
7- آشنا كردن نوجوانان با توطئه‌های سیاسی و راه‌های تهاجم فرهنگی، به منظور پیش گیری و مقابله با آسیب‌های روانی ناشی از انحرافات اخلاقی و عقیدتی.
8- جهت دهی مثبت به احساسات و دادن دل گرمی به نوجوانان به منظور ایجاد توانایی و قدرت تحمل انتقاد در آنان.
9- تعمیق بینش و پایه ریزی تفكر صحیح در نوجوانان برای مقابله با آسیب‌های روانی و فرهنگی كه ممكن است در سنین بالاتر گریبانگیر آن‌ها شود.
10- ایجاد روحیه هم فكری و مشورت در كارها و نشان دادن آثار مثبت مشورت، خصوصا در پخته شدن افكار خام.
11- شناخت مشكلات فكری و روانی نوجوانان و رفع آن‌ها از طریق تامین خواسته‌ها و نیازهای طبیعی و به حق آنان در حد امكان.
12- پیش گیری از بروز تعارضات و كینه توزی‌ها در بین نوجوانان محل.
13- ایجاد زمینه‌ای برای شنیدن حرف‌های ناگفته و اظهار نظرهای ناشنیده نوجوانان.
14- تمرین سخن گفتن در جمع و توانایی اظهار نظر و از بین بردن واهمه نوجوانان از طرح نظریات خود در جمع نوجوانان و روحانی محل.
15- اجراء راه حل‌های تجربه شده اعضاء هیئت در جلوگیری از ترك تحصیل و یا انحراف اخلاقی نوجوانان محله و زمینه سازی برای ادامه تحصیل نوجوانانی كه ترك تحصیل كرده اند.
برنامه‌ی طرح
1- حداقل یك جلسه در هفته با شركت روحانی و همكاری فعال نوجوانان برگزار شود.
2- مجموعه جلسات بحث هیئت با توجه به اوقات فراغت و ایام تحصیلی نوجوانان برنامه‌ریزی شود و هفته‌های امتحانی حذف و سایر هفته‌ها جبران شود.
3- به عنوان آموزش غیر حضوری جزوات و یا كتاب‌هایی كه برای روشن كردن بحث جلسه بعد مفید است معرفی و یا در اختیار نوجوانان قرار داده شود.
4- جهت تحریك حس رقابت و تشویق نوجوانان، حداقل هر دو ماه یك بار مسابقه‌ای تربیتی به صورت حضوری و یا غیر حضوری در بین آنان برگزار شود.
5- در ایام سوگواری، حتما چند دقیقه آخر جلسه به مداحی یكی از نوجوانان و یا مداحی كه دعوت می‌شود اختصاص داده شود.
6- در سال حداقل یك بار در صورت امكان به اردوئی مناسب در خارج از شهر محل اقامت خود برده شوند.
7- سالانه یك دعای ندبه در صحرا و یا دامنه كوه‌های اطراف شهر به صورت دسته جمعی برگزار شود و پس از كوه نوردی در آن روز، نماز ظهر و عصر با جماعت و همراه با نهار اجرا شود.
8- در مورد موضوعاتی كه از قبل توسط روحانی برنامه‌ریزی و مشخص می‌شود به جهت مسافرت‌ها و تعطیلی جلسات و امتحانات درسی نوجوانان، نباید برای ماه‌های تعطیل برنامه‌ریزی كرد، بلكه برای چنین زمان‌هایی باید فرصت را خالی گذاشت.
9- به عنوان مثال، موضوعات كلی برنامه نه ماهه جلسات هیئت می‌تواند به قرار زیر باشد. (كه البته هم قابل تغییر است و هم كم و زیاد شدن)
1. فروردین: نظم و انضباط
2. اردیبهشت: دوری از بدی‌ها و كسب فضیلت‌ها
3. خرداد: عزت نفس و احترام متقابل
4. تیر: صبر و تحمل و حسن خلق
5. مرداد: كار نیك، عبادت و تقوی
6. شهریور: اعتماد به نفس، مسؤولیت پذیری
7. مهر: روحیه جمعی، انفاق و تعاون
8. آبان: قناعت و دوری از اسراف
9. آذر: استفاده از فرصت و نحوه برنامه‌ریزی
لازم است موضوعاتی كه عمدتا خود دانش آموزان نوجوان با آن دست به گریبانند مطرح و درباره آن بحث و نتیجه گیری شود.
نحوه‌‌ی اجرای جلسات هیئت
1- موضوع جلسه هیئت از طریق نصب در تابلو اعلانات یا اعلام در پایان جلسه قبل و یا نصب بر روی در نانوایی محله یا یكی از مغازه‌های پر رفت و آمد اعلام شود.
2- قبلا از نوجوانان خواسته شود تا در مورد موضوعات و دستور جلسه بیندیشند و نظرها و طرح هایشان را در دفترچه‌ای یادداشت نمایند.
3- كلیه اعضای هیئت با حق مساوی در جلسه شركت كنند.
4- از همه نوجوانان محل نظرخواهی شود و به همه فرصت برابر داده شود تا نظرات خود را مطرح كنند.
5- در موضوعاتی كه از پیچیدگی خاصی برخوردار است لازم است از افراد خواسته شود به صورت گروهی درباره آن موضوع تبادل نظر كنند. در این صورت باید نتیجه مذاكرات گروهی در اختیار نمایندگان گروه‌های دیگر قرار داده شود تا بقیه نوجوانان نیز درباره آن اظهار نظر كنند (درباره این گروه‌ها در بحث «اصول اجرایی گروه‌های تربیتی.» بحث خواهیم كرد) .
6- باید زمینه را طوری فراهم كرد كه همه در تصمیم گیری‌ها مشاركت جویند و خود، راه حل مشكلاتشان را پیدا نمایند.
7- توسط رئیس جلسه از منازعه لفظی بین افراد جلوگیری شود و افراد به بازگو كردن دیدگاه هایشان دل گرم شوند.
8- كوتاهی در اجرای توافقات و تصمیمات جلسه، موجب دل مردگی و بی نتیجه بودن جلسات خواهد شد. بنابراین روحانی باید در پای بندی به تصمیمات اتخاذ شده در جلسه پیشگام باشد.
9- در هر جلسه، افرادی به عنوان رئیس، منشی و ناظم جلسه مشخص شوند و هر چند وقت یك بار تغییر كنند.
10- وقتی پیشرفت گفت و گوها در جلسات متوقف می‌شود، توسط روحانی بر روی نكات یقینی و موضوعات مورد پذیرش همه نوجوانان تاكید شود و از آن جا بحث ادامه داده شود.
11- روحانی به عنوان مربی جلسه نباید بدون جهت از فردی طرفداری و یا با كسی مخالفت كند.
12- اگر روحانی در كنار سایر نوجوانان و به صورت حلقه وار بنشیند، در ایجاد فضای صمیمیت و احساس برابری و برقراری ارتباط سازنده و موثر بسیار مفید خواهد بود.
13- گاهی اوقات، موضوع مورد بحث، نیاز به اطلاعات تخصصی تری دارد كه در این صورت می‌توان فرد مطلعی را با اطلاع قبلی به عنوان میهمان دعوت كرد تا در بحث گروهی هیئت شركت كند. این امر به تنوع و جاذبه جلسات می‌افزاید.
14- هدایت مسیر گفت و گوها و جمع بندی مطالب، بر عهده روحانی است. او در هنگام بحث به عنوان یك راهنمای خوب عمل می‌كند.
اصول اجرایی گروه‌های تربیتی در هیئت محله
گروه‌های تربیتی، زیر مجموعه هیئت محله خواهند بود. در مورد نحوه تشكیل و اداره این گروه‌ها، نكات زیر قابل توجه است:
1- با تقسیم متعادل نوجوانان قوی و ضعیف (آهسته گام) در گروه‌های پنج و یا سه نفره، می‌توان گروه‌های تربیتی هیئت را تشكیل داد.
تشكیل این گروه‌ها برای رفع اشكالات عقیدتی و افزایش فعالیت نوجوانان بسیار مفید است، چرا كه به این ترتیب، هم نوجوانان قوی احساس وجود خواهند كرد و هم نوجوانان ضعیف و آهسته گام از طریق تفاهم اخلاقی با همسالان خود، احساس ارزش و عزت نفس نموده و اخلاق اسلامی را به شیوه بهتری فرا خواهند گرفت.
2- سرگروه تربیتی با پیشنهاد اعضای گروه و نظر نهایی روحانی تعیین می‌گردد.
3- در گروه‌های تربیتی، روحانی انتقال دهنده معلومات نیست، بلكه نقش مدیریت، رهبری و هماهنگی بین سرگروه‌ها و گروه‌های تربیتی را بر عهده دارد.
4- از آن جا كه سرگروه‌ها در جلسات بحث گروهی، نحوه اداره جلسه و همفكری صمیمانه را با همسالان خود تمرین كرده اند و به خوبی می‌توانند بین اعضای گروه خود تفاهم ایجاد كنند، نقش وحدت بخشی را در گروه ایفا خواهند كرد.
5- باید فضایی ایجاد كرد كه نوجوانان بتوانند ضمن تلاش شخصی برای رسیدن به اهداف گروه و آشنایی با علوم اسلامی، به رقابت سالم با یكدیگر بپردازند.
6- چنانچه موضوع جلسه هیئت گسترده باشد، با این روش، هر گروه می‌تواند در یك زمینه از موضوع، مطالعه و بررسی و مباحثه داشته باشد و در پایان، سرگروه‌ها یافته‌های خود را جمع بندی نموده و در اختیار روحانی قرار می‌دهند تا او نیز با جمع بندی نهائی در اختیار همه اعضاء هیئت قرار دهد.
عوامل و امكانات اجرای طرح:
1- یك نفر روحانی با كمك یك نفر معلم یا مربی پرورشی خوش ذوق یا شخص دیگری كه مورد علاقه نوجوانان در مسجد و محل باشد.
2- محلی غیر از مدارس و كلاس درس به صورتی كه بتوان در آن مكان به صورت حلقه وار نشست و بحث و گفت و گو كرد. ترجیحا این مكان متعلق به مسجد و مناسب با روحیات نوجوانان بوده و در ساعت تشكیل جلسه به صورت اختصاصی در اختیار گروه باشد.
3- یك دستگاه ضبط صوت برای پخش و یا ضبط و پیاده كردن بعضی از مطالب مهم مورد بحث در جلسات.
4- یك نفر نیروی فرهنگی به صورت پاره وقت (مثلا در هفته 5 ساعت) با حقوق مناسب جهت پی گیری و فراهم نمودن امكانات و هماهنگی‌های لازم (دعوت‌ها، خرید ابزار و وسایل مورد نیاز، محافظت از فضای اجرای جلسات هنگام تشكیل آن‌ها، اجرای تصمیمات لازم در غیاب روحانی و ثبت درآمدها و هزینه‌های هیئت) .
5- یك عدد فایل و مقداری پوشه و مكانی مناسب جهت استفاده از آن در نزدیكترین محل به برگزاری جلسات، مثلا در قسمت فرهنگی مسجد و...
6- یك دستگاه بلندگو با امكانات لازم جهت استفاده‌های متعدد و مكانی جهت نگهداری آن.
7- چند دسته گل پلاستیكی زیبا، چند عدد پرچم مشكی یا رنگی و شاد، حداقل 20 عدد لامپ رنگی و یك تابلو مناسب با پایه.
8- بودجه‌ای مناسب جهت هزینه ایاب و ذهاب روحانی و افرادی كه دعوت می‌شوند، چاپ كارت شناسایی اعضاء هیئت، چاپ اوراق و جزوات مسابقات و اعلامیه‌های لازم، خرید جوایز مختصر ماهانه و سه جایزه مهم سالانه جهت ایجاد رقابت در بین گروه‌ها و...
9- یك عدد تخته وایت برد با ماژیك، یك عدد صندلی و در صورت امكان یك عدد میز كوچك و مناسب همراه با چند رحل قرآن.
10- چند جلد كلام الله مجید.
11- حدود 50 جزوه دعا كه جامع ادعیه ائمه علیهم السلام باشد
افزودن دیدگاه جدید