آیا قیام در عصر غیبت، مشروعیت دارد

به گزارش بلاغ به نقل از حوزه، حجت الاسلام و المسلمین مصطفی امیری از محققین و پژوهشگران عرصه مهدویت در نوشتاری به نقد و بررسی مجموعه روایاتی درخصوص نهی از قیام قبل از ظهور امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) وتبیین معنا و مفهوم پرچم در این گونه روایات پرداخته است.

قیام قبل از قائم و تشکیل حکومت در عصر غیبت

 احادیثی، در مجامع روایی شیعه وجود دارد که هر قیامی قبل از انقلاب جهانی حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) را باطل و محکوم به شکست دانسته، رهبر آن را طاغوت و منحرف معرفی کرده و از پیروان ائمه خواسته که با آن قیام‌ ها همراهی نکنند و در خانه‌ های خود بنشینند تا نشانه‌ های ظهور مانند خروج سفیانی نمایان شود.

برخی با توجه به ظاهر این روایات و بدون بررسی و تحلیل آنها، زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، را نفی کرده‌ اند و معتقد شده‌ اند که در عصر غیبت نباید علیه ظلم و طاغوت قیام کرد، در همین راستا مسلمانان و شیعیان هیچ وظیفه ایی برای قیام و تشکیل حکومت در عصر غیبت، ندارند بلکه باید درون خانه منتظر نشست تا هنگامی که خداوند متعال، ظهور امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، را محقق بدارد.

 به این اشکال و انتقاد، پاسخ های متعددی داده شده است

1. روایات نفی قیام، ناظر به قیام‌ هایی است که رهبر آن به جای دعوت به امام معصوم(علیه السلام)، قیام‌ کنندگان را به خود دعوت می‌ کند. به عبارت روشن‌ تر رهبران آن ها به جای دعوت به حاکمیت اهل‌بیت(علیهم السلام)، خود را مطرح می‌ کنند و دیگران را به انانیت و نفسانیت خود فرا می‌ خوانند.

2. روایات، تنها قیام هایی را باطل می شمارد که رهبر آن مدعی مهدویت باشد و به عنوان قائم آل محمد(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، قیام کند. بنابراین منظور از نفی قیام کسانی است که خود را مهدی موعود معرفی می‌ کنند، مانند مهدی عباسی در دوران خلافت بنی عباس. این‌گونه روایات شیعیان را از بیعت با این‌ گونه قیام‌ ها بر حذر داشته‌ اند و ‌فرموده‌ اند: هرگاه نشانه‌ هایی همچون قیام سفیانی واقع شد، اهل انقلاب باشید و قبل از هرگونه قیام و نهضتی باید شرایط و مقدمات قیام فراهم باشد. بنابراین روایات نهی از قیام قبل از قائم، نهی از همراهی در قیام هایی است که داعیه حکومت امام مهدی را دارند و نه نهی از تشکیل حکومت بر پایه قوانین اسلامی در عصر غیبت.

3. همچنین این روایات، ناظر بر عدم همراهی با مدعیان دروغین مهدویت است. به این معنا که هرکس قبل از قیام قائم و امام مهدی، قیام کرد، با او همراهی نکنید.

4. منظور از نهی از همراهی با پرچم های در این روایات، نهی از تشکیل حکومت در عصر غیبت نیست، بلکه به قرینه برخی از روایات هم خانواده، منظور، پرچم های باطل است. در روایتی از امام باقر علیه السلام، پرچم طاغوت، چنین معرفی شده:

… لَیْسَ مِنْ أَحَدٍ یَدْعُو إِلَى أَنْ یَخْرُجَ الدَّجَّالُ إِلَّا سَیَجِدُ مَنْ یُبَایِعُهُ وَ مَنْ رَفَعَ رَایَهَ ضَلَالَهٍ فَصَاحِبُهَا طَاغُوتٌ.

(و تا هنگام ظهور) دجال است که مردم را به خویش دعوت کند و جمعى پیرو او شوند، و هر کس پرچم گمراهى برافرازد سرکش و باطل باشد.

5. و اما مهم ترین دلیل، در منابع حدیثی شیعه، این است که به حقانیت و هدایت یافتگی برخی از پرچم ها در عصر غیبت و قبل از ظهور، همچون قیام مردم مشرق زمین و ایران و خروج یمانی قبل از قیام قائم، اشاره شده است. این روایات خاص، روایات عام نهی از قیام قبل از ظهور را، تخصیص می زند. که در ادامه به طور مشخص، مورد اشاره قرار خواهد گرفت.

روایات چهارگانه دال بر مشروعیت قیام در عصر غیبت

روایات تایید قیام زید و قیام شهید فخ

از امام صادق (علیه السلام) نقل شده: لا تَقُولُوا: خَرَجَ زَیدٌ فَإِنَّ زَیداً کانَ عالِماً وَ کانَ صَدُوقاً وَ لَم یَدعُکُم إِلى‏ نَفسِهِ إِنَّما دَعاکُم إِلَى الرِّضَا مِن آلِ مُحَمَّدٍ صلى الله علیه و آله وَ لَو ظَهَرَ لَوَفَى بِما دَعاکُم إِلَیهِ إِنَّما خَرَجَ إِلى‏ سُلطَانٍ مُجتَمِعٍ لِیَنقُضَه.

نگوئید (اگر قیام در شرایط کنونى صحیح نیست، چرا) زید قیام کرد؟! زیرا زید، فردى دانشمند و راستگو بود و شما را براى به قدرت رسیدن خود، فرا نخواند؛ بلکه شما را به سوى فردى از خاندان پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) که براى امامت لایق بود، فرا خواند و اگر پیروز مى‏شد، به وعده خود وفادار بود.  

همچنین در حدیثى نقل شده که وقتى پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم به «فخ» یعنى مکان شهادت حسین بن على بن حسن(شهید فخ) و اصحابش رسید، نماز خواند و گریست و سپس فرمود: نزل علىّ جبرئیل لما صلیت الرکعه الاولى فقال: إن رجلًا من ولدک یقتل فى هذا المکان، و أجر الشهید معه أجر شهیدین.

پس از رکعت اول، جبرئیل بر من نازل شد و گفت: یکى از فرزندانت در این سرزمین کشته خواهد شد که اجر شهید با او، برابر دو شهید است.

بنابراین پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت(علیهم السلام) بر مشروع بودن قیام های شیعی چون قیام زید و قیام شهید فخ، مهر تایید زدند و از این نوع قیام ها، دفاع کردند و اگر روایات نهی از قیام قبل از امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، مطلق بود، پس چرا از اینگونه قیام ها در روایات و احادیث، دفاع شده است؟

روایات خروج مردی از قم

و نیز روایت مردی از اهل قم و کشور ایران، (رجل من اهل قم یدعو الی الحق)، که به تشکیل حکومت قبل از ظهور در ایران، اشاره دارد.

رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ قُمَّ یَدْعُو النَّاسَ إِلَى الْحَقِّ یَجْتَمِعُ مَعَهُ قَوْمٌ کَزُبَرِ الْحَدِیدِ لَا تُزِلُّهُمُ الرِّیَاحُ الْعَوَاصِفُ وَ لَا یَمَلُّونَ مِنَ الْحَرَبِ وَ لَا یَجْبُنُونَ وَ عَلَى اللَّهِ یَتَوَکَّلُونَ وَ الْعاقِبَهُ لِلْمُتَّقِینَ.

بنابراین اگر روایات نافی قیام در عصر غیبت، اگر عام و همگانی بود و مسلمانان و شیعیان هیچ وظیفه ایی برای قیام و تشکیل حکومت در عصر غیبت ندارند، پس این گونه روایات، آن را تخصیص زده اند.

روایات خروج مردم مشرق زمین

همچنین روایات خروج کنندگان قومی از مشرق زمین که در پی حق هستند. از جمله در روایتی از امام صادق علیه السلام، نقل شده:

یَأْتِیَ قَوْمٌ مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِقِ وَ مَعَهُمْ رَایَاتٌ سُودٌ فَیَسْأَلُونَ الْحَقَّ فَلَا یُعْطَوْنَهُ فَیُقَاتِلُونَ وَ یُنْصَرُونَ فَیُعْطَوْنَ مَا سَأَلُوا فَلَا یَقْبَلُونَ حَتَّى یَدْفَعُوهُ إِلَى رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی فَیَمْلَؤُهَا قِسْطاً کَمَا مَلَئُوهَا جَوْراً فَمَنْ أَدْرَکَ ذَلِکَ مِنْکُمْ فَلْیَأْتِهِمْ وَ لَوْ حَبْواً عَلَى الثَّلْجِ.

که کشته هایشان شهید، محسوب می شوند (قتلاهم شهداء)، و به حقانیت این قوم قبل از ظهور امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) ، تصریح شده است. در روایتی از امام صادق علیه السلام، چنین نقل شده:

کَأَنِّی بِقَوْمٍ قَدْ خَرَجُوا بِالْمَشْرِقِ یَطْلُبُونَ الْحَقَّ فَلَا یُعْطَوْنَهُ ثُمَّ یَطْلُبُونَهُ فَلَا یُعْطَوْنَهُ فَإِذَا رَأَوْا ذَلِکَ وَضَعُوا سُیُوفَهُمْ عَلَى عَوَاتِقِهِمْ فَیُعْطَوْنَ مَا سَأَلُوهُ فَلَا یَقْبَلُونَهُ حَتَّى یَقُومُوا وَ لَا یَدْفَعُونَهَا إِلَّا إِلَى صَاحِبِکُمْ قَتْلَاهُمْ شُهَدَاءُ أَمَا إِنِّی لَوْ أَدْرَکْتُ ذَلِکَ لَاسْتَبْقَیْتُ نَفْسِی لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ.

توضیح بیشتر اینکه:در احادیث شیعه و اهل سنت، نقش زمینه سازی برای ظهور، به عهده قومی از مشرق زمین (ایرانیان) نهاده شده که با قیام مردی از قم (جاء رجل من اهل قم) آغاز و در ادامه توسط جانشین ایشان، رایۀ الخراسانی که به عنوان پرچم هدایت است و یاوران امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) در این لشکر نیز حضور دارند (معهم نفر من اصحاب قائم)، توصیف شده اند و اولین شکست سفیانی را در عراق، به سفیانی تحمیل کرده و آنگاه پرچم خراسانی و ایرانیان، برای بیعت با حضرت، نزد امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، فرستاده می شود.

در روایتی از امام باقر علیه السلام. آن حضرت پس از بیان قتل و غارت کوفیان توسط سپاه سفیانی، فرموده اند:

... فبینا هم کذلک اذ أقبَلت رایاتٌ مِن قِبَلِ خراسانَ و تَطوِی المنازلَ طیّاً حثیثاً و معهم نَفَرٌ من اصحابِ القائم.

... در حالی که سپاه سفیانی مشغول قتل و غارت اهل کوفه است، به ناگاه پرچم هایی از سوی خراسان روی می آورند که به سرعت و شتابان منازل را می پیمایند. در میان آنان تعدادی از اصحاب امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) نیز حضور دارند.

پس، حضور اصحاب امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) در میان سپاه خراسانی بهترین دلیل بر فضیلت محور بودن و حقانیت و هدایت یافتگی، قیام خراسانی است.

همچنین حضور شعیب بن صالح به عنوان قائد و فرمانده لشکر خراسانی که حتی طبق روایات، بعد از ظهور به عنوان فرمانده و قائد امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، منصوب خواهد شد. نیز بر هدایت یافته بودن پرچم خراسانی و ایرانیان، حکایت دارد.

همچنین حمله لشکر خراسانی برای دفاع از کیان شیعه و حفظ مراکز مقدسه و عتبات عالیات در کوفه و نجف و دفع خطر لشکر سفیانی نیز دلیل و گواه محکمی بر حقانیت و هدایت پرچم خراسانی، می باشد.

بنابراین همانطور که ذکر شد، لشکر خراسانی، متصف به حضور "نفر من اصحاب القائم"  ، " قتلاهم شهداء"  و "رایات هدی"  می باشد، که این نشان از هدایت یافتگی و حقانیت و هدایت پرچم لشکر خراسانی دارد. علاوه بر این، امامان معصوم(علیهم السلام) در چند روایات با عبارت های مختلفی همچون، " فسارعوا اليه"  ،" بهم ینصر الله امام الحق"  و " فمن ادرک ذلک منکم فلیاتهم"  به شیعیان سفارش می کنند که در یاری لشکر خراسانی و ایرانیان زمینه ساز ظهور، کوتاهی نکنند.

روایات قیام یمانی

همچنین پرچم یمانی، به عنوان پرچم حق و هدایت و راه مستقیم (یدعو الی طریق المستقیم)، معرفی شده. که قبل از قیام امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، قیام می کند.

امام باقر(علیه السلام) در این باره فرموده اند:…  و لیس فی الرایاتِ رایهٌ أهدی من رایهِ الیمانیِّ هی رایهٌ هُدًی ِلأنّه یدعو الی صاحبِکم.

…  در میان پرچم ها پرچمی هدایت یافته تر از پرچم یمانی نیست او پرچم هدایت است، زیرا به سوی صاحب شما دعوت می‌ کند.

 از مجموعه روایات، در می یابیم، که روایات نهی از قیام قبل از ظهور امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، تخصیص می یابند و باید با روایات هم خانواده، مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرند. و نیز با توجه به فضای صدور روایات، منظور از پرچم در این دسته از روایات، نهی از تشکیل حکومت در عصر غیبت و پرچم های حق نیست، بلکه به قرینه برخی روایات دیگر، منظور پرچم های باطل است. همچنین در منابع حدیثی شیعه، به حقانیت و هدایت یافتگی برخی از پرچم ها در عصر غیبت و قبل از ظهور امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) ، چون قیام مردم مشرق زمین (ایران) و خروج یمانی قبل از قیام قائم، اشاره شده. بنابراین، این روایات خاص، روایات عام نهی از قیام قبل از ظهور را تخصیص می زند. علاوه بر اینکه در روایتی از امام باقر علیه السلام، پرچم طاغوت، چنین معرفی شده است:

…  لَیْسَ مِنْ أَحَدٍ یَدْعُو إِلَى أَنْ یَخْرُجَ الدَّجَّالُ إِلَّا سَیَجِدُ مَنْ یُبَایِعُهُ وَ مَنْ رَفَعَ رَایَهَ ضَلَالَهٍ فَصَاحِبُهَا طَاغُوتٌ.

(و تا هنگام ظهور) دجال نیست جز کسی که مردم را به خویش دعوت کند و جمعى نیز پیرو او شوند، و هر کس پرچم گمراهى برافرازد سرکش و باطل باشد.

از مجموعه روایات، در می یابیم، که روایات نهی از قیام قبل از ظهور امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، تخصیص می یابند و باید روایات هم خانواده، مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرند. و نیز با توجه به فضای صدور روایات، منظور از پرچم در این دسته از روایات، نهی از تشکیل حکومت در عصر غیبت و پرچم های حق نیست، بلکه به قرینه برخی روایات دیگر، منظور پرچم های باطل است. همچنین در منابع حدیثی شیعه، به حقانیت و هدایت یافتگی برخی از پرچم ها در عصر غیبت و قبل از ظهور امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، همچون قیام مردم مشرق زمین (ایران) و خروج یمانی قبل از قیام قائم، اشاره شده لذا این روایات خاص، روایات عام نهی از قیام قبل از ظهور را، تخصیص می زند.

مقاله بررسی ادله نفی قیام های پیش از ظهور، مجله مشرق موعود، شماره ۱۱

مقاله بررسی روایاتی درباره قیام پیش از ظهور حضرت مهدی، مجله مشکوه، شماره ۷۹

سایت پژوهشکده مهدویت

مطالعه بیشتر

کتاب دانشنامه امام مهدی(عج) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج 6، محمد محمدی ری شهری، دار الحدیث، قم.

کتاب حکومت اسلامی از مبانی تا مقاصد، محمد نجفی، نشر معارف، قم.

کتاب قیام قبل از ظهور، محمدرضا فوادیان، سبط النبی، قم.