وجه تمایز انتخاب کارگزار در نظام دینی با سایر نظام‌های سیاسی

به گزارش بلاغ حجت‌الاسلام والمسلمین سیدسجاد ایزدهی، مدیر گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در گفت‌وگو با خبرگزاری ایکنا، با اشاره به موضوع انتخابات در فقه اسلامی گفت: اصولاً انتخابات مقوله‌ای نیست که اولاً و بالذات در فقه ما مستند باشد؛ یعنی در فقه سنتی انتخابات نداریم به صورتی که گزینش کارگزاران در گروی رأی اکثریت مردم باشد اما دو نکته محوری هم فقه شیعه و هم بنای عقلا و همه جوامع وجود دارد و آن اینکه اگر کسی بخواهد کارگزاری یک مجموعه‌ای را بر عهده داشته باشد یا کارگزار نهاد یا حکومتی شود باید دو ویژگی اساسی داشته باشد و آن بحث «دانستن» و «توانستن» است؛ یعنی اگر کسی بخواهد متصدی امری بشود باید دانش آن را داشته باشد و بتواند اداره امور را بر عهده بگیرد.
وی با بیان اینکه «دانایی» یا «توانایی» یا به تعبیر فقه «علم» و «قدرت» دو ویژگی اساسی برای کارگزاری یک نهاد است، اظهار کرد: اگر کسی این دو ویژگی را داشته باشد حداقل نصاب شرایط کارگزاری یک نهاد را دارد؛ اگر در فقه ما اوصاف و ویژگی‌هایی را برای حاکم و کارگزاران برمی‌شمارند اعم از اینکه عدالت و فقاهت داشته باشد، کاردان و مدیر و مدبر باشد، فارغ از ویژگی‌های اساسی اولیه، یعنی علم و قدرت است که برای همه کارگزاران مفروض است.
ایزدهی گفت: در مبانی فقهی آمده است که کارگزار حکومت باید صلاحیت تصدی امر را داشته باشد و اگر کسی این صلاحیت را در خود احراز کند، این شخص نه تنها مجاز است بلکه باید این کار را انجام دهد ولو در زمان حاکم جائر باشد باید بتواند خود را عرضه کند و رأی مردم یا حاکم را جلب کند و برای مصلحت اسلام و جامعه اسلامی اهداف اسلامی را به اجرا بگذارد؛ لذا باید به‌گونه‌ای عمل کند که مقبولیت و جایگاه پیدا کند تا بتواند آن امر را عهده‌دار بشود اما اگر این فرد بخواهد خود را کنار بکشد طبیعتاً عرصه نظام خالی از کارگزاران مطلوب می‌شود.
مدیر گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اظهار کرد: در مقابل این قضیه اگر دو نفر داوطلب متصدی امری بشوند که یک نفر عالم باشد و دیگری اعلم، به دست گیری منصب توسط شخص پایین‌تر خیانت محسوب می‌شود چرا که شخص می‌داند که دیگری از او بهتر و بالاتر است و قدرت بیشتری برای اداره امور دارد.
وی با اشاره به روایتی از امام صادق(ع) گفت: ایشان در روایتی می‌فرمایند اگر چوپانی گله‌دار خوبی باشد اما از فردا چوپان دیگری آمد که گله‌دار بهتری بود باید گوسفندان را به چوپان تواناتر و باتجربه‌تر بسپارند وگرنه خیانت کرده‌اند؛ مثال حضرت به مسائل اجتماعی نیز قابل تصدیق است به این معنا که اگر کسانی با توانایی اندک خودشان را در مقابل کسانی که توانایی بیشتری دارند عرضه کنند و متصدی امر جامعه بشوند نتیجه این می‌شود که جامعه به رکود مبتلا می‌شود و نشاط جامعه از بین می‌رود.
ایزدهی با بیان اینکه کارگزاری نظام اسلامی اصالت ندارد، اظهار کرد: اگر کسی بخواهد کارگزار نظام اسلامی بشود، مطلوبیت این امر به این خاطر آن است که بتواند غایات دین و نظام اسلامی را به انجام برساند؛ اگر کسی نتواند غایات اسلامی را به انجام برساند، بلکه به گونه‌ای عمل کند که نظام اسلامی ضعیف بشود، مطلوبیتی ندارد.
وی با اشاره به نحوه تبلیغ افراد در جامعه اسلامی برای تصدی کارگزاران نظام گفت: تبلیغات در نظام دینی، واقع‌نمایی است یعنی اگر شخصی خود را اصلح می‌داند باید توانایی‌هایش را به درستی عرضه کند نه اینکه توانایی‌هایش را دو برابر نشان دهد یا دیگران را تضعیف کند و عیوب دیگران را عرضه کند.
مدیر گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: تبلیغ به معنای ابلاغ و رساندن است بر همین اساس اگر کاندیدایی ضعیف‌تر و دیگری قوی‌تر و متعهدتر بود، هیچ بُعدی ندارد که کاندیدای ضعیف‌تر از کاندیدای دیگر حمایت کند و او را به رسمیت بشناسد؛ قدرت در نظام اسلامی طعمه نیست که برای رسیدن به آن تلاش کنند، بلکه ملاک این است که قدرت برای غایات اسلامی به دست گرفته شود؛ در این منطق تبلیغات به سمت واقع‌نمایی می‌رود و تبلیغات منفی و مردم‌فریبی مجاز نیست.
وی با بیان اینکه از این منظر حزب‌گرایی و قبیله‌گرایی در نظام اسلامی موضوعیت ندارد، گفت: اگر شخصی در حزب «الف» باشد و دیگری در حزب «ب» باشد و کاندیدای یکی از این احزاب بهتر باشد، باید هر دو گروه از آن حمایت کنند؛ اینگونه نیست که بگویند من فقط از حزب خودم یکی را انتخاب می‌کنم که حزب خودم را بالا ببرد؛ این مسئله موضوعیت ندارد بلکه باید یک شخص عالم و توانا متصدی امر جامعه بشود و همه جامعه به مثابه یک کل و ید واحده جمع بشوند و یک شخص توانا و اندیشمند عالم را برای عهده‌داری امور انتخاب کنند اگر این مسئله اتفاق بیفتد اسلام و نظام اسلامی نفع خواهند برد اما اگر غیر از این باشد و قدرت به مثابه طعمه باشد و قدرت موضوعیت داشته باشد و غایات اسلامی به فراموشی سپرده شود طبیعی است که فضای انتخابات فضای رقابت برای رسیدن به قدرت و جاه و مال و مقام خواهد بود و نظام اسلامی از اساس با آن مخالف است.
ایزدهی با تأکید بر اینکه انتخابات راهکاری برای دستیابی بهترین اشخاص برای کارگزاری نظام است، اظهار کرد: طبیعتاً باید برای این مسئله راه‌کار فقهی و درست دیده شود، اخلاق سیاسی و غایات دینی در آن لحاظ شود و رقابت به معنای بیرون راندن و طرد کردن شخص مقابل نباشد بلکه بهترین کالا از بهترین کالاهای موجود عرضه شود و مردم حق انتخاب داشته باشند.
وی ادامه داد: مردم کارگزاران خود را می‌شناسند و از بین آنها بهترین فردی را که به نظر می‌رسد می‌تواند جامعه را اداره کند انتخاب می‌کنند؛ بر این اساس هم کارگزاری نظام به شخص توانمند سپرده می‌شود، از یک جهت به مردم مستند می‌شود و مردم از کارگزاران خود حمایت می‌کنند و از یک جهت شخصی که متصدی امر شده شخصی است که تواناترین و مناسب‌ترین فرد برای این منصب است.
مدیر گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: این نوع نگاه برای انتخاب کارگزاران در نظام اسلامی تقریباً منحصر به فرد است البته به شرط اینکه این نظر و ایده در مرحله عمل اجرایی شود والا اینکه صرفاً در مرحله نظری باقی بماند و در فضای انتخابات لحاظ نشود، تفاوتی با نظام‌های غیر دینی نخواهد داشت و عملاً مثل آنها رفتار خواهیم کرد و انتظار سرپرستی کارگزار نمونه در نظام اسلامی نباید داشته باشیم.
ایزدهی در پایان تصریح کرد: گرچه در نظام اسلامی حداقل‌ها و حد نصاب‌ها از سوی شورای نگهبان رسیدگی می‌شود و از ورود اشخاصی که فاقد این اوصاف هستند جلوگیری می‌شود اما اگر افراد اوصاف حداکثری مطلوب را نداشته باشند و بهترین نباشند، طبیعتاً اهداف هم به صورت حداکثری در جامعه محقق نخواهد شد.