شیوه‌ های بیان احکام(1)

برای بیان احکام الهی نیاز مند آشنایی با روش هایی هستیم که در مقام بیان و توضیح به صورت علمی و صحیح آن خیلی مفید خواهد شد.

روش‌های بیان احکام:

1- شیوه توضیحی

از روش‌های سنتی آموزش احکام است. در این شیوه، استاد باید مسائل موردنیاز مخاطبان را به درستی شناسایی کند و با تسلط کامل بر بحث، با توجه به سطح مخاطبان درباره آن‌ها توضیح لازم را بدهد این شیوه هنوز نزد اهل فن جذاب است.

2- شیوه معیاری

در این شیوه، برای مخاطبان چارچوب و میزانی داده می‌شود که خود بتوانند در موارد مختلف، تکلیف خود را به دست آورند.

مثال:
الف) معیارهای موسیقی حرام:شکی نیست که موسیقی با تعریف و معیارهای خاص آن از نظر همه مراجع تقلید، حرام است. در این میان، شناخت معیار موسیقی حرام اهمیت دارد.

رهبر معظم انقلاب در دیداری با جوانان در دهه فجر سال 1377 در پاسخ به پرسش‌های گوناگون آن‌ها، معیارهایی را برای موسیقی حرام بیان فرمود که اینگونه فهرست می‌کنیم:

یک – میل به بیکاری، ابتذال، بی‌حالی و واخوردگی
موسیقی اگر انسان را به بیکاری، ابتذال، بی‌حالی و سرخوردگی از واقعیت‌های زندگی بکشاند، حرام است.

دو – غافل‌کننده از معنویت و یاد خدا
موسیقی اگر انسان را از معنویت، خدا و یاد او غافل کند، حرام است.

سه – تحریک و تشویق به گناه و شهوت‌رانی. موسیقی اگر انسان را به گناه و شهوت‌رانی تشویق کند، حرام است.

ب) معیارهای درآمدهای حلال و حرام
در جامعه اسلامی، دریافت و پرداخت مال، تنها در صورت رعایت موازین شرعی و رضایت طرفین رسمیت دارد و موجب تملیک و تملک می‌شود. خرید، فروش، اجاره، جعاله، بخشش و قرض مال، صحیح و مشروع است ولی درآمدهایی که براساس موازین شرعی نباشد، حرامند.

ج) معیار عرفی

در کتاب‌های فقهی، بسیاری از مسائل به عرف واگذار شده است. در اینجا به چند نمونه از این مسائل اشاره می‌شود:

1- هر موسیقی که به نظر عرف، موسیقی لهوی و مطرب و مناسب با مجالس عیش و نوش باشد، موسیقی حرام است.

2- بازی با چیزی که عرف آنرا از آلات قمار می‌داند، حرام است.

3- معیار ضرر، اعم از جسمی یا روحی، در مسائل فقهی عرف است.

4- معیار توجه تکالیف شرعی به انسان این است که بالغ و مختار بوده و قدرت داشته باشد و از نظر عرف، عاقل باشد.

5- این که چیزی ترویج فرهنگ غرب محسوب می‌شود یا خیر، موکول به عرف است.

6- اگر شطرنج در عرف از صورت قمار خارج شده باشد و به عنوان ورزش شناخته شود، مانع ندارد.

7- مرجع در کثیرالشک، عرف است.

8- هر عملی که عرفاً بدان رقص گویند، برای غیرهمسر جایز نیست.

د) معیار نگاه حرام

نگاه کردن به هر چیزی یا هر کسی به قصد لذت یا با خوف به فساد افتادن، حرام است به استثنای همسر اگر چه به محرم باشد، خواه نگاه به زن باشد یا به مرد، به حیوان باشد یا جماد، به عکس باشد یا فیلم، به مجسمه باشد یا هر چیز دیگر حتی نگاه کردن به بدن خود در آینه یا هر جای دیگر به قصد شهوت‌رانی، حرام است.

نیز گوش دادن به صدای نامحرم، اگر به قصد لذت بردن یا با ریبه و ترس از گناه افتادن باشد، حرام است.

3- شیوه پرسش:

یکی از شیوه‌های بیان احکام است که در جذب مخاطبان و یادگیری آنان نقش زیادی دارد. این شیوه را به گونه‌های مختلف می‌توان مطرح کرد که در اینجا به چند نمونه از آن‌ها اشاره می‌شود:

الف) یک مسئله و چند پرسش

مربی در این شیوه از بیان احکام، مسئله خاصی را بیان و به دنبال آن، فروع آن مسئله را با الهام از توضیح‌المسائل و استفتائات مطرح می‌کند. این روش را در کلاس درس، جلسه‌های مذهبی، نمازهای جماعت و در مسابقه حضوری در مسجدها پس از نماز می‌توان اجرا کرد. استاد احکام، اصل مسئله را به صورت پرسش مطرح می‌کند و هر کس را که پاسخ صحیح داد، به جایگاه فرا می‌خواند. سپس چند مسئله را به صورت پرسش عمومی مطرح می‌کند و هر کدام بیشترین پاسخ صحیح را داد و امتیاز را برد، برنده اعلام می‌شود.

مثال: 1 نماز جماعت:
مسئله: در نماز جماعت مأموم نباید حمد و سوره را بخواند.

پرسش‌ها:
1- اگر مأموم در رکعت سوم و چهارم وارد جماعت شود، باز نباید حمد و سوره را بخواند؟

2- اگر مأموم صدای امام جماعت را نمی‌شنود، می‌تواند حمد و سوره را بخواند؟

3- اگر مأموم به اشتباه حمد و سوره را بخواند، نمازش مشکل پیدا می‌کند؟

4- اگر مأموم در دو رکعت آخر رسید، می‌تواند حمد و سوره را بلند بخواند؟

ب) یک پرسش و یک پاسخ

مثال:
1- کسی که در ابتدای تکلیف، برخی از واجبات همچون نماز و روزه را انجام نداده است چه تکلیفی دارد؟ آیا باید قضای آن‌ها را انجام دهد؟

2- آیا کسی که اموال بیت‌المال را تضییع کرده، ضامن است؟

...........................................

منبع