اخلاق آموزی و اخلاق مداری در ماه رمضان

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بلاغ ، سلسله مقالات آیة ‌الله صافی گلپایگانی، با موضوع ((اخلاق آموزی و اخلاق مداری در ماه رمضان))

بسم الله الرحمن الرحیم
در اين دنياي پرغوغا كه بسياري از مردم از فشار مادّيّات و مدنيّت (منهاي انسانيّت) خسته شده و از سرگرداني هايي كه توجّه به مادّيّات براي بشر فراهم نموده، به ستوه آمده و از رواج فساد اخلاق، فحشا و بي عفّتي و خدعه و نيرنگ رنج مي برند، نياز جامعه به معنويّات و اخلاق هر روز آشكارتر مي شود. 
يگانه راهي كه بشر را به سرمنزل رستگاري مي رساند، راه اسلام است. همان آييني كه تعاليم و برنامه هاي آن، همه‌جانبه و در هر عصر و زمان مترقّي ترين تعاليم است. همان ديني كه معنويّت و روحانيّت آن، دل هاي بشر را تحت نفوذ گرفته و ماه رمضانش، وضع و اوقات كار و پيشه، اداره و برنامه زندگي و... را عوض مي كند.
اسلام برنامه تسليحات اخلاقي عميقي از چهارده‌ قرن پيش به اجرا گذارده كه اگر همه باهم همكاري كنند تا اين برنامه از هر لحاظ اجرا شود، سطح اخلاق فاضله به ميزان بي سابقه اي بالا خواهد رفت.
اين برنامه تسليحاتي اسلام در مقابل جنود خشم و شهوت، بي‌عفّتي و ناپاكي، جنايت و خيانت، حبّ مال و جاه، بي رحمي، حرص، حسد، ظلم و ستم، تجاوز به حقوق ضعفا، ضعف اعصاب و ضعف روح، ناتواني اراده و آفات ديگر، همان برنامه ماه رمضان است.
البتّه اسلام برنامه هاي اخلاقي و اجتماعي ديگر، بسيار دارد كه چون موضوع گفتار ما نمي باشد، بحث درباره آن را به فرصتي ديگر محوّل مي كنيم.
براي ما توجّه به برنامه هاي ماه رمضان لازم و مفيد است؛ زيرا مي توانيم با برنامه هاي آن نقاط ضعف و نواقص امور خود را برطرف كنيم.
آري، ماه رمضان، ماه روزه، قرائت قرآن، دعا و ذكر خدا، توبه و اعاده حيثيّت، ماه كمك به مستمندان و صله رحم، ادب و حسن خلق بوده و دستوراتش به‌قدري جالب و ارزنده است كه ارزش آن را با جواهرات و اموال اين دنيا نمي توان سنجيد. ثواب تمام اعمال حسنه و كارهاي نيك در اين ماه بيش از ماه هاي ديگر است.
قرائت قرآن مجيد ـ  به‌ويژه اگر با تأمّل در معاني آيات آن توأم باشد  ـ ما را به معارف حقيقي و به عالم انسانيّت، آشنا كرده و امراض روحي را شفا مي بخشد.
ماه رمضان و ادعيه
ادعيّه اي كه در اين ماه خواندن آنها توصيه شده، رشد فكري، علمي، اخلاقي و اجتماعي مسلمانان را قوّت مي بخشد و آنان را به مصالح اجتماع و كوشش در قضاي حوايج مردم، علاقه مند مي سازد؛ و آتش حرص و آز را فرو مي نشاند.
دعاي «افتتاح»، معارف اسلام و عقايد حقيقي و حمد و سپاس خدا و كيفيّت صلوات و عرض ادب به محضر پيغمبر اكرم و ائمه طاهرين‌(علیهم‌السلام) را مي آموزد.
سحرگاهان خواندن دعاهاي سحر مخصوصاً دعاي «ابوحمزه ثمالي» انسان را در عوالمي ملكوتي و روحاني سير مي دهد و او را به افق اعلي صعود مي دهد.
آنچه در اين دعا درج است از موادّ لازم براي ترقّي روح، و از تمام موادّي كه استفاده از آن براي تغذيه جسم و تربيت بدن احتياج مي باشد، گران بهاتر است. اين دعا، براي تربيت روح و اصلاح امور اجتماعي و هدايت فكري، اعتقادي و تنظيم امور معيشت، مانند كتاب جامعي است كه حاوي تمام دستورات بهداشتي جسم باشد؛ هرچند اين مثال هم در معرّفي اين دعا ناقص است.
تمام جملات اين دعا، ارزنده و بااهميّت است و هر بندي از آن ما را به يك يا چند وظيفه از وظايف انساني، اجتماعي و اخلاقي متوجّه مي سازد و از همه بالاتر، روحانيّت و حقيقتي است كه خواننده در اين دعا احساس مي نمايد.
ارشاد و تربيت در ماه رمضان
علما و گويندگان و خطبا بر منبرهاي وعظ و ارشاد، توفيق هدايت و دعوت به دين و بيان احكام و تهذيب اخلاق را در اين ماه بيشتر دارند.
در حقيقت بايد گفت: ماه رمضان يك مؤسّسه تربيتي و ارشادي و مدرسه اي است كه همه‌ساله تشكيل مي شود و تعاليم آن عمومي و همگاني است. مدرسه اي كه هم وظيفه آموزش‌وپرورش و هم وظيفه شهرباني خوب و مأموران امين انتظامات و هم وظيفه بهداري و هم عمران و آبادي و هم وظيفه سازمان هاي خيريّه و تعاون و نيكوكاري و هم راهنمايي هاي ديني و اجتماعي را انجام مي دهد.
به‌طور قطع اگر بشر بخواهد با تمام وسايل مادي و بودجه هاي هنگفت و كلان چنين مدر سه اي بگشايد كه روحانيّت و حقيقت آن را رهبري نمايد، قادر نخواهد بود.
امّا به نيروي نفوذ كلمه يگانه رهبر بزرگ جهان بشريّت حضرت محمّد بن عبدالله، پيامبر اسلام‌‌ صلی الله علیه و آله،  همه‌ساله اين مدرسه و اين دانشگاهي كه صدها میلیون دانشجو دارد و شعبه هاي آن مساجد و خانه ها و اطاق ها و منازل مسلمين است، افتتاح و معلّمان روحاني از فراز منابر و درون مساجد به درس و راهنمايي و هدايت مردم انجام وظيفه مي كنند.
اگر مسلمين به‌طور صحيح از اين فرصت عالي براي تهذيب اخلاق و تحكيم مباني ايمان و صداقت و صحّت عمل، بهره برداري نمايند، به‌طورقطع به موفقيّت هاي درخشاني نايل مي گردند.
در اين برنامه هيچ عيب و نقصي نيست و كامل تر از اين برنامة تربيتي پيدا نمي شود؛ ولي متأسّفانه ما در استفاده از آن كوتاهي مي كنيم.
 روزه‌دار عزيز! ما مي دانيم كه در روزه داري فقط به طاعت پروردگار نظر داري؛ امّا بدان كه روزه عبادتي است كه مصالح و فوايد آن بسيار است و فايده آن منحصر به تهذيب نفس و تمرين خودداري و ايستادگي و مقاومت در برابر تمايلات اهريمني نفس سركش و صفاي باطن و نورانيّت ضمير نيست.
نقش بهداشتي روزه
روزه از نظر بهداشت جسم و جلوگيري از بيماري ها و ازنظر علاج امراض هم، مفيد و مؤثّر است و اگر انسان بخواهد از سلامت مزاج برخوردار شود، بايد همه‌ساله اين يك ماه را به رژيم اسلام در غذا و ساير تمتّعات عمل نمايد.
مؤلّف كتاب «روزه و نفس» مي گويد: روزه از نظر صحّي و بهداشتي، وسيله اي براي تطهير بدن از سموم ضارّه و از غذاهاي غير لازمه مي باشد.
دكتر روبرت بارتلو مي گويد: «شكّي نيست كه روزه از وسايل مؤثّر در نجات از ميكروب هاي مضرّه است.»
دكتر عبدالعزيز سليمان مي گويد: »روزه در موارد بسياري مورد استفاده و طريق علاج است و در حالات بيشتري سبب حفظ صحّت و سلامت بدن است.» وي پس از آن مي گويد: «حكمت بسياري از اوامر ديني با پيشرفت علم ظاهر مي شود و از آن جمله در مورد روزه ظاهر شده است؛ كه در حالات بسياري مفيد و نتيجه‌بخش و در حالات ديگر علاج منحصربه‌فرد است.»
سپس مواردي را كه روزه به‌عنوان علاج تجويز مي شود (مانند: اضطرابات مزمنه امعاء و التهاب حاد و مزمن كليه و امراض قلب) را ذكر كرده و مي گويد: «روزه در هرسال، يك ماه بهترين وسيله پيش‌گيري از جميع امراض است كه در حقيقت اين بيان همان ترجمه حديث معروف «صُومُوا تَصِحُّوا» است.
دكتر ظواهري مي گويد: «كَرَم ماه رمضان شامل بيماران بيماري هاي جلدي نيز شده است؛ زيرا بعضي امراض جلدي با روزه بهبود مي پذيرد.» وي بعد از يك سلسله تحقيقات علمي درباره امراض جلدي مي گويد: «بهترين علاج براي اين حالات، خودداري و امساك (روزه داري) از طعام و نوشيدني هاست.»
سپس، نظرات علمي خود را راجع به تأثير روزه در جلوگيري از افزايش ميكروب هاي ضارّه اظهار داشته و مي گويد: «ماه روزه، ماه استراحت از اين سموم و ضررهاي آن مي باشد.» او امراضي را معرّفي مي كند كه «روزه» علاج آنها شناخته شده است.
بعضي از دانشمندان مطّلع مي گويند: روزه وسيله حفظ‌الصحّه و علاج امراضي است كه تمدّن و رفاه‌پرستي، سبب پيدايش يا انتشار آن شده و هرچه وسعت دايره تمدّن بيشتر شود، رژيم روزه داري اسلام بيشتر لزوم پيدا مي كند و سرّ اينكه اسلام از ساير اديان به روزه بيشتر اهميّت داده، اين است كه اسلام آخرين شريعت آسماني است؛ و در زماني آمده كه امراض به‌واسطه افراط در خوش‌گذراني و خوش‌خوراكي، روزافزون بوده است.
بنا به ‌نقل يكي از كتب علمي، تازه ترين نظرات علم بهداشت اين است كه: بر هر شخصي خصوصاً سالمندان واجب است در هر هفته يك روز يا در هر ماه يك هفته را روزه بگيرند؛ و بهتر اين است كه در سال، يك ماه روزه بدارند.
يكي از مشهورترين مراكز بهداشتي دنيا، مركز بهداشتي دكتر هنريج لاهمان در «سدن سكسونيا» است. در اين مركز صحّي، بيماران را با روزه معالجه مي كنند و علاوه ‌براين، مراكز ديگر مانند: مركز بهداشتي دكتر برشريز و دكتر مولر و... نيز وجود دارد كه به اين روش، به معالجه بيماران مبادرت مي‌ورزند.
يكي از پايه هاي علاج در اين مراكز، پاك‌كردن جسم بيمار از فضولات زائده بر حاجت جسم است كه اسباب سستي فعّاليّت ساير اعضا مي شود و ديگري، فرصت استراحت‌دادن به اعضا و جهاز هاضمه است.
غالباً اين روش علاج، در امراض مهمّي مثل: اضطراب هضم، امراض قلب و كبد و كليه و بالارفتن فشارخون، مؤثّر واقع شده است.
پس اي روزه دار عزيز! قدر خود را بدان و فرق خود را با روزه‌خواران جاهل و شكم‌پرست كه بي‌عذر شرعي روزه‌خواري مي كنند، بشناس.
متوجّه باش كه تو نيرومند و قوي هستي! تو هستي كه سرسختانه و با احاطه بر اميال نفساني، پيروز شده و كشوري را كه قهرمانان زورمند و پيلتن از فتح آن عاجز شده اند، فتح كرده اي!
روزه، رمز صبر و بردباري بشر مي باشد. كدام صبر بالاتر از صبر بر گرسنگي و تشنگي است كه سفره غذاهاي لذيذ گسترده باشد و انسان يك لقمه از آن را به دهان نزديك نبرد و قَدَح آب خنك حاضر باشد و با غلبه بر تشنگي، شكيبايي ورزد و آب نياشامد.
اين نيروي ايمان است كه مي تواند به جان آدمي چنين صبر و ثبات بخشد و هرجا كه خواست خواهش هاي نفس را كنترل كند و او را به نظم و ترتيب و حفظ مقرّرات و انضباط عادت دهد.
اين روزه‌داران بودند كه با عدّه كم، قشون هاي بسيار را شكست دادند و ممالك و كشورهاي زيادي را فتح نمودند. همين روزه‌داران بودند كه با دست خالي، امّا با دلي پر از ايمان و فضيلت و با سلاح صبر و استقامت و اسلحه اي كه ماه رمضان به آنان عطا كرده بود، صفوف سپاهيان مسلّح دنيا را از هم شكافتند؛ و در ميادين جنگ، درحالي‌كه روزه دار بودند، شربت شهادت مي نوشيدند.
روزه‌دار پاك‌دل! تمام اين فوايد در مقابل ثواب و اجرهايي كه براي روزه مقرّر شده و در برابر تقرّبي كه روزه دار به درگاه آفريدگار جهان حاصل مي كند و معنويّت و وسعت روح و نشاطي كه در خود احساس مي كند، ناچيز است.
روزه‌دار موفّق و بااراده! حال كه در دانشگاه الهي (ماه رمضان) به يادگرفتن اصول عالي انسانيّت و رياضت نفس و قدرت اراده اشتغال داري، همه دروسي را كه در اين مدرسه به تو مي دهند، خوب به ‌خاطر بسپار و آنها را در زندگي خود به‌كار گير؛ و بدان كه تمام احكام اسلام ـ ديني كه من و تو به آن افتخار داريم ـ همين قِسم است و سعادت بشر در گرو عمل به اين دين است.
بيا در اين ماه رمضان، تصميم بگير و تلاش كن هر قدر كه مي تواني به اسلام، به قرآن، به هدف عالي پيامبر و امامان علیهم‌السلام، به توسعه فرهنگ و معارف اسلامي، به تهذيب اخلاق جوانان و نسل حاضر، كمك كني، و دِين خود را به دين اسلام ادا كرده و خود نيز فردي صالح و شايسته، خيرخواه، خدمتگزار جامعه و مواظب وظايف ديني ات باش!
جوانان ارجمند! سالمندان بزرگوار! اساتيد دانشگاه و شخصيّت هاي كشوري و لشكري! هركه و در هر مقامي كه هستيد ماه رمضان را احترام كنيد و خود را در معرض نسيم هاي رحمتي كه در اين ماه همواره در وزش است، قرار دهيد. خود را به برادران ديني خود نزديك كنيد تا همه با هم، همفكر و همرنگ، پيوند اتّحاد خود را محكم و استوارتر سازيد. به امّيد خدا و به انتظار همّت مسلمانان آگاه و غيرت‌مردان آزاده و پاك‌دل و ترقّي‌خواه.