سیمای علی بن جعفر(ع) یاور چهار امام(م 220ق) - 2

اساتید
فرزند برومند امام صادق(ع) علی بن جعفر عصر پنج امام معصوم(ع) را درک کرده و از محضر سه تن از آن بزرگواران بهره مند گردیده است.
1 پدرش امام صادق(ع)
2 برادرش امام کاظم(ع)، که حاصل بهره مندی وی از حضرتش در کتابی به نام مسائل علی بن جعفر جمع آوری شده است.
3 فرزند برادرش، امام رضا(ع).
وی زمان امام جواد(ع) و امام هادی(ع) را نیز درک کرد اما مشاهده نشده است که از آن دو بزرگوار حدیثی نقل کرده باشد. (17)
دیگر مشایخ علی بن جعفر عبارتند از:
1 حسین، فرزند زید بن علی بن الحسین(ع) که تا اندازه ای شناخته شده است.کنیه اش ابوعبدالله و ملقب به مدنی است. (18)
2 سفیان بن عیینه، فرزند عمران هلالی است که جدش ابوعمران، از عمال خالد قسری بود. (19)
3 محمد بن مسلم، مشهور است.
4 عبدالملک بن قدامه.
5 معتب غلام امام صادق(ع) اهل مدینه و مورد وثوق بود.
در روایتی آمده است که امام صادق(ع) فرمود: ده غلام دارم که معتب بهترین آنهاست. وی مرا از دیگران احق می داند. (20) معتب از غلامانی است که برای امام صادق(ع) بسیار خدمت کرد. (21)
6 ابوسعید مکی.
شاگردان
چنانچه در کتابهای رجالی و مجموعه های روایی آمده است، بیش از چهل راوی از خوان نعمت علمی وی بهره مند شده اند که اسامی بعضی از آنها از این قرار است:
1 احمد بن علی بن جعفر (فرزندش)
2 احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی
3 اسحاق بن محمد بن اسحاق بن جعفر
4 اسحاق بن موسی بن جعفر (فرزند برادرش)
5 اسماعیل بن محمد بن اسحاق بن جعفر (فرزند پسر برادرش)
6 حسن بن علی بن عثمان بن علی بن حسین بن علی بن ابیطالب (حسن بن علی بن عمرو عمرکی)
7 حسین بن زید بن علی بن الحسین
8 حسین بن موسی بن جعفر (پسر برادرش)
9 عبدالعظیم حسنی
10 زیدبن علی بن الحسین
11 عبدالله بن حسن بن علی بن جعفر (نواده وی)
12 عمرکی بن علی بوفکی خراسانی
13 محمد بن علی بن جعفر (فرزندش)
14 نصر بن علی جهضیمی. (22)
رحلت
در تاریخ وفات علی بن جعفر اتفاق نظر وجود ندارد. بعضی رحلت او را درسال 210 ه .ق دانسته اند. (23) و عده ای سال 220ه .ق و برخی دیگر، طول حیات وی را تا سال 252 نیز بعید نشمرده اند. (24) اما با دقتی که به عمل آمدروشن شد که تولد وی حدود سال 130ه . ق و وفاتش نزدیک سال 220ه .ق و سن شریف وی هنگام وفات حدود 90 سال بوده است.
مرقد شریف
محدث نوری(ره) می گوید:
«مرقد شریف علی بن جعفر در عریض (حدود یک فرصخی مدینه) است و من در بعضی ازسفرها آنجا را زیارت کرده ام. دارای قبه و بارگاه مجللی است.» (25) محدث قمی(ره) و جمعی از نسب شناسان نیز بر همین عقیده اند. (26)
مزار علی بن جعفر در قم!
ملا محمدتقی مجلسی(ره) (1003 1070ه .ق) می نویسد: «قبر علی بن جعفر درشهر قم مشهور و معروف است. شنیدم که اهل کوفه از او تقاضا کردند به کوفه بیاید، علی بن جعفر دعوت آنها را پذیرفت و به کوفه رفت و مدتی در آنجا مانده مردم کوفه از وی احادیثی آموختند و او نیز از آنها روایاتی نقل کرد.
سپس مردم قم از وی خواستند به قم بیاید. او به قم آمد و تا آخر عمر در آن جاماند و بعد از رحلت در قم به خاک سپرده شد.» (27) محدث نوری(ره) با چند دلیل این نظر را نادرست شمرده و مرقد علی بنجعفر را در عریض می داند. (28)
محدث قمی(ره): وقتی فرزندان علی بن جعفر را می شمارد چنین می گوید: «از او چهار پسربه نامهای محمد، احمد اشعری، حسن و جعفر باقی ماند. از جعفر اصغر نیز فرزندی به وجود آمد که علی نام داشت و حال وی پوشیده است. احتمال دارد این قبری که در قم است قبر همین علی بن جعفر بن علی بن جعفر صادق(ع) باشد.» (29)
با این بیان مزار موجود در قم مقبره نواده امام صادق(ع) و نوه ابوالحسن علی بن جعفر(ع) است. بعضی نیز این قبر را به نواده دیگر علی بن جعفر به نام «علی بن حسن بن عیسی بن محمد بن علی بن جعفرعریضی » نسبت داده اند. (30) از نوشته روی قبر معلوم می شود که زیر این بقعه دو تن از نوادگان امام(ع) مدفون می باشند.
یکی از آنها، از فرزندان امام موسی بن جعفر(ع) به نام «محمد» می باشد ودیگری همان نواده امام جعفر صادق(ع) به نام «علی » می باشد.
مرقدی در سمنان
در خارج شهر سمنان، در وسط باغی سرسبز و خرم، بقعه و بارگاه مجللی وجود دارد که به علی بن جعفر عریضی منسوب است. اما بعید است که او نیزعلی بن جعفر عریضی باشد بلکه شخصی همنام، یا از نوادگانش می باشد. (31)
آثار
یکی از کتابهای معتبری که از مصادر کتاب پر ارج بحارالانوار می باشد. کتاب «مسائل علی بن جعفر» است که از آثار باقیمانده و پربرکت این فرزند برومندامام صادق(ع) می باشد.
رجال شناسان همگی بر این عقیده اند که علی بن جعفر کتابی دارد که مطالبش را ازبرادرش، امام کاظم(ع) دریافت کرده است. اما در نامگذاری آن بیانات گوناگونی دارند. بعضی گمان کرده اند وی دارای دو یا سه کتاب است اما در واقع یک کتاب بیشتر نیست.
نجاشی وی را صاحب یک کتاب می داند، اما در یک جا می گوید: او کتابی در حلال وحرام دارد. و در جای دیگر آن را «المسائل » می نامد. (32) شیخ طوسی(ره)می گوید: 
علی بن جعفر دارای کتابی به نام مناسک و مسائل است.» (33) خاندان علی بن جعفر فرزندانی داشته است که به عریضیون مشهور بوده اند و اسامی آن هابدین شرح است: 1 محمد اکبر، 2 محمداصغر،3 حسن، 4 احمد شعرانی، 5 علی،6 جعفراصغر،7 کلثوم (ام کلثوم)، 8 ملیکه،9 خدیجه، 10 حمدونه، 11زینب، 12 فاطمه، و بعضی فرزندی به نام عبدالله نیز برای وی شمرده اند. (34)
از فرزندان و نوادگان علی بن جعفر عریضی خانواده بزرگی شکل گرفته که بیشترشهرها به سبب مهاجرت این بزرگواران بدان سرزمین از برکت وجودشان بهره مندگردیدند. امروز نیز مراقد شریف آنها در دورافتاده ترین نقاط عالم چشم و چراغ آن دیارند. اسامی بعضی از آنها از این قرار است.
1 ابوالحسین احمد بن قاسم بن احمد شعرانی فرزند علی بن جعفر عریضی، که ازامامزادگان مشهور قم می باشد.(35) 2 سید کمال الدین، که مزارش در قریه «سین خوار» در استان اصفهان زیارتگاه مومنان است.
عالم بزرگوار سید مجدالدین حلبی نیز که از اساتید محقق حلی(ره) است ازنوادگان وی می باشد. (36)
3 سید علی امامی عالم متقی سید علی فرزند سید محمداصفهانی از شاگردان برجسته علامه مجلسی است که به خطار انتسابش به امامزاده ابوالحسن علی زین العابدین بن نظام الدین احمد بن شمس الدین عیسی. ابن جمال الدین محمد بن علی عریضی فرزند امام صادق(ع) به امامی مشهوری است و قبر این امامزاده ابوالحسن علی زین العابدین، در محله جملان اصفهان می باشد. (37) درشهرهای دیگر نیز افراد این خاندان بزرگوار دارای مراقدی هستند که زیارتگاه مؤمنین است. 4 در نائین سلطان سیدعلی فرزند عبیدالله بن احمد اشعری.
5 در یزد، امامزاده ابوجعفر محمد، فرزند علی بن عبیدالله بن احمد بن علی بن جعفر.6 امامزاده، سید جعفر، فرزند علی بن عبدالله بن احمد بن علی بن جعفر.
7 و 8 و سید رکن الدین و سید شمس الدین که برای آشنایی با این بزرگان به کتب مفصلی که در تاریخ نائین و یزد نوشته شده مراجعه شود.
 

منبع: فرهنگ كوثر - تیر 1377، شماره 16 - سیمای علی بن جعفر(ع) یاور چهار امام(م 220ق)
--------------------------------
پی نوشت:
17 ر.ک: رجال البرقی، ص 25; الارشاد، شیخ مفید، ج 2، ص 29 و287; رجال شیخ طوسی، س 241 و353; مناقب ابن شهرآشوب، ج 4، ص 380; رجال ابن داوود، ص 238;مستدرک الوسائل، ج 3، ص 626; مسائل علی بن جعفر و مستدرکاتها، ص 56 و57;رجال العلامه، ص 92.
18 مجمع الرجال، القهپابی، ج 2، ص 175.
19 همان، ج 3، ص 133.
20 همان، ج 6، ص 103.
21 همان.
22 مستدرک الوسائل، محدث نوری، ج 3، ص 627; مسائل علی بن جعفر ومستدرکاتها، ص 65 68.
23 ر.ک: العبر فی خبر من غیر، ذهبی، ج 1، ص 358; تهذیب التهذیب، ابن حجر، ج 2، ص 33; الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج 20، ص 360.
24 ر.ک: معجم رجال الحدیث، خویی، ج 21، ص 291 و 292; عمده الطالب،ابن عنبه، ص 231.
25 تنقیح المقال، مامقانی، ج 2، ص 273.
26 مستدرک الوسائل، ج 3، ص 627 و 628.
27 ر.ک: اعیان الشیعه، سید محسن امین، ج 8، ص 177; اختران تابناک، ج 1، ص 336; گنجینه آثار قم، عباس فیض، ج 2، ص 324; تربت پاکان، ج 2، ص 43; انجم فروزان، عباس فیض، ص 181.
28 روضه المتقین، محمدتقی مجلسی، ج 14، ص 191.
29 مستدرک الوسائل، ج 3، ص 626 و627.
30 منتهی الامال، ج 2، ص 186 ،187; ر.ک: انجم فروزان، عباس فیض، ص 183.
31 گنجینه آثار قم، عباس فیض، ج 2، ص 322; تربت پاکان، ج 2، ص 42. به نقل از ترجمه کتاب تاریخ قم، ص 224.
32 رجال النجاشی، ص 176 و 21.
33 فهرست، طوسی، ص 87 و 88.
34 منتهی الامال، ج 2، ص 187; مهاجران آل ابیطالب، ابی طباطبا، ترجمه محمدرضاعطایی، ص 303.
35 مهاجران آل ابیطالب، ص 337; گنجینه آثار قم، ج 2، ص 374.
36 روضه المتقین، ج 14، ص 191; ریحانه الادب، ج 5، ص 186; منتهی الامال، ج 3،ص 187.
37 منتهی الامال، ج 2، ص 188; ریحانه الادب، ج 1، ص 173.