مهمترین اصل در حقوق بشر از منظر قرآن کریم

به گزارش بلاغ به نقل از سرویس بین الملل خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام والمسلمین رمضانی امام جمعه هامبورگ در خطبه های این هفته نمازجمعه این شهر تصریح کرد: از نظر اسلام برای تعیین حقوق بشر باید جوهر و گوهر آدمی مورد توجّه قرار گیرد. به تعبیر دیگر فلسفه حیات انسان با ویژگی‌های خاصّ او تحلیل و بررسی شود و همه زوایای وجودی انسان مورد توجه قرار گیرد. متن خطبه های ایشان به این شرح است:

از بحث‌های مهمّی که باید درباره آن دقّت زیادی داشت اینست که چه کسی یا کسانی حقّ دارند که حقوق بشر را تعیین کنند. بسیار روشن است که حقّ مانند آداب و رسوم و سنّت‌های ملّی نیست که از اعتباریات محض شمرده شود، زیرا این نوع امور نمی ‌تواند برای همه بشریت به عنوان یک امر مشترک در نظر گرفته شود، یعنی هر ملّتی و بلکه هر قوم و قبیله‌ای به خاطر شرائط و موقعیت‌های مختلف از آداب و رسوم خاصّ خود پیروی می‌کند امّا وقتی سخن از حقوق بشر به میان می‌آید معنایش آنست همۀ مردم جهان می‌توانند پیامی مشترک، یکسان و اصیل داشته باشند، به گونه‌ای که همه می‌توانند آنرا قانون همه ملّت‌ها بدانند. لذا حقوق بشر نمی‌تواند از اعتباریّات محض ـ که با عرف وعادت می‌توان آن را شناخت و یا آن را تغییر داد ـ باشد؛ بلکه حقوق بشر باید به گونه ای باشد که نزد همه مورد قبول قرار گیرد.

از نظر اسلام برای تعیین حقوق بشر باید جوهر و گوهر آدمی مورد توجّه قرار گیرد. به تعبیر دیگر فلسفه حیات انسان با ویژگی‌های خاصّ او تحلیل و بررسی شود و همه زوایای وجودی انسان مورد توجه قرار گیرد و خواسته‌های متنوع اعم از خواسته های مادّی و معنوی، فردی و اجتماعی و ... که همان خواسته‌های مشترک میان بشریّت است، در مواد حقوق بشر درج گردد. از این رو شناخت انسان و ابعاد وجودی او از مهم‌ترین اموری است که در تدوین حقوق بشر لازم و ضروری است. لذا اگر تنها با توجه به بعضی از این ابعاد، حقوق بشر تدوین گردد، به طور قطع این حقوق بشر، جامع و کامل نخواهد بود.

بررسی و کنکاش در این موضوع این سوال مهمّ را در بر دارد که از چه راهی می‌توان انسان را شناخت و به ابعاد وجودی او پی برد و اصل و فرع انسان را دانست؟ آیا فرد خاصی و یا صرفا جمعی از حقوق­دانان می‌توانند این ادّعای بزرگ را داشته باشند که ما توانستیم همه زوایای وجودی انسان و جایگاه حقوقی شایسته او را بدست آورده و سپس به تدوین اساسنامه حقوق بشر پرداختیم؟

بسیار واضح و روشن است که این یک بحث علمی و آکادمی است و امروزه هم باید به صورت جدّی به آن پرداخت. گرچه در دنیای امروز با اعلامیه‌های جهانی حقوق بشر مواجه‌ایم و چه بسا به واسطۀ شناخت درست نسبت به برخی ابعاد وجودی موادّ قابل دفاعی دربارۀ حقوق بشر تدوین شده است ولی هنوز جای نقد و بررسی و اظهار نظر علمی در این زمینه وجود دارد.

بررسی موضوع حقوق بشر از منظر درون دینی

البته ما درصدد هستیم که از منظر درون دینی به بررسی موضوع حقوق بشر بپردازیم و لذا در ابتدا کلّیات بحث حقوق بشر را مورد اشاره قرار می دهیم.

جای هیچ شکی نیست که برای تدوین حقوق بشر ما به یک « منبع » مشترک نیازمندیم. با این معنا اگر به دنبال این هستیم که حقوق بشر را به صورت حقیقی و واقعی به دست آوریم، لازم است برای تدوین آن یک قانون اساسی جهانی داشته باشیم. چه اینکه در تدوین قوانین داخلی کشورها، قانونگزار موظّف است بر پایۀ یک قانون اساسی واحد، قوانین داخل هر کشوری را تدوین نماید. لذا توجّه به یک قانون اساسی جهانی می‌تواند به ما کمک کند تا در تدوین قوانین مربوط به حقوق بشر توفیق بیشتری داشته باشیم. به عنوان مثال اگر بخواهیم به مباحثی چون حقوق زنان، حقوق کارگران و یا حقوق پناهندگان بپردازیم باید در مرحله اول، اصول اساسی حاکم بر حقوق بشر، که مورد اتفاق همۀ مردم جهان است را بدست آوریم و آنگاه تک تک مواد مربوط به آن مباحث و موضوعات را تدوین نمائیم.

بی شک در این اصول کلّی اختلاف زبانی، قومی و قبیلگی و یا آداب و رسوم و رنگ پوست و مانند اینها مطرح نخواهد بود؛ زیرا بحث حقوق بشر بحث از حقوق هر انسانی، بدون در نظر گرفتن این اختلافات است و بلکه آن قوانین مربوط به همه انسان ها از هر رنگ و نژاد خواهد بود و ملاک ارزش ها در پایبندی به آن موادّ حقوقی است که همه باید به آن ملتزم باشند.

کرامت، اصل الاصول در حقوق بشر است

البته مباحث حقوق شهروندی و رابطه آن با حاکمیت در هر کشوری می‌تواند بر اساس همان کلیات تدوین شود ولی آنچه در همه این اصول و فروع حقوق بشر مشترک است، اصل کرامت همۀ انسان ها بر اساس تعریف صحیح و دقیق و عمیق از انسان است. لذا قرآن کریم اصل کرامت را به عنوان اصل الاصول در حقوق بشر دانسته و می‌فرماید: «ان اکرمکم عندالله اتقیکم»[1].

همچنین خدای متعال قانون اساسی زندگی و کتاب اصلی انسان شناسی و هدایت بشریت یعنی قرآن را با صفت «کریم» معرفی می‌کند ( قرآن کریم) و پیامبرانی را که برای دفاع از حقوق انسان ها ارسال کرده با عنوان «رسول کریم» مطرح نموده است. چه اینکه فرشتگانی که مامور این پیام رسانی از جانب خدای متعال به پیامبران بوده‌اند را با عنوان «کراماً برره» شناسانده است و از همه مهم‌تر اینکه خدائی که بساط دفاع از گوهر جان آدمیان را پهن نموده به عنوان «خدای اکرم» معرفی شده است و «ربک الاکرم الذی علم با لقلم».

-------------------------------------------------------------------------------------------------

پی نوشت

[1] . حجرات،