دوران امامت امام علیالنقی (علیهالسلام)، جهان اسلام از نظر فرهنگى و كشمكشهاى فكرى و اعتقادى از موقعیت و گستردگى خاصی برخوردار بود و بحثهاى علمى و برخورد افكار و بینشهاى گوناگون با یكدیگر نسبت به موضوعات دیگر، دارای جایگاه ویژه اى بود.
تاریخی
یكی از اقدام های مهم و قابل توجه حضرت (علیه السلام)در این زمینه، بهره گیری از محافل مناظره و پاسخ به پرسش های مطرح شده از سوی خلیفه و عمال وی بوده است.
عالم به اسرار غیب بود: شخصی به نام عبدالرحمان در اصفهان زندگی می كرد. روزی از او پرسیدند: سبب شیعه شدن تو در این شهر چه بود؟ گفت:..
اگر ابراهیم خلیل، با ارادهاى بزرگ و اخلاصى عظیم، توانست اسماعیلش را به قربانگاه ببرد و در راه خواست پروردگار، کارد بر حلقوم عزیز دلش اسماعیل ذبیح بگذارد، نشانه این وارستگى از غیر خداست.
عیــد قربـان است یا عیــد عنایـات خداست؟ / عید عشـق و عیــد ایثار و مناجات و دعاست
دل سفـر کـن در منا و عید قربان را ببین / چشمه هـای نـور و شــور آن بیابــان را ببین
دل سفر کن در منا و عید قربان را ببین / چشمه های نور و شور آن بیابان را ببین
قربانى کردن، نردبان تقرب است و ذره شدن تا اوج... تا ملکوت... چاقو زیر گلوى «حرص» نهادن است و ریختن خون «بخل»؛ دل از تیرگى ها شستن است و تن سپردن به پاکى آبهاى طهارت