جایگاه متغیر جنسیت در غنا و موسیقی

به گزارش بلاغ به نقل از رسا، حجت‏ الاسلام و المسلمین حجت‏ الله بیات، رییس دانشکده علوم و معارف اسلامی دانشگاه قرآن و حدیث قم، در اهمیت پرداختن به تبیین مسأله غنا و موسیقی گفت: غنا و موسیقی یکی از موضوعاتی است که در عین کاربرد گسترده و پژوهش های فراوانی که درباره آن شده، به دلایلی همچنان از موضوعات پیچیده و مبهم به شمار می­رود و توجه به ابعاد گوناگون و پیچیده ای که دارد نیازمند پژوهش‌های عمیق کتابخانه­ ای و میدانی­ همه جانبه است که گروه فرهنگی هنری مرکز موضوع شناسی با تشکیل کمیته­ ای از افراد صاحب‏ نظر در حال بررسی آن است.

وی در ادامه افزود: متغیرهای گوناگونی در مفهوم و مصداق غنا و موسیقی حلال و حرام تأثیرگذار است و از سوی دیگر واژه­ های مرتبط با آن باعث برداشت‏های متفاوت از آن شده و اختلاف فتوای مراجع عظام تقلید را در ادوار مختلف در پی داشته است.

استاد حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: برخی از این متغیرها عبارت از تجربه تاریخی، محتوا، تأثیر، خوانند، شنونده، موقعیت زمانی، موقعیت مکانی، نیت، جنسیت، سن، سبک، دستگاه، حالات شخصی، آلات، مصلحت، کاربرد، فرآیند تولید، توزیع، و بهره­ گیری است.

مصلحت و مفسده دائر مدار احکام شرعی

مدیر گروه فرهنگی هنری مرکز موضوع شناسی احکام فقهی ابراز داشت: دین اسلام نظام جامعی از عقاید، اخلاق و احکام است که منطبق بر فطرت بشر مصالح و مفاسد واقعی زندگی فردی و اجتماعی آن را لحاظ کرده با توجه به نیازهای جسمی­ عاطفی و روحی انسان با اصالت دادن به جنبه روحی در جهت نیل به سعادت او، همه راه‌های مشروع و ممکن را پیش­ بینی کرده است، از این رو آنچه به صلاح بوده مجاز و آنچه مفسده داشته را حرام کرده است، البته باید توجه کرد که اگر راه‌ های مشروع برطرف کردن نیازها بدون دلیل بسته شود، انسان برای رفع نیازهای خود به بیراهه کشیده می‌شود.

رییس اسبق رادیو معارف اظهار داشت: در منابع دینی برای پاسخگویی به حس کنجکاوی ما برخی از علل تشریح احکام بیان شده است، از این رو باید اعتبار گزاره­ های دینی را فراتر از علم و تجربه بشری بدانیم؛ زیرا گاهی دیوار علم و تجربه بشری کوتاه‏ تر از آن است که مصالحی را که خالق بشر برای آن لحاظ کرده را دریابد، از این رو برای مؤمنان چاره­ ای جز تعبد در برابر پاره­ ای از احکام شرعی باقی نمی­ ماند.

مصالح و مفاسد در غنا و موسیقی

عضو هیأت علمی دانشکده علوم و معارف اسلامی دانشگاه قرآن و حدیث تأکید کرد: با توجه به پیچیدگی و ابهاماتی که در موضوع موسیقی وجود دارد و متغیرهایی که در مفهوم و مصداق غنا و موسیقی حلال و حرام اشاره شد، مراجع عظام به صورت مطلق نه تنها آن را رد نکرده و قائل به حرمت نشده ­اند، چه بسا نظر به مصالح، محتوا، موقعیت آن را جایز دانسته و حتی به آن سفارش هم کرده­ اند همچون تلاوت قرآن، روضه­ خوانی و سرودهای انقلابی؛ بنابراین حلال و حرام بودن غنا و موسیقی بستگی به قیدهایی دارد که تعیین کنند نوع و حکم آن است.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: غنا و موسیقی از آن دسته موضوعاتی است که بیشترین نگاه منفی به آن به لحاظ تجربه تاریخی و نوع بهره­ گیری از آن بوده که هیچگونه مصلحت مبتلا بهی نداشته است، حال اگر شرایط زمانی و مکانی تفاوت کرد و متغیرهایی پدید آمد که مفاسد آن را به مصالح تبدیل کرد، یا لااقل مفاسد و مصالح آن برابری کرد شارع مقدس نمی­تواند از مصالح آن چشم پوشی کند و پویایی فقه در اینجا خود را نشان می­دهد؛ از این رو ممکن است حتی فتوای یک مرجع تقلید درباره یک موضوع تغییر کند، زیرا موضوع از مفسده فاصله گرفته و به مصلحت متمایل شده است، البته این برای مردم بعید به نظر می‏رسد؛ اما فقه پویا و مجتهد آگاه به زمان و مکان، کارش این است. 

وی ادامه داد: با مروری بر فتاوای مراجع تقلید روشن می­شود که همواره ایشان حلیت و حرمت را به اموری مانند عدم تحریک و نداشتن مفسده مقید کرده اند.

متغیر جنسیت در غنا و موسیقی

حجت‏ الاسلام بیات یادآور شد: جامعه ما از دو جنس زن و مرد تشکیل شده و در ارتباطات اجتماعی متغیر جنسیت، تعیین کننده نوع روابط کلامی و غیر کلامی ما با یک‏دیگر است؛ اما این بدان معنا نیست که صدای زن «فی نفسه» حرام باشد زیرا رفع نیازهای انسان در سایه  تعاملات اجتماعی برطرف می‌شود و حرمت مطلق صدای زن باعث اختلال در نظام اجتماعی می­شود؛ بنابراین نسبت به صحبت کردن زن با مرد و شنیدن صدای زن به صورت عادی و طبیعی کسی قائل به حرمت نشده است.

وی خاطرنشان کرد: متغیر جنسیت در غنا و موسیقی که سبب حرمت یا حلیت شود نیز چندان ملاک حلیت و حرمت قرار نگرفته به عبارت دیگر حرمت غنا روی جنسیت خواننده نرفته است، از این رو خوانندگی زن مشروط بر رعایت قیودی که باعث مفسده و حرمت می­شود نیز به صورت مطلق حرام نیست، همچنان که درباره زنی که برای همسر خود یا در مجلس بانوان خوانندگی کند نیز کسی قائل به حرمت نشده است.

رییس دانشکده علوم و معارف اسلامی دانشگاه قرآن و حدیث اضافه کرد: برخی از مراجع تقلید از جمله مقام معظم رهبری مطلق خوانندگی زن چه در قالب کنسرت و چه تک خوانی و گوش دادن به آن را «فی نفسه» حرام ندانسته­ اند و در استفتائاتی که از ایشان شده سه قید آمده غنا نبودن، قصد ریبه نداشتن و مفسده نداشتن، البته روشن است که تحقق این قیدها کاری بس مشکل است و مکلف باید بتواند آنها را رعایت کند و الا حکم حرمت است.

وی در پایان ابراز داشت: در مجموع لازم است جامعه دینی و فرهنگی ما که نسبت به این گونه مسائل حساس است بین دو حوزه صدورحکم و عمل مکلف را بتواند جمع کند، زیرا مرجع تقلید موظف است بر اساس ادله، حکم شرعی را استنباط و به جامعه ارائه کند و هرکس نیز باید دقیقا به وظیفه شرعی خود عمل کند.